Yapay Zekâ Teknolojilerinin Fetva Hizmetlerine Potansiyel Katkıları: DİB Fetva Hizmetleri Özelinde Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 85 - 96, 31.05.2025

Ahmet Faruk Çelik

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1652601

Öz

Yapay zekâ teknolojileri, günümüzde hemen her alanda olduğu gibi dini hizmetlerde de büyük bir dönüşüm sağlama potansiyeline sahiptir. Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB), fetva hizmetlerini sunarken yapay zekâ teknolojilerinin sağladığı imkanlardan daha fazla faydalanarak bu hizmetleri daha etkili ve erişilebilir hale getirmeyi amaçlamaktadır. Bu makale, DİB’in fetva hizmetlerinin geliştirilmesi açısından yapay zekâ teknolojilerinin getirdiği fırsatlara ve potansiyellere dair bazı önerileri ele almaktadır. Makalede yapay zekânın fetva hazırlama ve sunumu süreçlerindeki rolü incelenmekte ve bu bağlamda semantik arama gibi teknolojilerin bu süreçlere entegre edilmesinin sağlayacağı faydalar üzerinde durulmaktadır. Çalışma, fetva hizmetlerinde yapay zekâ teknolojilerinin sağladığı fırsatları iki temel boyutta incelemektedir: Birincisi, mevcut fetva veri tabanının geliştirilmesine yönelik öneriler; ikincisi ise fetva hizmetlerinin dijitalleşmesinde yapay zekâ temelli yaklaşımlar. Makalede dijitalleşme ve fetva hizmetleri bağlamında özellikle yapay zekâ teknolojilerinin fetva hazırlama ve sunma süreçlerindeki faydaları ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , DİB , Fetva Veri Tabanı , Yapay Zekâ , Semantik Arama

Teşekkür

Bu makale, 26-28 Kasım 2024 tarihlerinde Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından düzenlenen XVII. Din Şûrası’nda “Fetva ve Dijitalleşme” başlığıyla sunulan tebliğ esas alınarak hazırlanmıştır. Çalışmanın oluşturulması sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığı’nın fetva süreçlerine ilişkin bilgi ve tecrübelerini paylaşan Din İşleri Yüksek Kurulu uzmanı Dr. Hüseyin Arı’ya içtenlikle teşekkür ederim. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın fetva süreçlerine dair yazılı bir materyalin bulunmadığından bu bilgiler Dr. Hüseyin Arı’nın aktarımlarına dayanmaktadır. Ayrıca, şura için tebliğ hazırlamamı talep eden Prof. Dr. İhsan Çapçıoğlu’na, katkılarından dolayı Dr. Mustafa Taha Koçyiğit, Arif Yasin Kavdır, Yusuf Akbulut'a ve makalemi değerlendiren değerli hakemlere teşekkürlerimi sunarım.

The Potential Contributions of Artificial Intelligence Technologies to Fatwa Services: A Study on the Presidency of Religious Affairs (DİB) Fatwa Services

Öz

Artificial intelligence (AI) technologies have the potential to bring significant transformation to religious services, as they do in nearly every other field today. The Presidency of Religious Affairs (Diyanet İşleri Başkanlığı, DIB) aims to make its fatwa services more effective and accessible by leveraging the opportunities provided by AI technologies. This article addresses certain suggestions regarding the opportunities and potentials that AI technologies offer for the improvement of DIB’s fatwa services. It examines the role of AI in the processes of preparing and delivering fatwas, with a focus on the benefits of integrating technologies such as semantic search into these processes. The study explores the opportunities provided by AI technologies in fatwa services through two main dimensions: first, suggestions for improving the existing fatwa database, and second, AI-based approaches to the digitalization of fatwa services. In the context of digitalization and fatwa services, this article particularly discusses the advantages of AI technologies in the preparation and delivery of fatwas.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , DİB , Fatwa Database , Artificial Intelligence (AI) , Semantic Search

Kaynakça

• Alshithisri, Ahmad Bin Abdulaziz. “A Study of the Legal and Fiqhi Impact of AI on Issuing Fatwas”. Kurdish Studies 1/12 (2024), 2504-2511.
• Çelik, Ahmet Faruk. Osmanlı Fetva Literatüründe Temel Bir Kaynak Olarak Minkārîzâde Yahyâ Efendi’nin Fetâvâsı ve Vakıf Fetvalarının Analizi. Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
• DİB. Fatwas. haz. Huriye Martı, Fatih Kurt ve Yunus Yüksel. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
• DİB. Fatwas: Islamische Rechtsprechungen, Urteilsfindungen und Beurteilungen. haz. Huriye Martı, Fatih Kurt ve Yunus Yüksel. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
• DİB. Les Fatwas. haz. Huriye Martı, Fatih Kurt ve Yunus Yüksel. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
• DİB. ФЕТВЫ. haz. Huriye Martı, Fatih Kurt ve Yunus Yüksel. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Elmahjub, Ezieddin. “Artificial Intelligence (AI) in Islamic Ethics: Towards Pluralist Ethical Benchmarking for AI”. Philosophy & Technology 36/4 (Aralık 2023), 73. https://doi.org/10.1007/s13347-023-00668-x
• Jamal, Muhammad Haziq Nor - Zakaria, Mohamad Zaharuddin. “Sharıah Guıdelıne On Artıfıcıal Intellıgence (AI) in Fatwa Issuance” 1/1 (2023).
• Kausar, Shabana vd. “Analysis of the Islamic Law and Its Compatibility with Artificial Intelligence as a Emerging Challenge of the Modern World”. Annals of Human and Social Sciences 5/I (31 Mart 2024). https://doi.org/10.35484/ahss.2024(5-I)10
• Munshi, Amr A. vd. “Towards an Automated Islamic Fatwa System: Survey, Dataset and Benchmarks”. International Journal of Computer Science and Mobile Computing 10/4 (30 Nisan 2021), 118-131. https://doi.org/10.47760/ijcsmc.2021.v10i04.017
• Munshi, Amr Abdullah vd. “Automated Islamic Jurisprudential Legal Opinions Generation Using Artificial Intelligence”. Pertanika Journal of Science and Technology 30/2 (14 Mart 2022), 1135-1156. https://doi.org/10.47836/pjst.30.2.16
• Sarea, Adel M. vd. Artificial Intelligence and Islamic Finance: Practical Applications for Financial Risk Management. London: Routledge, 1. Basım, 2021. https://doi.org/10.4324/9781003171638
• Tsourlaki, Sofia. “Artificial Intelligence on Sunni Islams Fatwa Issuance in Dubai and Egypt”. Islamic Inquiries 1/2 (Kasım 2022), 107. https://doi.org/10.22034/is.2022.339182.1082
• Wahid, Soleh Hasan - Kususiyanah, Anjar. “The Relevance of the Usage of Artificial Intelligence and Machine Learning in Legal Analysis (An Analysis of Legal Provisions in the National Sharia Council Fatwa and Financial Services Authority Regulation Using Plagiarism Checker and ATLAS.Ti)” 584 (2020).