ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARI OLAN EBEVEYNLERİN YAŞAMLARINDA ALGILADIKLARI STRESİ YORDAYAN FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ*

Yıl 2012, Sayı: 32, 71 - 91, 01.12.2012

Güler Köksal Zekavet Kabasakal

Öz

Bu araştırmada, çocuk ve aile ile ilgili bazı değişkenlere göre sosyal destek, evlilik uyumu, ailede çocukla ilgili iş bölümünün, 6-12 yaşları arasındaki zihinsel engelli çocuklara sahip ebeveynlerin yaşamlarında algıladıkları stresin önemli yordayıcıları olup olmadığı incelenmiştir. Araştırma örneklemini 6-12 yaşları arasındaki zihinsel engelli çocuklara sahip 200 ebeveyn (124 anne, 76  baba) oluşturmuştur. Araştırmaya katılan ebeveynlerin stres algıları “Algılanan Stres Ölçeği” , sosyal destek algıları, “Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği”, evlilik uyumları “Evlilikte Uyum Ölçeği” , çocuk ile ebeveynlerin bazı  kişisel, demografik bilgileri de araştırmacı tarafından geliştirilen “Kişisel Bilgi Formu” aracılığıyla değerlendirilmiştir. Regresyon analizi sonuçları, evlilik uyumunun bağımlı değişkenin tek anlamlı yordayıcısı olduğunu ortaya  koymuştur. Sosyal destek ve çocukla ilgili işbölümü değişkenlerinin zihinsel engelli çocuklara sahip ebeveynlerin algıladıkları stresin anlamlı yordayıcıları olmadığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zihinsel engelli çocuğu olan ebeveynler, algılanan stres, sosyal destek, evlilik uyumu, çocukla ilgili işbölümü

THE EXAMINATION OF PREDICTING FACTORS OF PERCEIVED STRESS OF PARENTS WITH MENTAL RETARDED CHILDREN

Öz

ACT This study is designed to determine, according to some variables, the role of social support, marital adjustment and child-related division of labor in predicting stress of parents with mentally retarded children between the ages of 6-12. The sample of the research consisted of 200 parents (124 mothers, 76 fathers) having mentally retarded children aged between 6-12. Participants were administered three self-report questionnaires in order to assess perceived stress of parents (Perceived Stress Questionnaire), perceived social support of parents (Multidimensional Perceived Social Support Questionnaire), and marital adjustment (Marital Adjustment Questionnaire). In addition, personal and demographic information about children and parents were obtained by using a demographic form developed by the researcher. Results of the regression analyses revealed that marital adjustment was the only significant predictor among the independent variables. Neither social support nor child related labor of division were significant predictors of perceived stress of parents with mentally retarded child/children.

Anahtar Kelimeler

Parents with mentally retarded children, perceieved stress, social support, marital adjustment, child related labor of division

Kaynakça

• Akkök, F., Askar, B. & Karancı, N. (1992). Özürlü bir çocuğa sahip anne-babalardaki stresin yordanması, Özel Eğitim Dergisi,1992, 1 (2), 8-12
• Aslan, Ç. (2010). Zihinsel engelli çocuğu olan anne-babaların psikolojik Belirtileri, sosyal destek algıları ve stresle başa çıkma tarzlarının karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Aysan, F.& Özben, Ş.( 2007) Engelli Çocuğu Olan Anne Babaların Yaşam Kalitelerine İlişkin Değişkenlerin İncelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 1-6
• Bahar, A., Bahar, G., Savaş, H., Parlar, S. (2009). Engelli çocukların annelerinin depresyon ve anksiyete düzeyleri ile stresle başa çıkma tarzlarının belirlenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 4 (11), 97-112
• Bailey, B., Golden, Roberts, J. &Ford, A. (2007). Maternaldepression and developmental disability :research critique, Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Disabilities Research Reviews, 13, 321-29
• Bailey, D. (2007).Introduction: family adaptation to intellectual and developmental disabilities, Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews, 13, 291- 92
• Bilal, E.& Dağ, İ. (2005). Eğitilebilir zihinsel engelli olan ve olmayan çocukların annelerinde stres, stresle başa çıkma ve kontrol odağının karşılaştırılması. Çocuk ve Ruh Sağlığı Dergisi, 12, 2, 56-58
• Bütün, B. (2010). Toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinden çocuk bakımı hizmetleri: farklı ülke uygulamaları. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Büyüköztürk, Ş. (2004). Sosyal Bilimler Için Veri Analizi El Kitabı, Ankara: Pegem Yayınevi Coşkun, Y. & Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10, (1), 213-227
• Çürük, N. (2008). Ankara İl Merkezi’nde Bulunan Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı İş Okullarında 1. ve 4. sınıfa devam eden zihinsel engelli çocukların annelerinin kaygı ve sosyal destek düzeylerinin karsılastıkları problemlere göre incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Dereli, F. & Okur, S. (2008). Engelli çocuğa sahip ailelerin depresyon durumunun belirlenmesi. Yeni Tıp Dergisi, 25, 164-158
• Duygun, T. &Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 2003, 18 (52), 37 - 52
• Erhan, G. (2005). Zihinsel engelli çocuğu olan annelerin umutsuzluk, kararsızlık, sosyal destek algıları ve gelecek planlarının incelenmesi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Eker, D. & Arkar, H. (1995). Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği’nin faktör yapısı,
• geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi, 34, 45-55
• Eker, D., Arkar, H. & Yaldız, H.(2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı,geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12 (1):17-25
• Emerson, E., Robertson, J. & Wood, J. (2003). Levels of psychological distress experienced by family carers of children and adolescents with intellectual disabilities in an urban conurbation. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 17, 77-84
• Emerson, E., Hatton, C., Llewellyn,G., Blacher, J. & Graham, H. (2006). Socio-economic position, household composition, health status and indicators of the well-being of mothers children with eand without intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 12, 862-873
• Ersoy, Ö. & Çürük, N. (2009). Özel gereksinimli çocuğa sahip annelerde sosyal desteğin önemi. Aile ve Toplum Dergisi, 5 (17), 104-110
• Emerson, E., Robertson, J. & Wood, J. (2003). Levels of psychological distress experienced by family carers of children and adolescents with intellectual disabilities in an urban conurbation, Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities,17, 77-84
• Emerson, E., Hatton, C., Llewellyn,G., Blacher, J.& Graham, H. ( 2006). Socio-economic position, household composition, health status and indicators of the well-being of mothers children with eand without intellectual disabilities, Journal of Intellectual Disability Research, 12, 862-873
• Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F.& Dereboy, Ç.(2009). Algılanan Stres Ölçeği’nin Türkçe’ye uyarlanması :
• Güvenirlik ve geçerlik analizi (Yayınlanmamış makale)
• Feldman, M., Varghase, J., Ramsay, J. & Rajska,D. (2002). Relationship between social support, stress anad mother-child interactions in mothers with in intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 15 (4), 314-323
• Fırat, S. 2000. Otistik ve zihinsel özürlü çocukların annelerinde, kaygı, depresyon,aleksitimi ve genel psikolojik değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Frey, K.S., Greenberg, M.T. and Fewell, R. (19899. Stress and coping among parents of handicapped children: A multidimensional approach. American Journal on Mental Retardation, 94, 240-249.
• Girli, A., Yurdakul, A., Sarısoy, M.& Özekes, M. (1998).Zihinsel engelli ve otistik çocukların ebeveynlerine yönelik grup danışmanlığının depresyon, benlik saygısı ve tutumlarına
• www.isikozelegitim.com/index2.php?id=22&alt_id=7 - 38k
• İnternetten 11.11.08 tarihinde
• alınmıştır. Girli, A.(2005). Otistik çocukların ailelerin yönelik grup rehberliğinin anne babaların depresyon ve benlik saygısına etkisi. İnternetten 11.11.08 tarihinde alınmıştır. www.isikozelegitim.com/index2.php?id=22&alt_id=7 - 38k
• Hatton, C., Emerson, E., Graham, H, Blacher, J. & Llewellyn, G. (2010). Changes in family composition and marital status in families with a young children with cognitive delay. Journal of Apllied Research in Intellectual Disabilities, 23 14-26
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1998). Kültürel Psikoloji: Kültür bağlamında insan ve aile. İstanbul: Altan Yayıncılık
• Kahriman, İ. & Bayat, M. (2008). Özürlü çocuğa sahip ebeveynlerin yaşadıkları güçlükler ve algıladıkları sosyal destek düzeyleri, ÖZ-VERİ Dergisi, 5 (1).
• Kersh,J., Hedvat, T., Crom, P& Warfield, M. (2006). The contribution of marital quality to
• the well-being of parents of children with developmental disabilities. Journal of Intellectual
• Disability Research, 12, 883-893
• Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan anne-babaların algıladıkları stress, sosyal destek ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri, İnternetten 01.08.2010 tarihinde alınmıştır. http: www.acıkarsiv.edu.tr
• Karaçengel, B. (2007). Zihinsel engelli çocuğa sahip anneler ile sağlıklı çocuğa sahip annelerin atılganlık ve suçluluk-utanç düzeyleri açısından karşılaştırılması.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karadağ, G. (2009). Engelli çocuğa sahip annelerin yaşadıkları güçlükler ile ailede algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri. TAF, Preventive Medicine , Bulletin, 8 (4) .
• Karasar, N. (1998). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
• Kersh,J. , Hedvat, T., Crom, P& Warfield, M. (2006). The contribution of marital quality to the well-being of parents of children with developmental disabilities, Journal of Intellectual Disability Research, 12, 883-893
• Kışlak, Tutarel, Ş.(1999). Evlilikte uyum ölçeğinin güvenirlik ve geçerlik çalışması. 3P Dergisi, 7(1), 50-57
• Küçüker, S (1993). Özürlü çocuk ailelerine yönelik psikolojik danışmanlık hizmetleri. Özel Eğitim Dergisi, 1 (3), 23-29
• Küçüker, S. (2001). Erken eğitimin gelişimsel geriliği olan çocukların anne-babalarının stres ve depresyon düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi. Özel Eğitim Dergisi, 3(1), 1-11
• Meral, B. (2006). Babaların zihinsel engelli çocuklarının yetiştirilmesine yönelik katılım durumlarının belirlenmesi.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Mutlu, A. Akmeşe, P.& Günel, M (2010). Değişik özür seviyesindeki serebral palsili çocukların annelerinin depresyon düzeyleri farklı mıdır? Yeni Tıp Dergisi, 27, 87-92
• Meaden, H., Halle, J.& Ebata, A. (2010). Families with children who have autism Spectrum disorders: stres and support. Council for Exceptional Children.77, 7-36.
• Natan, K. ( 2007). Zihinsel engelli çocuğu olan ve olmayan annelerin depresyon ve kaygı düzeyleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Okanlı, A., Ekinci, M., Gözüağca, D. & Sezgin, S. (2004). Zihinsel engelli çocuğa sahip ailelerin yaşadıkları psikososyal sorunlar. Uluslarararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1-8
• Risdal, D. & Singer,G. (2004). Marital adjustment in parents of children with disabilities: a historical review and meta-analysis, Research & Practice for Persons with Severe Disabilities, 29 (2), 95-103
• Sarıhan, C. (2007). Engelli çocuğa sahip olan ve olmayan annelerin aile işlevleri ile yalnızlık düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Seral, E. G. (1998). Mother characteristics the encougrament of sex typed activities in preschool children. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Siklos, S. & Kerrns, K. (2006). Assessing need for social support in parents of children with
• autism and down syndrome, Journal of Autism Development Disorders 36, 921–933
• Simmerman, S. & Blacher, J. &Baker, B. (2001). Fathers’ and mothers’ perceptions of father involvement in families with young children with a disability. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 26 (4), 325-338
• Stoneman, Z., Payne, S & Floyd, F. (2006) Marital adjustment in families of young children with disabilities: associations with daily hassles and problem-focused coping. American Journal on Mental Retardation, 111, (1), 1-14.
• Sucuoğlu, B (1996). Kaynaştırma programlarında anne-baba katılımı, Özel Eğitim Dergisi, 2(2), 25-43
• Şardağ, S.( 2010). Zihinsel engelli çocuklara sahip annelerin stresle başa çıkma tarzları ve aile sosyal desteğinin evlilik uyumlarını yordaması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Şardoğan, M & Karahan, F. (2006). Evli bireylere yönelik bir insan ilişkileri beceri eğitimi programının evli bireylerin evlilik uyumu düzeylerine etkisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2, 89-102
• Şener, A. & Terzioğlu, G.
• a. Arkadaşlık ilişkilerinin evlilik uyumu üzerindeki etkisi, 20.01.2010 tarihinde internetten alınmıştır. http: www. sdergi.hacettepe.edu.tr/arkadaslikiliskilerievlilikuyumu. Pdf 2008b. Bazı sosyodemografik değişkenler ile iletişimin eşler arası uyuma etkisinin araştırılması, Aile ve Toplum Dergisi, 13, 7-21
• Toros, F. (2002). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon, evlilik uyumunun ve çocuğu algılama şeklinin değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Psikiyatri Dergisi, 3 (2), 45-52
• Toros, F. (2002). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon, evlilik uyumunun ve çocuğu algılama şeklinin değerlendirilmesi.Türkiye Klinikleri Psikiyatri Dergisi, 3 (2), 45-52
• Öner, N.(2006). Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testlerden Örnekler.(Genişletilmiş İkinci Baskı) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
• Özekes, M., Girli, A.,Yurdakul, A. & Sarısoy, M. (1998). Evlilik ilişkisinde engelli bir çocuğa sahip
• www.isikozelegitim.com/index2.php?id=22&alt_id=e - 38k rolü.
• İnternetten 11.11.08 tarihinde
• alınmıştır. Özşenol, F., Işıkhan, V., Ünay, V., Aydın, H. İ., Akın, R. & Gökçay, E. (2003).Engelli çocuğa sahip ailelerin aile işlevlerinin değerlendirilmesi.Gülhane Tıp Dergisi, 45 (2), 156-64
• Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç,B. & Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin incelenmesi. İnternetten 25.11.08 tarihinde alınmıştır. http://www.klinikpsikiyatri.org/files/journals/1/185.pdf
• Yurdakul, A.& Girli, A. (1998). Engelli çocuğu olan ailelerin sosyal destek örüntüleri ve
• bunun psikolojik sağlık ile ilişkisi, İnternetten 11.11.08 tarihinde alınmıştır.
• http://www.isikozelegitim.com/uploads/File/Ebeveynlerin%20Sosyal%20Destek%20Oruntule ri.pdf
• White, N. & Hastings, R. (2004). Social and Professional support for parents of adolescents with severe intellectual disabilities, Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 17, 181-190
• Waieland, N & Baker, L. (2010). The role of marital quality and spousal support in
• behaviour problems of children with and without intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 54 ( 7), 620–633