Kültürel Olarak Farklı Ailelerle Psikolojik Danışma ve Türk Aile Yapısında Kültürün Rolü

Yıl 2018, Sayı: 46, 217 - 239, 28.12.2018

Birsen Şahan Turan Akbaş

Öz

Tüm insanlar, bireysel kimliklerinin yanı
sıra, içinde var oldukları grubun kimliğine ve evrensel kimliğe de sahiptirler.
Bireyler bu kimlikleri arasında geçişler yaşarken psikolojik danışmanlar
çoğunlukla danışanlarının yalnızca bireysel ya da evrensel olan kimliğine
odaklanabilmektedir. Bu durum, bireylerin grup kimliklerinin ve içinde yaşadığı
toplumun ortak özelliklerini bünyesinde taşıdığı gerçeğinin arka plana
itilmesine neden olabilmektedir. Kültürel olarak kendisinden farklı bireylerle
ya da ailelerle çalışırken psikolojik danışmanların dikkat etmesi gereken bazı
noktalar bulunmaktadır. Farklı kültürel değerlere sahip iki birey evlendiği
zaman içinde yaşadıkları toplumun kültürel özelliklerini, değer yargılarını ve
kültürel kimliklerini evlilik yaşamlarında devam ettirmektedir. Psikolojik
danışma sürecinde eşler arasındaki kültürel farklılıkların yanı sıra eşler ya
da aile ile psikolojik danışman arasındaki kültürel farklılıklar da süreci
etkileyebilmektedir. Psikolojik danışmanın, aile üyelerinin kültürel
değerlerini göz ardı etmesi, aileyi yanlış anlamasına ve hatta var olan
durumundan daha sorunlu olarak değerlendirmesine yol açabilmektedir. Bu
çalışmada, aile psikolojik danışmanlığında kültürel faktörler, kültüre duyarlı
psikolojik danışman yeterlikleri ve Türkiye’de aile yaşamında kültürel
özellikler alan yazın ışığında incelenmiştir. Bu amaç doğrultusunda kültürel
olarak farklı ailelerle çalışan psikolojik danışmanların sahip olması gereken
özellikler ve psikolojik danışma sürecinde dikkat edilmesi gereken noktalar ve
Türkiye’de aile yaşamında kültürün etkisi ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kültür, aile, aile psikolojik danışmanlığında kültürel duyarlılık, Türkiye’de aile yapısında kültürel özellikler

Kaynakça

• Abandoned Infants Assistance (AIA) Resources Service (1996). The Live & Learn Model for Culturally Competent Family Services, 6 (3), Pub. L. No. 1-13.
• Akdoğan, R. ve Ceyhan, E. (2011). Terapötik ilişkide insan faktörü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, 3(1), 117-141.
• Aktaş, G. (2013). Feminist söylemler bağlamında kadın kimliği: Erkek egemen bir toplumda kadın olmak. Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters, 30(1), 53-72.
• Altuntek, N. S. (2008). Benlik ve kültür: Namus kavramına simgesel-bilişsel bir yaklaşım. Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters, 25(2), 37-58.
• Arslantaş, H., Dereboy, İ. F., Aştı, N. ve Pektekin, Ç. (2011). Yetişkinlerde profesyonel psikolojik yardım arama tutumu ve bunu etkileyen faktörler. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 12(1), 17-23.
• Arslantaş, H. (2003). Yetişkinlerde profesyonel psikolojik yardım arama tutumu ve bunu etkileyen faktörler (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ataca, B. (2006). Turkey. In Families across Cultures a 30-Nation Psychological Study (Eds. J. Georgas, J. W. Berry, F. J. R. van de Vijver, Ç. Kağıtçıbaşı, Poortinga, Y. H., pp. 467-475). UK: Cambridge University Press.
• Ataca, B. ve Sunar, D. (1999). Continuity and change in turkish urban family life. Psychology & Developing Societies, 11(1), 77-90.
• Ayçiçeği-Dinn, A. & Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). The value of children for parents in the minds of emerging adults. Cross-Cultural Researh, 44(2), 174-205.
• Beşpınar, F. U. (2014). Türkiye’de evlilik. M. Turğut ve Feyzioğlu, S. (Ed.), İçinde Türkiye Aile Yapısı Araştırması Tespitler Öneriler (112-167). İstanbul: Çizge Tanıtım ve Kırtasiye Ltd. Şti.
• Beşpınar, F. U. ve Beşpınar, L. Z. (2017). Türkiye’de hane halkı yapıları ve evlilik pratiklerinde ikili resim: Geleneklerin yanı sıra değişimin yansımaları. Nüfusbilim Dergisi / Turkish Journal of Population Studies, 39, 109-149.
• Bhugra, D. & De Silva, P. (2000). Couple therapy across cultures. Sexual and Relationship Therapy, 15, 183‐192.
• Bornstein, M. H. & Güngör, D. (2009). Organizing principles and processes from developmental science for culture and caregiving. In S. Berkman and A. Aksu-Koç (Eds.), Perspectives on Human Development, Family, and Culture (69-85). New York: Cambridge University Press.
• Carr, A. (2006). Family Therapy Concepts Process and Practice (2nd Ed.). NY: John Wiley.
• Cheung, F. M. (2000). Deconstructing counseling in a cultural context. Journal of Counseling Psychologist, 28, 123-132.
• Corey, G. (1996). Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy. Australia: Thomson/Brooks/Cole.
• Crippen, C. L. (2011). Working with intercultural couples and families: Exploring cultural dissonance to identify transformative opportunities. Paper based on a program presented at the 2011 American Counseling Association Conference and Exposition, March 23-27, 2011, New Orleans, LA.
• Çavlin, A. (2014). Türkiye’de boşanma. M. Turğut ve Feyzioğlu, S. (Ed.), İçinde Türkiye Aile Yapısı Araştırması Tespitler Öneriler (197-206). İstanbul: Çizge Tanıtım ve Kırtasiye Ltd. Şti.
• Çelik, N. ve Murat, G. (2014). Türkiye'de iç göç sorununa yeni bir yaklaşım: Stratejik iç göç yönetimi. İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadi Enstitüsü Dergisi, 76, 45-61.
• Doğan, İ. (2009). Dünden Bugüne Türk Ailesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Dökmen, Z. Y. (2010). Toplumsal Cinsiyet - Sosyal Psikolojik Açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Durdu, Z. ve Yelboğa, Y. (2016). Türkiye’de çocuk gelinler üzerine bir araştırma: Mersin örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(44), 800-807.
• Dwairy, M. (2006). Counseling and Psychotherapy with Arabs and Muslims: A Culturally Sensitive Approach. Columbia University New York and London: Teachers College Press
• Erdur-Baker, Ö. (2007). Psikolojik danışma ve kültürel faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3, 27, 109-122.
• Estrada, A. U., Durlak, J. A., & Juarez, S. C. (2002). Developing multicultural counseling competencies in undergraduate students. Journal of Multicultural Counseling and Development, 30(2), 110-124.
• Fışıloğlu, H. (2001). Consanguineous marriage and marital adjustment in Turkey. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 9(2), 215-222.
• Fişek, G. O., & Kağıtçıbaşı, C. (1999). Multiculturalism and psychotherapy: The Turkish case. In P. B. Pedersen (Ed.), Multiculturalism as a fourth force. (pp. 75–92), Philadelphia: Brunner/Mazel.
• Georgas, J. (2006). Families and family change. In Families across Cultures A 30-Nation Psychological Study (Eds. J. Georgas, J. W. Berry, F. J. R. van de Vijver, Ç. Kağıtçıbaşı, Poortinga, Y. H., pp. 3-51). UK: Cambridge University Press.
• Gladding, S. T. (2011). Aile Terapisi Tarihi, Kuram ve Uygulamaları (D. D. Kepir, F. Arıcı, İ. Keklik, Ö. H. Avcı, Ö. Ulaş, S. D. Zorbaz, S. Kızıldağ, T. Acar, Çev.). Ankara Türk PDR Derneği Yayınları.
• Goldenberg, I., & Goldenberg, H. (1991). Family Therapy an Overview. California: Brooks/Cole Publishing Company Pacific Grove.
• Gökkaya, V. B. (2011).Türkiye’de kadına yönelik ekonomik şiddet. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(2), 101-112.
• Gücük, S., Günher Arıcı, S., Akan, Z., Arıcı, V. ve Alkan, S. (2010). Van ilindeki çok eşlilik oranları ve etkileyen faktörler: Kesitsel çalışma. Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi, 11(3), 127-133.
• Gülerce, A. (1996). Türkiye’de Ailelerin Psikolojik Örüntüleri. İstanbul: Boğaziçi Matbaası.
• Gülerce, A. (2007). Dönüşümsel Aile Modeli ve Türkiye’de Ailelerin Psikolojik Örüntüleri. İstanbul: Boğaziçi Matbaası.
• Holaday, M. & Leach, M. M. (1994). Multicultural counseling and intrapersonal value conflict: A case study. Counseling & Values, 38(2), 136-143.
• Holcomb-McCoy, C. (2004). Assessing the multicultural competence of school counselors: A checklist. Professional School Counseling, 7(3), 178- 184.
• İlhan-Tunç, A. (2009). Kız çocuklarının okula gitmeme nedenleri Van ili örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 237-269
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1996). Family and human development across cultures: A view from the other side. Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). Kültürel psikoloji kültür bağlamında insan ve aile. İstanbul: Evrim Yayınevi ve Tic. Ltd Şti.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2002). Cross-cultural perspectives on family change. In Liljestrom R. & Özdalga E. (Eds.) Autonomy and dependence in the family: Turkey and Sweden in critical perspective. İstanbul: Swedish Research Institute.
• Kağıtçıbaşı, Ç. ve Cemalcılar, Z. (2014). Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim yayınevi.
• Kağnıcı, D. Y. (2013). Çok kültürlü psikolojik danışma eğitiminin rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programlarına yerleştirilmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(40), 222-231.
• Kağnıcı, D. Y. (2011), Teaching multicultural counseling: An example from a Turkish counseling undergraduate program. Eurasian Journal of Educational Research, 44, 111-128.
• Kalav, A. (2012). Namus ve toplumsal cinsiyet. Mediterranean Journal of Humanities, 2, 151-163
• Karacan, E. & Kazak-Berument, S. (2012). Yetişkin gelişiminin anababalık rolleri açısından niteliksel olarak incelenmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (3), 137-152.
• Karaırmak, Ö. ve Aydın, G. (2007). Yapılandırmacı yaklaşım: Çağdaş psikolojik danışma anlayışını ve uygulamalarını biçimlendiren bir güç. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 27, 91-108.
• Karaşar, B. ve Öğülmüş, S. (2016). Sosyal onay ihtiyacı ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik analizi. Ege Eğitim Dergisi, 17(1), 84-104.
• Karkıner, N. (2011). Türkiye’de aile kurumu ve nüfusla ilgili sorular. İçinde Z. Sungur (Ed.), Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (s. 62-83). Eskişehir: TC. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Keklik, İ. (2009). Attitudes toward seeking professional psychological help: A comparative study of Turkish and American graduate students. Eurasian Journal of Educational Research, 37, 159-173.
• Kocabaşoğlu, N. ve Aliustaoğlu, S. (2003). Stigmatizasyon. Yeni Symposium, 41(4), 190-192.
• Krause, I-B. (2002). Culture and System in Family Therapy. NY: Karnac.
• Kurter, M. F., Jencius, M & Duba, J. D. (2004). A Turkish perspective on family therapy: An interview with Hürol Fisiloğlu. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 12(3), 319-323.
• Locke, D. C. (1990). A not so provincial view of multicultural counseling. Counselor Education and Supervision, 30, 18-25.
• McGoldrick, M. & Giordana, J. (1996). Overview: Empathy and family therapy. In M. McGoldrick, J. Giordano, & J. A. Pearce (Eds). Ethnicity and Family Therapy (pp. 1-27). NY: Guilford.
• Mocan-Aydın, G. (2000). Western models of counseling and psychotherapy within Turkey: Crossing cultural boundaries. The Counseling Psychologist, 28(2), 281-298.
• Olver, K. (2012). Multicultural couples: Seeing the world through different lenses. In P. A. Robey, R. E. Wubbolding, J. Carlson (Eds.), Compemporart Isssues in Couples Counseling A Choice Theory and Reality Therapy Approach (pp. 33-47). NY: Routledge.
• Osch, Y., Breugelmans, S. M., Zeelenberg, M & Bölük, P. (2013). A different kind of honor culture: Family honor and aggression in Turks. Group Processes Intergroup Relations, 16(3), 334-344.
• Özbay, Y.; Terzi, Ş.; Erkan, S. ve Çankaya; Z. C. (2011). Üniversite öğrencilerinin profesyonel yardım arama tutumları, cinsiyet rolleri ve kendini saklama düzeyleri. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(4), 59-71.
• Öztürk, E. (2014). Türkiye’de aile, şiddet ve kadın sığınma evleri. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 3(7), 39-55.
• Pearce, E. & Mulzac, A. (2009). Strategies for working with culturally diverse couples in the hope focused couples approach. Regent University Hope Peoject, Erişim tarihi 04.01.2014, http://j.b5z.net/i/u/2043019/i/Strategies_for_Working_with_Culturally_Diverse_Couples_in_HFCA.pdf
• Pedersen, P.B. ve Ivey, A. (1993). Culture centered counselling and interviewing skills. USA: An Imprint of Greenwood Publishing Group.
• Pinsof, W. M. & Lebow, J. L. (2005). Family Psychology, the Art of the Science. US: Oxford University Press.
• Pope-Davis, D. B. & Constantine, M. G. (1996). MCT Theory and Implications for Practice. In D. W. Sue, A. E. Ivey, P. B. Pedersen (Eds.), A Theory of Multicultural Counseling & Therapy (pp. 112-122). California: Brooks/Cole Publishing Company.
• Pope-Davis, D. B., Reynolds, A. L., Dings, J. G., & Nielson, D. (1995). Examining multicultural counseling competencies of graduate students in psychology. Professional Psychology Research and Practice, 26, 322-329.
• Repetto, E. (2002). Cross-cultural counseling: Problems and prospects. Orientación y Sociedad, 3, 1-17.
• Rigazio-Digilio, S. A., Ivey, A. E. Kunkler-Peck, K. P. & Grady, L. T. (2005). Community Genograms Using Individual, Family, and Cultural Narratives with Clients. New York and London: Teachers College Columbia University.
• Sezer, S. (2017). Çok Kültürlü Psikolojik Danışma Dersi’nin PDR öğrencilerinin çok kültürlü bakış açıları üzerindeki etkisi. Eğitim Bilim Toplum Dergisi,57(15), 9-30.
• Stampley, C. & Slaght, E. (2004). Cultural counter transference as a clinical obstacle. Smith College Studies in Social Work, 74, 333-347.
• Sue, D. W., & Sue, D. (2008). Counseling the Culturally Diverse: Theory and Practice (5th Edition). New York, NY: John Wiley & Sons.
• Sue, D. W., Ivey, A. E. & Pedersen, P. B. (1996). A Theory of Multicultural Counseling & Therapy. California: Brooks/Cole Publishing Company.
• Sue, D.W., Arredondo, P. & McDavis, R. J. (1992). Multicultural counseling competencies and standards: A call to the profession. Journal of Counseling Development, 70(4), 477–484.
• Sullivan, C. & Cottone, R. R. (2006). Culturally based couple therapy and ıntercultural relationships: A review of the literature. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 14 (3), 221-225.
• Sunar, D. ve Fişek, G. O. (2005). Contemporary Turkish families. In U.Gielen and J.Roopnarine (Eds). Families in Global Perspective (p.169-183). New York: Allyn & Bacon/Pearson.
• Sungur, Z. (2011). Türkiye’de Kültür ve Kültürel Değişim. İçinde Z. Sungur (Ed.), Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (s. 28-60). Eskişehir: TC. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Şahan, B. ve Akbaş, T. (2017). Sistemik psikoterapi temelli grupla psikolojik danışma oturumlarının katılımcıların ayrışma bireyleşmeye yönelik farkındalıkları açısından incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(2), 67-95
• Şen, M. (2014). Türkiye'de iç göçlerin neden ve sonuç kapsamında incelenmesi, Çalışma ve Toplum, 40(1), 231-256.
• Tezcan, M. (2000). Türk Aile Antropolojisi. Ankara: İmge Yayınları.
• Topkaya, N. (2014). Psikolojik yardım almaya ilişkin tutumu yordamada cinsiyet, psikolojik yardım alma nedeniyle kendini damgalama ve sosyal damgalanma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(2), 471-487.
• Topkaya, N. ve Kağnıcı, D. Y. (2012). Psikolojik yardım alma niyeti: Bir model testi. Türk Psikoloji Dergisi, 27 (69), 101-117.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2011). Türkiye’de Aile Yapısı Araştırması. TC. Başbakanlık Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Ankara: Afşaroğlu Matbaası.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2017). Aile Yapısı Araştırması. Nufüs ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü.
• Van Rooij, F. B., Van Balen, F. & Hermanns, J. M. A. (2009). The experiences of involuntarily childless. Qualitative Health Research, 195, 621-632.
• Vontress, C. E. & Jackson, M. (2004). Reactions to multicultural counseling competencies debate. Journal of Mental Health Counseling, 26, 74-80.
• Wright, N. (2003). Crisis & Trauma Counseling. USA: Regal Books.
• Yağmurlu, B., Çıtlak, B., Dost, A. & Leyendecker, B. (2009). Türk annelerin çocuk sosyalleştirme hedeflerinde eğitime bağlı olarak gözlemlenen farklılıklar. Türk Psikoloji Dergisi, 24(63), 1-15.
• Yeşilyaprak, B. (2009). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberlik alanının geleceği: Yeni açılımlar ve öngörüler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 42(1), 193-213.