An Investigation of the Views of Special Education Teachers, Prospective Special Education Teachers and Families with Children Having Special Needs Towards the Skills on the Theory of Mind

Yıl 2023, Sayı: 58, 3185 - 3208, 27.12.2023

Vildan Saraç , S.sunay Yıldırım Doğru

https://doi.org/10.53444/deubefd.1367554

Öz

The aim of this research is to examine the views of special education teachers, special education senior students and families with children with special needs on the relationship to the concept of theory of mind. The study group of the research consisted of 25 special education teachers, 25 special education senior students and 25 families with special needs children in Izmir, Rize and Trabzon. In the research, "Demographic Information Form", "Teacher Interview Form", "Student Interview Form" and "Family Interview Form" were used to collect data. The interviews were recorded with audio recording and convert into text. Descriptive analysis technique were used in the data analysis. According to the research findings, while special education teachers and special education senior students stated that the concepts of theory of mind are important for individuals with special needs due to the fact that there is a significant social skills and social adaptation skills supportive; It is seen that most families that their children need to receive an education in this direction and that they will support social skills and communication skills more. According to student responses, it was found that children diagnosed with autism spectrum disorder (ASD) due to difficulties in communication skills and social skills needed to learn the theory of mind more. It was observed that the rates of teachers receiving support from the family in the teaching processes were low, the families did not know how to support the concepts of the theory of mind at home, and the families who practiced this at home benefited from teacher guidance.

Anahtar Kelimeler

Theory of mind, special needs students, special education

Özel Eğitim Öğretmenlerinin, Öğretmen Adaylarının Ve Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ailelerin Zihin Kuramı Becerilerine Yönelik Görüşlerinin İncelenmesi

Öz

Bu araştırmanın amacı özel eğitim öğretmenleri, özel eğitim son sınıf öğrencileri ve özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerin zihin kuramı kavramına ilişkinin görüşlerini incelemektir. Araştırmanın evren ve örneklemini İzmir, Rize ve Trabzon’da bulunan 25 özel eğitim öğretmeni, 25 özel eğitim son sınıf öğrencisi ve 25 özel gereksinimli çocuğa sahip aile oluşturmaktadır. Araştırma verileri “Demografik Bilgi Formu”, “Öğretmen Görüşme Formu”, “Öğrenci Görüşme Formu” ve “Aile Görüşme Formu” kullanılarak toplanmıştır. Görüşmeler ses kaydı ile kaydedilmiş ve metin haline getirilmiştir. Elde edilen veriler betimsel analiz tekniğinden yararlanılarak analiz edilmiştir. Bulgular incelendiğinde özel eğitim öğretmenleri ve özel eğitim son sınıf öğrencileri belirgin olarak sosyal becerileri ve toplumsal uyum becerilerini destekleyici yönü bulunmasından kaynaklı zihin kuramı kavramlarının özel gereksinimli bireyler için önemli olduğunu ifade ederken; ailelerin çoğunun, çocuklarının bu yönde bir eğitim almaya ihtiyaçları olduğunu, sosyal beceriler ve iletişim becerilerini daha çok destekleyeceğini düşündükleri görülmektedir. Öğrenci yanıtlarına göre iletişim becerileri ve sosyal becerilerde yaşanan güçlüklerden kaynaklı otizm spektrum bozukluğu (OSB) tanısı bulunan çocukların zihin kuramını öğrenmeye daha çok ihtiyaçları olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerin öğretim süreçlerinde aileden destek alma oranlarının düşük olduğu, ailelerin ise zihin kuramı kavramlarını evde nasıl destekleyeceğini bilmediği, evde buna yönelik uygulama yapan ailelerin ise daha çok öğretmen yönlendirmesinden faydalandıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Zihin kuramı, özel gereksinimli öğrenci, özel eğitim

Kaynakça

• Akdemir, A. B. & Kılıç, A. (2021). Nitel makalelerin yöntem analizi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 486-502. https://doi.org/10.21666/muefd.834707
• Akkaya, E. (2018). İşitme kayıplı ve tipik gelişen 4-5 yaşındaki çocukların zihin kuramı ve dil becerileri bakımından karşılaştırılması. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Arıkan, Z. (2020). 5-6 yaş çocuklarının zihin kuramı becerileri ve problem davranışlarının incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Aydın, N. (2018). Nitel araştırma yöntemleri: Etnoloji. Uluslararası Beşeri ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 2(2), 60-71.
• Balçık, B. (2010). Otizmli bireylere sosyal beceri öğretiminde sosyal öykülerin etkisinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Batu, S., Kırcaali- İftar, G. & Uzuner, Y. (2004). Özel gereksinimli öğrencilerin kaynaştırıldığı bir kız meslek lisesindeki öğretmenlerin kaynaştırmaya ilişkin görüş ve önerileri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2), 33-50.
• Biçer, E. (2015). Normal ve hafif düzeyde zihinsel engelli öğrencilerin zihin kuramı ve yürütücü işlevler alt boyutlarından soyut düşünme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Biçer, E. & Sarı, O. T. (2017). Normal gelişim gösteren ve hafif düzeyde zihinsel engelli öğrencilerin zihin kuramı ve yürütücü işlev becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 13(2), 261-276. https://doi.org/10.17244/eku.310222
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Coşkun, U. H. (2015). Engelli kardeşi olan ve olmayan normal gelişim gösteren 7-12 yaş aralığındaki çocukların zihin kuramı becerilerinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Çelebi, H.Z. (2019). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı almış öğrencilerin sınıfta yaşadığı güçlüklerin öğretmen görüşleri açısından incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Çetinkol-Sarı, A. (2019). Branş öğretmenlerinin kaynaştırma uygulamalarına yönelik görüşlerinin belirlenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Dalmış, E. (2013). Yüksek işlevli otizm ve asperger sendromu tanılı çocuklarda ileri derecede zihin okuma becerileri öğretimi programının etkililiğinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Deveci, M. (2019). Özel eğitim meslek okulu akademik programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Doğmaz, S., & Girli, A. (2017). Özel öğrenme güçlüğü ve zihin kuramı ilişkisi. Journal of International Social Research, 10(51). http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2017.1804
• Dokur, Z. (2014). Otizmli çocukların yüz ifadelerinden duyguları tanıma becerilerinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Duman, H. (2020). Şizofreni hastalarının kardeşlerinde çocukluk çağı travmalarıyla zihin kuramı bozuklukları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Arel Üniversitesi.
• Eliçin, Ö., & Avcıoğlu, H. (2014). Otizmi olan çocuklara duyguları ayırt etme becerisi kazandırmada replik silikleştirme ile yapılan öğretimin etkililiği. Eğitim ve Bilim, 39(171).
• Erdem, R. & Ege, P. (2011). Down sendromlu bireylerin zihin kuramı gelişimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 12(1) 23-36. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000155
• Ertuğrul, Z. (2011). Zihin kuramı, dil ve çalışma belleği arasındaki gelişimsel bağlantılar. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Ertuğrul Yaşar, Z. (2016). Zihin kuramı gelişim sürecinin incelenmesi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Fitzpatrick, P., Frazier, J. A., Cochran, D., Mitchell, T., Coleman, C. & Schmidt, R. C. (2018). Relationship between theory of mind, emotion recognition, and social synchrony in adolescents with and without autism. Frontiers in Psychology, 9, 1337. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01337
• Girli, A. & Tekin, D. (2010). Investigating false belief levels of typically developed children and children with autism. Procedia Social and Behavioral Sciences. 2, 1944-1950. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.03.261
• Girli, A., & Tekin Ersan, D. (2012). Investıgatıng empathy skill levels of children with autism and typically developed children between the ages of 9-16. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(8), 603-614.
• Güven, Y., Ayvaz, E., & Göktaş, İ. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının zihin kuramı ve sosyal problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 3(1), 76-97.
• Karakaşoğlu, S. (2019). Okul öncesi dönemdeki görme yetersizliği olan ve gören çocukların gelişimsel oyun seviyeleri ile zihin kuramının karşılaştırmalı incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Karakelle, S. (2012). Zihin kuramı gelişiminde kardeş etkisi: İkizler, tek kardeşliler ve tek çocukların karşılaştırılması. Türk Psikoloji Yazıları, 15(29), 43-52.
• Karakelle, S. & Ertuğrul, Z. (2012). Zihin kuramı ile çalışma belleği, dil becerisi ve yönetici işlevler arasındaki bağlantılar küçük (36-48ay) ve büyük (53-72ay) çocuklarda farklılık gösterebilir mi?. Türk Psikoloji Dergisi, 27(70), 1-21.
• Keçeli Kaysılı, B. (2014). Zihin kuramı ve dil arasındaki ilişki: Bir derleme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 15(2), 81-93. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000200
• Keçeli Kaysılı, B., & Acarlar, F. (2011). Zihin kuramının 3-5 yaşları arasındaki çocuklarda gelişiminin yanlış inanç performansına göre incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4).
• Kılıç Tülü, B. (2019). 3-5 yaş arası çocuklara yönelik zihin kuramı ölçeğinin geliştirilmesi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kılıç Tülü, B. & Ergül, C. (2015). Öğrenme güçlüğü olan çocukların sözel olmayan ipuçları ile aktarılan duyguları algılama becerileri. Türk Psikoloji Dergisi, 30(76), 32-44.
• Kirazlı, M. Ç. (2014). 9–11 yaş grubu koklear implantlı çocukların genel zeka, duygusal zeka, zihin kuramı, duygu tanıma, yüz ifadesi tanıma ve uyum becerilerinin incelenmesi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Korkmaz, A. (2020). Sürdürülebilirlik için drama eğitim programının 48-60 aylık çocukların zihin kuramı ve empatik becerilerine etkisi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Kouo, J.L. & Egel, A.L. The effectiveness of ınterventions in teaching emotion recognition to children with autism spectrum disorder. Rev J Autism Dev Disord, 3, 254–265. https://doi.org/10.1007/s40489-016-0081-1
• Loukusa, S., Makinen, L., Kuusikko-Gauffin, S., Ebeling, H. & Moilanen, I. (2014). Theory of mind and emotion recognition skills in children with specific language impairment, autism spectrum disorder and typical development: Group differences and connection to knowledge of grammatical morphology, word-finding abilities and verbal working memory. International Journal of Language & Communication Disorders, 49(4), 498-507. https://doi.org/10.1111/1460-6984.12091
• Oğuz, N., & Kara, H. Ş. (2018). 54-66 aylık çocuklarda olumlu sosyal yalan davranışı ile zihin kuramı ve yönetici işlevlerin bağlantıları. Psikoloji Çalışmaları, 38(2), 129-154. https://doi.org/10.26650/SP398724
• Önal, M. (2022). Koklear implant kullanan çocuklarda iletişim ve zihin kuramı becerilerinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
• Özen, K. (2011). Özel öğrenme güçlüğü tanısı almış 7-9 yaş çocukların geliştirdikleri zihin kuramı yetenekleri ile sosyal gelişimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi ve sağlıklı gelişim gösteren grup ile karşılaştırılması. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Özen, K. (2015). Özel öğrenme güçlüğü tanısı almış 7-9 yaş çocukların geliştirdikleri zihin kuramı yeteneklerinin sağlıklı gelişim gösteren grup ile karşılaştırılması. Hacettepe University Faculty Of Health Sciences Journal, 1.
• Özen, Y. & Gül, A. (2007). Sosyal ve eğitim bilimleri araştırmalarında evren-örneklem sorunu. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 0(15), 394-422.
• Özer, Y. (2019). Zihin engelli öğrencilerin matematik eğitimlerinde kullanılan etkileşim ünitesi yönteminin etkililiği hakkında özel eğitim öğretmenlerinin görüşlerinin değerlendirilmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Peñuelas-Calvo, I., Sareen, A., Sevilla-Llewellyn-Jones, J. & Fernández-Berrocal, P. (2019). The “reading the mind in the eyes” test in autism-spectrum disorders comparison with healthy controls: a systematic review and meta-analysis. Journal of Autism and Developmental Disorders, 49, 1048–1061. https://doi.org/10.1007/s10803-018-3814-4
• Persicke, A., Najdowski, A. C., Tarbox, J. & Clair, M. St. (2022). Teaching children with autism spectrum disorder desire-based emotion prediction and cause. Behavior Analysis in Practice, 16, 826-836. https://doi.org/10.1007/s40617-022-00765-x
• Peterson, C. C., Garnett, M., Kelly, A. & Attwood, T. (2009). Everyday social and conversation applications of theory-of-mind understanding by children with autismspectrum disorders or typical development. Eur Child Adolesc Psychiatry, 18, 105-115. https://doi.org/10.1007/s00787-008-0711-y
• Rieffe, C. & Wiefferink, C. H. (2017). Happy faces, sad faces: Emotion understanding in toddlers and preschoolers with language impairments. Research in Developmental Disabilities, 62, 40-49. http://dx.doi.org/10.1016/j.ridd.2016.12.018
• Sarı, B. & Altun, D. (2018). Okul öncesi dönem çocuklarının hikâye anlama ile zihin kuramı becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 6(4), 945-960.
• Taymaz Sarı, O. (2014). Film izleme, empati ve zihin kuramı: asperger sendromlu bireyle yapılan vaka çalışması. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(3).
• Tekin, D. (2010). Düşünce baloncukları tekniğinin kullanıldığı yanlış inanç öğretim paketinin asperger sendromu ve yüksek işlevli otizm tanısı almış çocukların yanlış inanç düzeylerine etkisi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Tekin, D. & Girli, A. (2011). İşitme engeli olan bireyler ve zihin kuramı. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (30), 238-249.
• Töret, Z., Özdemir, S. & Akın Bülbül, I. (2019). Ebeveynlerin Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarının Duygu Temelli Tepkilerine Yönelik Görüşleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (47), 14-35.
• Uylaş, E. (2015). Otizm spektrum bozukluğu tanılı çocuklar için geliştirilen zihin okuma becerileri öğretimi programının etkililiğinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Uylaş, E. & Girli, A. (2011). The examination of the effectiveness of the instuctional program teaching belief based emotions to children with autism through flash cards. Journal Of Educational And Instructional Studies In The World, 43.
• Wagener, G. L., Berning, M., Costa, A. P., Stefgen, G. & Melzer, A. (2020). Efects of emotional music on facial emotion recognition in children with autism spectrum disorder (asd). Journal of Autism and Developmental Disorders, 51, 3256-3265. https://doi.org/10.1007/s10803-020-04781-0
• Williams, B. T., Gray, K. M. & Tonge, B. J. (2012). Teaching emotion recognition skills to young children with autism: a randomised controlled trial of an emotion training programme. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 53(12), 1268-1276. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2012.02593.x
• Yağar, F. & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yıldırım, A. (1999). Nitel araştırma yöntemlerinin temel özellikleri ve eğitim araştırmalarındaki yeri ve önemi. Eğitim ve Bilim, 23(112).