Muhyiddin Ibn al-'Arabi's Understanding of Qiyās

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 109 - 120, 31.05.2025

Cumali Kosen

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1596684

Öz

In the Andalusia region where Ibn al-‘Arabī was born and raised, although al-Awzā'ī's jurisprudence was spread in the first place, it is accepted that the Mālikī madhhab was active towards the middle of the second century. However, with the efforts of Ibn Hazm in the fifth century, it can be said that the Ẓāhirī madhhab also gained a significant influence. Then, with the coming to power of the Murābids, the Mālikīs continued their dominant presence, and with the rise of the Muwahhdids to power, the Ẓāhirīs were supported against the Mālikīs. Since Ibn al-'Arabī lived during the period of the Muwahhids, it is stated in some academic studies that the Ẓāhirīs were decisive in his fiqh thought. The main characteristics of the Ẓāhirīs are their literal approach to the scriptures and their distance from qiyās and taqlīd. Therefore, examining Ibn al-'Arabī's approach to qiyās and taqlīd is of great importance both for the sake of revealing his thoughts on fiqh and for showing the connection between him and the Ẓāhirīs. Considering all these issues, the introduction of the study will include some important information about the academic literature and the period in which he lived, and then the qiyās, which is the main subject of our study, will be discussed. Subsequently, his approach to taqlīd in the context of his contact with the Zāhirīs and which madhhab he belonged to will be analyzed under separate headings. According to our findings, although he was distant, he did not take a harsh stance against qiyās and taqlīd as much as the Ẓāhirīs and he approached jurisprudential issues with the attitude of a mujtahid.

Anahtar Kelimeler

Sufism , Ibn al- , Islamic Law , Qiyās , Ẓāhirīs

Muhyiddin İbnü'l-Arabî’nin Kıyas Anlayışı

Öz

İbnü’l-Arabî’nin doğup yetişmiş olduğu Endülüs bölgesinde ilk etapta Evzâî’nin fıkıh birikimi yayılmış olsa da hicrî ikinci asrın ortalarına doğru Mâlikî mezhebinin etkin olduğu kabul edilir. Fakat hicrî beşinci asırda İbn Hazm’ın gayretleriyle Zâhirî mezhebinin de önemli bir nüfuz elde ettiğini söylemek mümkündür. Ardından Murâbıtların iktidara gelmesiyle beraber Mâlikîlerin etkin şekilde varlıklarını sürdürdükleri, Muvahhidlerin devletin başına geçmesiyle beraber Mâlikîlere karşı Zâhirîlerin desteklendiği görülür. İbnü’l-Arabî, Muvahhidler döneminde yaşadığından onun fıkıh düşüncesinde Zâhirîlerin belirleyici olduğu akademik bazı çalışmalarda dile getirilmektedir. Zâhirîlerin temel özellikleri; naslara literal yaklaşmaları, kıyas ve taklide mesafeli oluşlarıdır. Dolayısıyla İbnü’l-Arabî'nin kıyas ve taklide dair yaklaşımın incelenmesi hem fıkıh düşüncesini orta koyma adına hem de Zâhirîlerle arasındaki irtibatı gösterme adına büyük önem arz etmektedir. Bütün bu hususları göz önünde bulundurarak çalışmanın giriş kısmında akademik literatüre ve yaşadığı döneme dair önemli bazı bilgilere yer verilecek, ardından çalışmamızın temel konusu olan kıyas bahsi ele alınacaktır. Akabinde onun Zâhirîlerle irtibatı bağlamında taklide yaklaşımı ve hangi mezhebe mensup olduğu müstakil başlıklar altında incelenecektir. Bizim tespitimize göre o, mesafeli olmakla beraber Zâhirîler kadar kıyas ve taklide karşı sert bir tutum sergilemememiş ve bir müctehid edasıyla fıkhî konulara yaklaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , İbnü’l-Arabî , İslam Hukuku , Kıyas , Zâhirîler

Teşekkür

Çalışmamı baştan sona okuyarak değerlendirmelerde bulunan Doç. Dr. Mansur Koçinkağ’a katkılarından dolayı çok teşekkür ederim.

Kaynakça

• Apaydın, Yunus. "İbn Hazm". Diyanet İslam Ansiklopedisi. 20/39-52. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Apaydın, Yunus. "Zâhiriyye". Diyanet İslam Ansiklopedisi. 44/93-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Aslan, Mehmet Selim. “İslam Hukuku Metodolojisinde Mantıkî Kıyasın Delil Değeri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 79-102.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd. el-İşâre fî maʻrifeti’l-usûl. Mekke: el-Mektebetü’l-Mekkiyye, 1996.
• Balcı, Ali Osman. "Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’nin Zâhirîliği". e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 17/2 (2024), 702-721.
• Çaldak, Hüseyin. "Kıyas’ın Mantıkta ve İslâmî İlimlerde Kullanım Biçimi". C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2007), 235-261.
• Gazzâlî, Hüccetülislâm. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Abdüsselâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• İbn Arabî, M. el-Futûhâtü’l-Mekkiyye. thk. Ahmed Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Arabî, M. Risâle fî usûlü’l-fıkh (Mecmûu’r-resâil fî usûli’l-fıkh içinde). Beyrut: el-Matbaʻatü’l-Ehliyye, 1324/1906.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, t.y.
• İbnü’l-Arabî, M. Futûhâtı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007-2012.
• İsmail b. Abdilmecîd. “Mevkıfu’l-murâbitîn min Kitâbi İhyâi Ulûmi'd-Dîn”, Mecelletü Kâne’t-Târihiyye 44 (2019), 123-143.
• Koçinkağ, Mansur. Mütekellim Yöntemi İslam Hukuk Metodolojisi (Beyzâvî Örneği). İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
• Mahmûd Fârûk el-Bedrî. Fıkhu’ş-Şeyh İbn Arabî fi’l-ibâdât ve menhecuh fi’l-istinbât fî kitâbihi el-Futuhâti’l-Mekkiyye. Irak: Câmiatu Bağdâd, 2005.
• Mahmud Mahmud el-Gurâb. el-Fıkhu inde’ş-Şeyhi’l-Ekber Muhyiddîn İbni’l-Arabî. b.y.: Matbaʻatü Nadr, 1993.
• Merakeşî, Abdulvâhid. el-Muceb fî telhîsi ahbâri’l-Mağrib. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
• Murâd b. Ferdiyye ve Alî Mahdâdî, “et-Tecdîdü’l-fıkhî inde’s-sûfiyye (Muhyiddîn İbn Arabî fi’l-Futûhâti’l-Mekkiyye enmûzecen), Mecelletü’l-lügati’l-Arabiyye 24/1 (2022), 207-224.
• Nasr Hâmid. Böyle Buyurdu İbn Arabî. çev. Numan Konaklı İstanbul: Mana Yayınları, 2022.
• Okur, Kâşif H. “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Kıyâs ve İstihsâna Yaklaşımı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 7/1 (2007), 213-246.
• Sübkî, Takıyyüddîn ve oğlu Tâceddîn. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Ahmed M. Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1940.
• Şavluk, Hikmet. “Delillendirme Yöntemleri”. Sistematik Kelam. ed. Özcan Taşcı. Ankara: Nobel Yayınları, 2022.
• Şihâbuddîn el-Hamevî. İrşâdü’l-erîb ilâ maʻrifeti’l-edîb. Beyrut: Dâru Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Türkan, Mustafa. İslam Hukuk Tarihinde Zâhirîlik - Dâvud ez-Zâhirî Örneği. Ankara: Son Çağ Yayınları, 2015.
• Zehebî, Şemseddîn. Siyaru aʻlâmi'n-nübelâ. thk. Şuayp Arnavut v.d. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1985.