Osmanlı Hukukunda Kazf ve Hakaret Suçları: Teorik ve Pratik Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 674 - 690, 30.11.2024

Osman Bayder , Muhammed Mustafa Küçük

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1517185

Öz

Son dönem bazı çalışmalarda Osmanlı Devleti’nin fıkıhtan ziyade kendisine özgü örfî hukuku tatbik ettiği iddia edilirken buna mukabil bazı çalışmalar ise Osmanlı’nın tamamen fıkha riayet ettiğini söylemektedir. Bu makalenin amacı ceza hukukunun belli bir alanı üzerinden Osmanlı hukukunun fıkıh ile ilişkisini ortaya koymaya yardımcı olmaktır. Çalışmada öncelikli olarak Osmanlı hukukunun kaynakları arasında zikredilen kanunnamelerde kazf ve hakaret suçlarının nasıl yer aldığı incelenmiş, sonrasında Osmanlı’nın önemli şeyhülislamlarının Fetâvâ’larında kazf ve hakarete ilişkin fetvaları çıkarılmıştır. Sonrasında ise 16-18. yüzyıllar arasında İstanbul ve Üsküdar mahkemelerindeki kazf ve hakaret davaları incelenmiş ve bunlar, kanunnameler, fetvalar ve Hanefi fıkıh kitaplarıyla karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Böylece hem teori hem hukuk pratiği açısından Osmanlı hukukunun mahiyetine ilişkin bazı sonuçlar elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Osmanlı Hukuku, Kazf, Hakaret, Oryantalizm

Destekleyen Kurum

yok

The Crimes of Qazf and Insult in Ottoman Law: A Theoretical and Practical Examination

Öz

Recent studies have debated whether the Ottoman State primarily applied its unique customary law rather than Islamic jurisprudence (fiqh). Conversely, some studies assert that the Ottomans strictly adhered to fiqh. This article aims to elucidate the relationship between Ottoman law and fiqh through the lens of a specific area of criminal law. Initially, the treatment of qazf and insult crimes in the Ottoman legal sources, such as qānūn-nāmas, is examined. Subsequently, relevant fatwas on qazf and insult issued by prominent Ottoman Shaykh al-Islams are analyzed. The study then reviews qazf and insult cases from the Istanbul and Üsküdar courts between the 16th and 18th centuries, comparing these cases with qānūn-nāmas, fatwas, and Hanafi fiqh books. Through this comparative analysis of legal theory and practice, the study aims to derive insights into the nature of Ottoman law.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ottoman Law, Qazf (Defamation of Honor), Insult, Orientalism

Kaynakça

• Acar, İsmail. “Osmanlı Kanunnameleri ve İslam Ceza Hukuku”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2001), 53-68.
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. İstanbul: Osav, 1990.
• Akgündüz, Ahmed. Şeyhü’lislâm Ebüssu’ûd Efendi Fetvaları. İstanbul: Osav, 2018.
• Arslan, Emine. “Osmanlı Dönemi Nukûllü Fetvâ Mecmuaları”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 5 (2008).
• Atar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/486-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Aydın, Bilgin - Tak, Ekrem. İstanbul kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H. 919 - 927/1513 - 1521). ed. Coşkun Yılmaz. Üsküdar, İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Aydın, Mehmet Âkif. Türk Hukuk Tarihi. Beta Basım Yayım, 2022.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1972.
• Efendi, Mütercim Asım. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsu’l-Muhît. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2013.
• Hâlis, Çeşmîzâde Esad Efendizâde Mehmed. Hulasatü’l-Ecvibe. İstanbul: Bosnevî Hacı Muharrem Efendi Matbaası, 1289.
• Heyd, Uriel. Studies in Old Ottoman Criminal Law. ed. V. L. Ménage. Oxford: Clarendon Press, 1973.
• Heyd, Uriel. Türk Hukuk ve Kültür Tarihi Üzerine Makaleler. çev. Ferhat Koca. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• İbrâhîm el-Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm el-Hanefî. Multeka’l-ebhur. thk. Halîl İmrân el-Mansûr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• İpşirli, Mehmet. “Şeyhülislâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/91-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kaya, Süleyman vd. Behcetü’l Fetâvâ. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Kaya, Süleyman. Fetâvâ-yı Feyziye. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Kaya, Süleyman vd. Netîcetü’l Fetâvâ. ed. es-Seyyid Hafız Mehmed b. Ahmed el-Gedûsî - es-Seyyid Ahmed Efendi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Kılavuz Eser, Esra. Fetâvâ-yı Ali Efendi. 2 Cilt. İstanbul: İsar Yayınları, 2021.
• Köprülü, Mehmed Fuad. İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi. İstanbul: Ötüken, 1983.
• Köse, Saffet. “Netîcetü’l-Fetâvâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/26-27. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Midilli, Muharrem. Klasik Osmanlı Ceza Hukukunda Şeriat-Kanun Ayrımı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Musakhanov, Orkhan - Taş, Enes. Fıkıh ile Tasavvuf Arasında: Bahaeddinzade’nin Siyaset Düşüncesi. İstanbul: Endülüs, 2021.
• Schacht, Joseph. An Introduction to Islamic Law. New York: Clarendon Press, 1983.
• Udeh, Abdülkadir. Seküler Ceza Hukuku Kurumlarıyla Mukayeseli İslam Ceza Hukuku. çev. Ali Şafak. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2012.
• Vankulu, Mehmed Efendi. Vankulu Lügati. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Yiğit, Yaşar. İslam Ceza Hukuku. Ankara: Fecr Yayınevi, 2022.
• “Kubbealti Lugati”. Erişim 23 Ocak 2024. http://www.lugatim.com/s/bedid