İbn Abdülberr’in İttisal Anlayışı Çerçevesinde Tartışmalı Rivayet Biçimleri ve Uygulama Problemleri

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 435 - 451, 30.11.2025

Hasan Eryılmaz

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1717918

Öz

Bu çalışma, sahih hadis için temel bir kriter olan ittisâl şartının tarihsel gelişimini ve özellikle Endülüs hadis geleneği içinde bu şartın nasıl anlaşılıp uygulandığını ele almaktadır. Hadis rivayetinde râvi zincirinin kesintisiz olmasını ifade eden ittisâl ilkesi, hicrî ikinci asırdan itibaren hadislerin güvenilirliği açısından merkezi bir ölçüt hâline gelmiş; ancak bu ilkenin her dönemde ve bölgede aynı şekilde tanımlanıp uygulanmadığı görülmüştür. Çalışmanın odak noktası, Endülüs’ün önde gelen muhaddislerinden İbn Abdülberr’in rivayet anlayışı ve ittisâl şartına yaklaşımıdır. Onun semâ, likâ, muâsara gibi kavramlarla olan ilişkisi, irsâl ve tedlîs gibi tartışmalı konular çerçevesinde incelenmektedir. İbn Abdülberr’in ittisâli rivayet zincirinin bütünlüğünden öte râvilerin aralarındaki ilişki biçimlerinde araması onu klasik hadis usûlü içinde önemli bir konuma yerleştirmektedir. Çalışma, lafız çözümlemeleri ve klasik kaynaklara dayalı analizlerle, İbn Abdülberr’in ittisâl anlayışını sistemli biçimde ortaya koymakta ve alanda yapılan çalışmalara katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , İttisâl , İbn Abdülberr , Semâ ve Likâ , Tedlîs , İrsâl

Controversial Types of Narrations and Implementation Problems within the Framework of Ibn ʿAbd al-Barr’s Understanding of Continuity

Öz

This study examines the historical development of Continuity, a fundamental criterion for authentic ḥadīth, with a particular focus on its understanding and application within the Andalusian ḥadīth tradition. The principle of Continuity which refers to the uninterrupted chain of transmission, became a key standard for assessing ḥadīth reliability from the second Hijri century onward. However, its definition and practical implementation differed across regions and periods. The main focus is on the prominent Andalusian scholar Ibn ʿAbd al-Barr and his distinctive approach to Continuity. His views are analyzed in connection with concepts such as samāʿ, liqāʾ, and muʿāṣara, as well as contested areas like irsāl and tadlīs. Ibn ʿAbd al-Barr’s emphasis on both formal transmission and the nature of relationships between transmitters sets him apart within classical hadith methodology. Drawing on textual analysis and classical sources, this study aims to clarify his position and offer a valuable contribution to hadith scholarship.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth , Continuity , Ibn ʿAbd al-Barr , Samāʿ and Liqāʾ , Tadlīs , Irsāl

Kaynakça

• Abdullah Ünalan. “İbn Abdülber en-Nemerî (Ö. 463/107) (Hayatı ve Hadis İlmindeki Yeri)”. Endülüs Uleması. Editör. Gülşen İstek - Emrah İstek. 49-78. 2021.
• Ali el-Kārî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed. Şerhu Nuhbeti’l-Fikr fî Mastalahâti Ehli’l-Eser. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Lübnan; Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Apaydın, Harun. İbn Abdilberr’in Hadis Usulcülüğü (et-Temhîd Çerçevesinde). Malatya: İnönü Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Aydınlı, Abdullah. “Muan‘an”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 30/324-325. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Çelik, Abdullah. “Mutakaddimûn Hadisçilere Göre Muan’an ve Müen’en Hadisin Değeri”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2017), 111-125.
• Çimen, Rahim. Endülüslü İbn Abdilberr`in Hadisçiliği ve Camiu Beyani`l-İlm Adlı Eseri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Dûrî, Eymen Casim. “Menhecü’l-Muhaddisin fi’t-Tahkik min İttisali’s-Sened”. Hadis Tetkikleri Dergisi 19/2 (2021), 233-254.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Risâletu Ebî Dâvûd ʾilâ ʾEhli Mekke. thk. Muḥammed es-Ṣabbâğ. Beyrut: Dâru’l-Arabî, ts.
• Evgin, Abdülkadir. “Muttasıl Rivayetler ve Bazı İlk Dönem Muhaddislere Göre Bağlayıcılık Değeri”. Hadis Tetkikleri Dergisi 11/2 (2013), 7-24.
• Gümüş, Fatih. Hadis Usulünün Gelişimi: İbnü’s-Salāh’ın Mukaddimesi Özelinde. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Gürel, Mücahid Şamil. İbn Abdilberr’in el-Ecvibetü’l-müstev’abe ani’l-mesāʾili’l-müstaġrabe Adlı Eseri. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye. thk. Ebû Abdullâh es-Sevrakî, İbrâhîm Hamdî el-Medenî. Medine: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1357.
• Irâkī, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. et-Takyîd ve’l-Îżâḥ limâ Uṭliḳa ve Uġliḳa min Muḳaddimeti’bni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. Üsâme b. Abdullah Hayyâd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1983.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. editör. Mustafa b. Ahmed el-Alevî. Mağrib: Vüzâretü’l-Umumi’l-Efkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1384.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-Taʿdîl. Haydarabad: Matbuâtü Meclisi’d-Dâirati’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1371/1952.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Nuhbetu’l-Fiker fî Muṣṭalaḥi Ehli’l-Eser. thk. Abdulmuhsin b. Muhammed el-Kâsım. b.y.: y.y., 1418/1997.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Tağlîḳu’t-Taʿlîḳ ʿala Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Saʿîd ʿAbdurraḥmân Mûsâ el-Ḳazaḳî. 5 Cilt. Amman: el-Mektebu’l-İslâmî, 1405/1984.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Tehẕîbu’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOsmâniyye, 1326/1908.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kesîr ed-Dimeşḳî. İhtiâru Ulûmi’l-Hadîs. thk. Mahir Yasir el-Fahl. Riyad: Dâru’l-Meyman li’n-neşri ve’tevzi’, 2013.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisânul-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbnü’s-Salâh, ʿEbû ʿAmr Taḳıyyüddîn ʿOsmân b. ʿAbdurraḥmân. ʿUlûmü’l-ḥadîs = Mukaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. Nûreddîn ʿItr. Dımaşk; Beyrut: Dâru’l-Fikr; Dâru’l-Fikri’l-Muʿâṣır, 1406/1986.
• Junyboll, Gautier H. A. Hadis Tarihinin Yeniden İnşâsı. çev. Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu, 2002.
• Kâdî İyâz, Ebû’l-Faḍl ʿIyâḍ b. Mûsâ el-Yaḥṣubî. el-İlmâʿ ilâ Maʿrifeti Uṣûli’r-Rivâye ve Taḳyîdi’s-Semâʿ. thk. es-Seyyid Aḥmed Ṣaḳr. Kahire: y.y., 1379/1970.
• Karabelli, M. Kamel. “el-Hadîsü’l-Münker bi-Sebebi’l-Muhâlefe fi Nakdi İbn Abdilber el-Endelüsî – Dirâse Tahlîliyye”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/21 (2018), 661-685.
• Karabelli, M. Kamel. “Kabulü’l-Hadisi’z-Zaif li-Şuhretihi İnde’l-Ulema ve Amelihim bi-Muktazahi el-Hafız b. Abdü’l-Ber (463/1071) Nümezecen = The Weak Hadith is Accepted Due to its Popularity with Scholars and Their Work According to it -al-Hafiz Ibn Abdul-Barr (d. 463/1071) as an Example- = Zayıf Hadisin, Şöhreti Nedeniyle Âlimler Nezdinde Kabul Edilmesi ve İçeriğiyle Amel Edilmesi -Hafız İbn Abdilber (öl. 463/1071) Örneği”. HADITH 8 (2022), 151-193.
• Keskin, Yusuf Ziya. “İmam Şafiî’ye Göre Mürsel Hadisin Delil Olma Yönünden Degeri”. Uluslararası İmam Şafiî Sempozyumu. 184-200. İstanbul: Kent Işıkları, 1. Basım, 2012.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. “İmam Şafii’nin ‘Risâle’sinin Hadis ilmindeki Etkileri”. İslami Araştırmalar Dergisi 10/1-2-3 (1997), 87-99.
• Kızılkaya Yılmaz, Rahile. “Muvatta’ ve Sahîh-i Buhârî Çerçevesinde İrsâl-İttisâl Meselesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (2021), 614-629.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Köktaş, Yavuz - Gümüş, Fatih. “Mürsel Hadis Kavramının Gelişiminde İbnü’s-Salâh’ın Rolü = The Role of Ibn al-Salâh in Mursal Hadith Concept Development”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2019), 242-263.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Özpınar, Ömer. “İmam Şafii’nin Tasnif Dönemi Hadis Edebiyatının Oluşumundaki Etkileri”. Uluslararası İmam Şafiî Sempozyumu. 231-265. İstanbul: Kent Işıkları, 1. Basım, 2012.
• Polat, Selahaddin. “Mürsel”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/52-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Polat, Selahaddin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değerleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 1981.
• Râmehurmuzî, Ebû Muḥammed el-Ḥasen b. ʿAbdurraḥmân b. Ḫallâd el-Fârisî. el-Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâʿî. thk. Muḥammed ʿAccâc el-Ḫaṭîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1983.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. London: Oxford University, Ely House, 1. Basım, 1950.
• Süyûtî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerḥi Taḳrîbu’n-Nevâvî. thk. Ebû Ḳuteybe Naẓar Muḥammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. b.y.: Dâru Ṭaybe, ts.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. er-Risâle. thk. Aḥmed Şâkir. Mısır: y.y., 1358/1940.
• Şemsuddîn es-Sehâvî, Ebû’l-Ḫayr Muḥammed b. ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Fethu’l-Muğîss bi-Şerḥ Elfiyyeti’l-Ḥadîs li’l-ʿIrâḳî. thk. ʿAlî Ḥuseyn ʿAlî. 4 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sunne, 1424/2003.
• Türcan, Zişan. “Üçüncü Asır Hadis Musannefatı Üzerinde eş-Şâfiî’nin Etkisi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 7/1 (2009).
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: İfav, 5. Basım, 2012.