أثر النظام اللغوي في التغيرات الصوتية للألفاظ العربية الدخيلة في اللغة التركية

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 732 - 744, 30.11.2024

Muhammet Abazoğlu

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1495505

Öz

تخضع كل لغة لنظام خاص يضبط أصواتها وبناء كلماتها وتراكيبها وتكوين عباراتها. ومع ذلك فإن هناك وجوه شبه بين اللغات الإنسانية بشكل عام. اللغة العربية واللغة التركية من اللغات التي أثرتا في بعضهما تأثيراً واضحاً على مر التاريخ. ونتيجة هذا التأثير المتبادل بينهما ظهرت الكلمات المقترضة التي شكَّلت رصيداً مهماً من مخزون كلتا اللغتين سواء في الجانب الاستعمالي من اللغة أو في الجانب النظري. ولكن الكثير من هذه الكلمات لم تبق كما في لغتها الأصلية. بل صِيغت وفقًا لبنية اللغة الآخذة واكتسبت نمطاً جديداً في رسهما ونطقها. يحاول هذا البحث عرض هذا النوع من الكلمات في اللغة التركية، ومقارنتها بلفظها الموجود في اللغة العربية بعد أن تعرضت للتغيرات الصوتية وتكيفت ضمن قالب جديد. كما اهتم البحث بالحديث عن العلاقة بين اللغتين، ثم الحديث عن نوع هذه التغيرات التي أصابت الألفاظ، مثل الاختلاف في أصوات اللين ومقاييسها، الاختلاف في الصوامت ومخارجها، الاختلاف في المجهور والمهموس، ومظاهر المماثلة والمخالفة.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وآدابها, اللغة التركية, النظام اللغوي, التغيرات الصوتية, الكلمات الدخيلة

Dil Yapısının Türkçedeki Arapça Kökenli Kelimelerde Meydana Gelen Ses Değişmeleri Üzerindeki Etkisi

Öz

Her dil, seslerini, kelime yapısını, cümle oluşumunu düzenleyen ve diğer dillerden farklı kılan özel bir sisteme tabidir. Buna rağmen insan dilleri arasında benzerlikler bulunmaktadır. Arapça ile Türkçe tarih boyunca birbirini etkileyen diller olmuşlardır. Bunun sonucunda kelime alışverişi meydana gelmiş, bu kelimeler dilin hem pratik hem teorik alanında dil haznesinde önemli bir yer oluşturmuştur. Ancak bu kelimelerin birçoğu çeşitli değişikliklere uğrayarak orijinal hallerinden farklı bir yapıya sahip olmuşlardır. Nitekim ödünç alma sırasında bu kelimeler, ödünç alan dilin ses ve biçim yapısına göre karakterize edilmişler ve yeni bir kalıba bürünmüşlerdir. Bu çalışmada, Arapçadan Türkçeye giren ve fonetik değişikliklere tabi tutulan bu tür ödünç kelimeler incelenmektedir. Yeni bir şablona uyarlandıktan sonra Arapçadaki telaffuzlarıyla karşılaştırılması da amaçlanmaktadır. Çalışmada, başta iki dil arasındaki etkileşim ilişkisinden söz edilmektedir. Ardından “ünlüler ve bunların ölçeklerindeki farklılıklar”, “ünsüzler ve mahreçleri”, “gür ve fısıltılı seslerdeki farklılıklar”, “benzeşme ve benzeşmezlik olguları” gibi kelimelerde meydana gelen fonetik olaylar ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Türkçe, Dil Sistemi, Ses Değişimleri, Yabancı Kelimeler

The Effect Of The Linguistic System On The Phonetic Changes Of Foreign Arabic Words In The Turkish ‎Language

Öz

Each language is governed by its own system that regulates its sounds, the construction of its words, their ‎formation, and the composition of its phrases. However, there are similarities among human languages in ‎general. Arabic and Turkish are languages that have influenced each other significantly throughout history. ‎As a result of this mutual influence, borrowed words have emerged, which have formed an important part ‎of the vocabulary of both languages, whether in terms of usage or theory. However, many of these words ‎did not remain as they were in their original language. Instead, they were adapted according to the ‎structure of the receiving language and acquired a new pattern in their spelling and pronunciation. This ‎research attempts to present this type of words in the Turkish language, comparing them to their ‎pronunciation in the Arabic language after undergoing sound changes and adapting within a new ‎framework. The research also addresses the relationship of influence between the two languages, and ‎discusses the types of changes that have affected the words, such as differences in vowels and their ‎measures, differences in consonants and their articulation, differences in aspiration and voicing, as well as ‎aspects of similarity and divergence.‎

Anahtar Kelimeler

Arabic language and Literature, Turkish Language‎, Linguistic System‎, Phonetic Changes‎, Foreign Words‎

Kaynakça

• Abazoğlu, Muhammet. el-Kelimâtu’l-Müştereke Beyne’l-ʻArabiyyeti ve’t-Turkiyye el-Müttefika fi’l-Lafz ve’l-Muhtelife fi’l-Maʻna. İstanbul: Kitâbi Yayınevi, 2021.
• Abdurrahîm, F. Muʻcemu’d-Dahîl fi’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Hadîse. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 2011.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu, 6. Basım, 2015.
• Amâire, İsmail el-ʻ - Amâire, Hanân el-ʻ. “Hevâşi ale’d-Damâir: Dirâse Mukârine”. Mecelletu’l-Câmiʻati’l-İslâmiyye li’l-Bühûsi’l-İnsâniyye 21/1 (2013), 43-72.
• Caferoğlu, Ahmet. Türk Dili Tarihi ‎. İstanbul: Alfa Yayınları, 4. Basım, 2001.
• Cevâlikî, Ebu Mansûr el-. el-Muʻarreb mine’l-Kelâmi’l-Aʻcmi ale Hurûfi’l-Muʻcem. thk. F. Abdurrahîm. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Çiçek, Muhammed. “es-Simâtu’l-Lugaviyye li’l-Arabiyyeti ve’l-Kurdiyyeti ve’t-Turkiyye”. Kurdiname 8 (29 Nisan 2023), 56-78. https://doi.org/10.55106/kurdiname.1231658
• Dannâvi, Saʻdi. el-Muʻcemu’l-Mufassal fi’l-Muʻarrab ve’d-Dahîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye‎, 1. Basım, 2004.
• Derşevi̇, Sehil. Eseru’l-luğati’l-Umm fî Taʻallumi’l-Luğati’s-Sâniye‏ ‏‎(Dirâse Tatbîkıyye ʻalâ Muteʻallimi’l-ʻArabiyye mine’n-Nâtıkîn bi’t-Turkiyye ‎vefka’l-Menheci’t-Tahlîlî et-Takâbulî)‎. Ankara: İlahiyat, 1. Basım, 2022.
• Duheyş, Abdullatîf. Nuhûd ed-Devleti’l-Osmâniyye. Mekke: Dâr en-Nahdatu’l-Hadîse, 1995.
• Dursunoğlu, Halit. “Türkiye Türkçesindeki Arapça Sözcükler ve Bu Sözcüklerdeki Ses ‎Olayları‎”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature ‎and History of Turkish or Turkic 9/9 (2014), 145-155.
• Eker, Süer. Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları‎, 10. Basım, 2016.
• Enîs, İbrahim. el-Esvâtu’l-Lugaviyye. Kahire: Mektebetu’l-Enclo el-Mısriyye‎, 5. Basım, 1975.
• Enîs, İbrahim. Fi’l-Lehecâti’l-ʻArabiyye. Kahire: Mektebetu’l-Enclo el-Mısriyye‎, 3. Basım, 2010.
• Ercilasun, Ahmet Bican. “Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri‎”. Dil Araştırmaları Dergisi 12 (2013), 17-22.
• Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi, 2. Basım, 1999.
• Eren, Hasan. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1988.
• Ergin, Muharrem. Osmanlıca Dersleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2001.
• Ertem, Rekin. Elifbeden Alfabeye - Türkiyede Alfabe Tartışmaları. İstanbul: Dergah Yayınları‎, 2021.
• Hicâzi, Mahmud Fehmi. Medhal ile ʻİlmi’l-Luga. Kahire: Dâr Kubâ, 1. Basım, t.y.
• Kâsimî, Ali el-. “et-Tedâhuli’l-Lugavi ve’t-Tahavvuli’l-Lugavi”. Mahberu’l-Mumâresâti’l-Lugaviyye fi’l-Cezâyir 1 (2010), 77-92.
• Omar, Ahmed Muhtar. Muʻcemu’l-Lugati’l-ʻArabiyyeti’l-Muʻâsira. Kahire: Âlemu’l-Kutüb, 1. Basım, 2008.
• Pei, Mario. Usüs ʻİlmi’l-Luga. çev. Ahmed Muhtar Omar. Kahire: Âlemu’l-Kutüb, 2. Basım, 1983.
• Sâlih, Subhi es-. Dirâsât fi Fıkhi’l-Luga. Beyrut: Dâru’l-ʻİlm li’l-Melâyîn, 16. Basım, 2004.
• Sıddîk, Leyla. “İhtikâku’l-Lugâti ve Eseruhu fi’t-Tatavvuri’l-Lugavi”. Mahberu’l-Mumâresâti’l-Lugaviyye fi’l-Cezâyir 202 (2012), 37-48.
• Vâfi, Ali Abdulvâfi. Fıkhu’l-Luga. Kahire: Dâr Nahdati Mısır‎, 3. Basım, 2004.