Kıbrıslı Halîmzâde Alî'nin Menâsikü’l-Hacc'ı

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 588 - 604, 30.11.2024

Ömer Suat İnan

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1512558

Öz

İslam dininde Müslümanların yapmakla mükellef oldukları beş farz vardır. Bunlardan biri hac vazifesidir. Dine ait çeşitli kavramlar edebî bir malzeme olarak edebiyat sahasında kullanılmıştır. Hac kavramı çerçevesinde oluşan edebî tür, menâsik-i hac şeklinde isimlendirilmiştir. Menâsik-i haclar, hac vazifesinin nasıl ifa edilmesi gerektiğini anlatan rehberlerdir. Bunlar manzum veya mensur şekilde kaleme alınmışlardır. Bu çalışmamızda mensur bir menâsik-i hac eseri incelenmiştir. 19. yüzyılda kaleme alınmış olan bu eserin müellifi Kıbrıslı Halîmzâde Alî’dir. Kıbrıslı Halîmzade Alî’nin Menâsikü’l-Hac adlı eseri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi’nde yer almakta olup Türkçe yazmalar koleksiyonunda II. Mahmud Ktp. 759’da kayıtlıdır. 12 varaktan oluşan bir menâsik-i hacdır. Kıbrıslı Halîmzâde Alî haccın farzları, vacipleri, sünnetleri ve hac esnasında okunması gereken dualara ilişkin bir eser meydana getirmiştir. Çalışmamızın girişinde haccın tanımı yapılmış, Türk edebiyatında mensur menâsik-i haclar hakkında bilgi verildikten sonra müellifin hayatı ve eserleri incelenmiş, çalışmanın sonunda da Menâsikü’l-Hac adlı eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Menâsik-i Hac, Mensur, Kıbrıs, Halîmzâde Alî

Manasik Al-Hajj by Halīmzāde Alī of Cyprus

Öz

Various religious concepts have been used as literary material in the field of literature. The literary genre formed within the framework of the concept of pilgrimage is called Manasik Al-Hajj. In this study, a prose manasik-al hajj work is analyzed. Written in the 19th century, the author of this work is Halīmzāde Alī from Cyprus. His work is in the National Archive and Research Department of the Turkish Republic of Northern Cyprus and is registered in the Turkish manuscripts collection in Mahmud II Ktp. 759. It is a 12-sheet manasik al-hajj. He created a work on the obligations, wajibs, sunnahs and prayers to be recited during the pilgrimage. In the introduction of the study, information about pilgrimage and prose menâsik-i pilgrimages in Turkish literature is given. Then the life and works of the author are analyzed. At the end of the study, the transcribed text of the work is given.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Manasik Al-Hajj, Prose, Cyprus, Halīmzāde Alī

Kaynakça

• Al Kahtani, Ebrahım Mohammed Moohialdin. Hanîf İbrâhim Efendi'nin La'lu'l-Musaffâ Fî Ziyâreti'l-Mustafâ Adlı Eseri (Metin-Tahlil). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Arıç, Dilara Pınar. Sünbülî Sinân'ın Menâsik-İ Hacc'ı (Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Aslan, Ömer. “Osmanlı Âlimlerinden Ahıskalı Beyzâde Mustafa Efendî ve Sülûka Dair Risâlesi” Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyumu. 1/229-237. Erzincan, 2017.
• Ayata, Bilgehan. Diyarbakırlı Molla Mustafa'nın Menâsik-İ Hacc Adlı Eseri Üzerine Bir Dil İncelemesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Esntitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Coşkun, Menderes. “Osmanlı Edebiyatındaki Hac Seyahatnamelerinin Tipleri”. Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi. 189-194. İstanbul, 2001.
• Halîmzâde Alî el-Lefkoşevî el-Kıbrısî. Menâsikü’l-Hac. Lefkoşa: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi, Türkçe Yazmalar Koleksiyonu, II. Mahmud Ktp. 759. 8b-19b. http://arsiv.gov.ct.tr
• Harman, Ömer Faruk. “Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/382-386. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• İlgürel, Sevim. “Menâsik-i Mesâlik”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 6 (Ekim 1975), 111-128.
• İmamoğlu, Abdullah Taha. “Galata Kadısı Babakaleli Ahmed Abdülaziz Efendi’ye Ait İcâzetnâmenin Neşri ve Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 40 (Aralık 2022), 243-269.
• İnanç, Yonis. “Reîsülkurra Abdullah Eyyûbî Hayatı ve Eserleri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/29 (Haziran 2014), 107-128. https://doi.org/10.17335/sakaifd.219847
• Karataş, Ahmet. “Türk-İslâm Edebiyatında Menâsik-i Hac Manzumeleri ve Kâbe”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 3 (Kasım 2007), 30-32.
• Kaygısız, Halil İbrahim. “İlahî Kelâmı Okurken Hayata ve Kitaba Dair Kenarlara Derlenmiş Notlar: Cârullah Efendi'nin Tefsir Kitaplığı Örneği”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. ed. Berat Açıl. 123-162. Ankara: İlem Yayınları, 2020.
• Kaymakçı, Rukiye. İbrâhim Tennûrî Ahfâdından Mehmed Efendi’nin Enîsü’l-Huccâc Adlı Menâsiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kur’ân Yolu. Erişim 02 Temmuz 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/zumer-suresi-39/ayet-54/kuran-yolu-meali-5
• Kur’ân Yolu. Erişim 17 Eylül 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/araf-suresi-7/ayet-196/kuran-yolu-meali-5
• Kur’ân Yolu. Erişim 17 Eylül 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/mumin-suresi-40/ayet-60/kuran-yolu-meali-5
• Kur’ân Yolu. Erişim 17 Eylül 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/taha-suresi-20/ayet-25/kuran-yolu-meali-5
• Levent, Aysel. Eyüp Sabri Paşa ve Mir’atü’l-Harameyn’e Göre Hicaz. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Memiş, Şerife Eroğlu. “Nebzetü’l-Menâsik”: en-Nakşibendî el-Muradî’nin Hac Rehberi’nde Kudüs Bahsi”. Dinî, Târihî ve Edebî Açısından Kudüs. ed. İbrahim Çelik. 169-197. İstanbul: DYB Yayınları, 2018.
• Memiş, Şerife Eroğlu. “XVII. Yüzyılda Osmanlı Hac Menzilleri: Rûznâmçeci İbrahim Efendi Kethüdâsı Hacı Ali Bey’in Tuhfetü’l-Huccâc Risâlesi Örneği”. Gazi Akademik Bakış 13/26, (2020), 267-298. https://doi.org/10.19060/gav.750477
• Özcan, Nurullah. Şeyh Fethullah Verkânisî ve Menasikü'l Hacc ve'l-Umre Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Siirt: Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özel, Ahmet. “Kâdîhan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/121-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Pırlanta, İsmail. “Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî’nin Hayatı, Eserleri ve Yapmış Olduğu Etkileri”. I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. İhsan Günaydın vd., 27-43. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Şeşen, Ramazan. Altan, Mustafa Haşim ve İzgi, Cevat. Kıbrıs İslâm Yazmaları Kataloğu. İstanbul: İsar Vakfı Yayınları. 1995.
• Tuğluk, Mehmet Emin. “Yazarı Bilinmeyen Bir Menâsik-i Hac Kitabı: Delîlü’l-Huccâc ve’l-Ümmiyyîn fî-Tahsîli Umûrı’d-Dîn -Ses Bilgisi-”. Türük: Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi 9/27 (2021), 238-240. https://doi.org/10.12992/TURUK1139
• Ünver, İsmail. “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”. Türkoloji Derneği Dergisi 9/1 (1993), 51-89.
• Yaran, Rahmi. “Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/410-413. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yazar, Sadık. “Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Tercümeler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (Mayıs 2017), 49-166.