The Evaluation of Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī’s Method of Narrating the Qirāʾāt in Terms of Originality: The Case of Sūrat Ṣād

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 447 - 462, 30.11.2024

Nazife Vildan Güloğlu

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1497210

Öz

This study aims to evaluate Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī’s method of narrating the qirāʾāt (readings of the Qurʾān) in his work Fatḥ al-Mannān fī tafsīr al-Qurʾān in terms of originality. The study is limited to the tafsīr of Sūrat Ṣād. In this article, which employs document analysis and content analysis methods from qualitative research techniques, data regarding the author’s style of conveying qiraat narrations were obtained and compared with their sources. In his tafsīr (exegesis) on Sūrat Ṣād, the author included as many qirāʾāt narrations as possible. It is seen that he quoted qirāʾāt narrations from scholars such as al-Naḥḥās, al-Zamakhsharī , al-Qurṭubī, and al-Nasafī, sometimes giving their names and sometimes not, either verbatim or in summary. In the meantime, the inclusion of certain additions not found in the sources indicates that he was not merely a transmitting author. His not mentioning some of the differences of opinion on the subject in his sources suggests that Shīrāzī aimed to make his exegesis (tafsīr) more accessible to the public. The author did not attempt to mention all qirāʾāt narrations. It is understood that he included the qirāʾāt aspects that he deemed necessary and that he thought contributed more to the meaning.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qirāʾāt, Differences in Qirāʾāt, Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī, Sūrat Ṣād

Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin Kıraatleri Nakil Üslubunun Özgünlük Açısından Değerlendirilmesi: Sâd Sûresi Örneği

Öz

Bu çalışmada Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin Fethu’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân adlı eserinde kıraatleri nakletme metodunun özgünlük açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma, Sâd sûresi tefsiri ile sınırlandırılmıştır. Nitel araştırma tekniklerinden doküman incelemesi ve içerik analizi yöntemleri kullanılan bu makalede, müellifin kıraat rivayetlerini nakletme uslubuna dair verilere ulaşılmış ve bunların kaynaklarıyla mukayesesi yapılmıştır. Müellif, Sâd sûresi tefsirinde kıraat nakillerine olabildiğince yer vermiştir. Onun Nehhâs, Zemahşerî, Kurtubî ve Nesefî gibi âlimlerden gerek isimlerini vererek gerekse isimlerini vermeden bazen aynen bazen de özetle kıraat nakillerinde bulunduğu görülmüştür. Bu esnada kaynaklarda olmayan bazı ilavelerde bulunması, onun sadece nakleden bir müellif olmadığını göstermektedir. Şirâzî’nin konuyla ilgili olarak kaynaklarında geçen bir takım görüş ayrılıklarına değinmemesi ise onun tefsirini kamuya yönelik kılmayı hedeflediğini ifade etmektedir. Müellif, bütün kıraat rivayetlerini zikretme çabasında olmamıştır. Onun tefsirinde gerekli gördüğü ve daha çok manaya katkı sağladığını düşündüğü kıraat vecihlerini zikrettiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıraat, Kıraat Farklılıkları, Kutbüddîn-i Şîrâzî, Sâd Sûresi

Etik Beyan

Makalenin hazırlanmasında etik kurallara uyulmuştur.

Teşekkür

Katkıları olacak bütün hocalarıma çok teşekkür ederim.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Bedreddin Çetiner. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Bennâ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed ed-Dimyâtî. İthâfü fuzalâʾi’l-beşer bi’l-kırâ’âti’l-erba‘ate ‘aşer. thk. Şa‘bân Muhammed İsmâil. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1407/1987.
• Celûb, Sâlim Teraf. “Fethu’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân li-Kutbuddîn eş-Şirâzî mine’l-âyeti 32-33 min Sûreti İbrâhîm dirâse ve tahkîk”. Mecelletü Midâdi’l-Âdâb 30, 43-78.
• Celûb, Sâlim Teraf. “Fethu’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân li-Kutbuddîn eş-Şirâzî mine’l-âyeti 32-33 min Sûreti İbrâhîm dirâse ve tahkîk”. Mecelletü’l-Asr li’l-Ulûmi’l-İnsâniyyeti ve’l-İctmâ‘ 6 (November 2022), 1-15.
• Dânî, Ebû Amr. et-Teysîr. nşr. Otto Pretzl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1404/1984.
• Ebû Hayyân, Ebû Abdillah Muhammed b. Yusûf el-Endülüsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd v.dğr. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Ertuğrul, Resul. “Kutbuddîn eş-Şîrâzî(ö. 710/1311)’nin Fethu’l-Mennân Tefsirinin Özgün Yönleri”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 29 (Haziran 2014), 133-178.
• Ertuğrul, Resul. Kutbuddîn eş-Şirâzî ve Tefsiri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Me‘âni’l-Kur’ân. nşr. İbrâhîm Şemsüddîn. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1433/2002.
• Hazırlar, Hüseyin. Fethu’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân Adlı Yazma Tefsirinin Mukaddimesinin Tahkik Çalışması. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü't-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Cebâle, Ebü’l-Kâsım Yûsuf b. Ali b. Cebâre el-Hüzelî. el-Kâmil fi’l-Kırââti’l-aşer ve’l-Erbaîn ez-Zâideti ‘Aleyhâ. thk. Cemâl b. es-Seyyid. Beyrut: Müessesetü Semâ: 1428/2007.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâʾât ve’l-îzâh ‘anhâ. nşr. Ali en-Necdî Nâsıf v.dğr. 2 Cilt. Kahire: Lücnetü İhyâi Kütübi’s-Sünne, 1415/1994.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân (kırâ’ât) min Kitâbi’l-Bedî‘. nşr. G. Bergsträsser. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî. Kîtabü’s-Seb‘a. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1392/1972.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. nşr. M. Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1404/1984.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ’. nşr. G. Bergstraesser. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed el-Cezerî. en-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr. nşr. Ali M. ed-Dabbâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1427/2006.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. nşr. Şerefettin Yaltkaya - Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2. Basım, 1972.
• Kur’ân Yolu. Erişim 10 Aralık 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin vd. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. İ‘râbü’l-Kur’ân. nşr. Hâlid Ali. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1429/2008.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Me‘âni’l-Kur’âni’l-kerîm. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1408-1410/1988-1989.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullâh b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Bedîvî. Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1426/2005.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. Mukaddimetü Câmiʿi’t-tefâsîr maʿa tefsîri’l-Fâtiha ve metâliʿi’l-Bakara. thk. Ahmed Hasan Ferhât. Küveyt: Dârü’d-Da‘ve, 1405/1984.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb: et-Tefsîru’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1401/1981.
• Sâlim, Kâsım Şâkir. Tefsîru Sûreti’l-İsrâ min Fethi’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân li-Kutbuddîn eş-Şirâzî mine’l-Âyeti 64 ilâ Nihâyeti’s-sûre Dirâse ve Tahkik. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Samîd‘î, Beşîr Adnân Abdülvâhid Muhaysin. Fethü’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân li’ş-Şirâzî Sûreti Sâd Dirâse ve Tahkik. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi Kütübi’l-Arabî, 1396/1976.
• Şerbetçi, Azmi. “Kutbüddîn-i Şirâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 6 Kasım 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kutbuddin-i-sirazi
• Şirâzî, Kutbuddîn. Fethu’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Paşa, 133, 1a-174b. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/182346
• Şirâzî, Kutbuddîn. Fethu’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa, 109, 1a-190b. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/274507
• Şirâzî, Kutbuddîn. Fethu’l-mennân fî tefsîri’l-Kur’ân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 137, 1a-148b. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/182350
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî vd. 24 Cilt. Kahire: Dârü Hicr, 1422/2001.
• TDK, Türk Dil Kurumu. “Kısaltmalar Dizini”. Erişim 15 Eylül 2019. http://www.tdk.gov.tr/images/Kısaltmalar%20Dizini.pdf
• TDK, Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 8 Temmuz 2019. http://sozluk.gov.tr
• Tevfik, Ali. Fezleke-i Târîh-i Umûmî. İstanbul: y.y., ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Yavuz, Mustafa. Anadolu Selçuklu Dönemi Müfessirleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Zeylü Târîhi’l-İslâm ve vefeyâti’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. nşr. Mâzin b. Sâlim Bâvezîr. Riyad: Dârü’l-Müğnî, ts.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâ‘ikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. nşr. Halîl Me’mûn Şeyhâ. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 3. Basım, 1430/2009.
• Zübeydî, Ebû Bekir. Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-lugaviyyîn. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dârü’l-Meârif, 2. Basım, 1393/1973.