Zihinsel Yetersizliği Olan Bireylere Ev İçi Güvenlik Becerilerinin Kazandırılması

Yıl 2024, Sayı: 59, 787 - 808, 29.03.2024

İmge Yurdabakan Füsun Ünal Emine Arvas Hanife Ece Uğurlu Akbay

https://doi.org/10.53444/deubefd.1407662

Öz

Gelişimsel yetersizliği olan bireyler gelişimsel farklılıkları sebebiyle günlük yaşamları sırasında tehlikeli durumları fark etmede ve önlem almada tipik gelişim gösteren akranlarına kıyasla daha fazla risk altındadırlar. Güvenlikle ilgili beceriler kapsamında ele alınan ev-içi güvenlik becerileri gelişimsel yetersizliği olan çocukların bağımsızlık kazanmaları için öğrenmeleri gereken en önemli beceriler arasında değerlendirilmektedir. Bu araştırmada zihinsel yetersizliği olan bireylere ev-içi güvenlik becerilerinin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretim yönteminin etkililiğini araştırmak amaçlanmıştır. Araştırmanın sosyal geçerliliği ise zihinsel yetersizliği olan bireylerin öğretmenlerinin ve annelerinin görüşleri alınarak değerlendirilmiştir. Araştırma, Aydın ilinde bulunan, zihinsel yetersizlik tanısı almış, 7-10 yaşları arasında üç öğrenci ile yürütülmüştür. Araştırmada tek-denekli araştırma yöntemlerinden katılımcılar arası yoklama denemeli çoklu yoklama modeli kullanılmıştır. Araştırma verileri grafiksel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular, sabit bekleme süreli öğretim yönteminin zihinsel yetersizliği olan bireylere ev içi güvenlik becerilerini kazandırılmasında, öğretimin ardından iki, üç ve beş hafta sonra hedef davranışın kalıcılığının sürdürülmesinde, farklı ortam, kişi ve araç-gereçlere genellenmesinde etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Araştırmanın sosyal geçerlik bulguları incelendiğinde, katılımcıların öğretmenleri ve anneleri ev-içi güvenlik becerilerinin çocuklar için önemli olduğunu ve çalışmaya katılmalarının yaşamlarına olumlu etkisinin olacağını belirtmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Sabit bekleme süreli öğretim, ev-içi güvenlik becerileri, zihinsel yetersizlik, güvenlik becerileri., Constant time delay procedure, home safety skills, intellectual disabilities, safety skills

Teaching Home Safety Skills To Individuals With Intellectual Disabilities

Öz

Individuals with developmental disabilities are more at risk than their typically developing peers in recognizing dangerous situations and taking precautions during their daily lives due to their developmental differences. Home safety skills, which are considered within the scope of safety skills, are considered one of the most important skills that children with developmental disabilities need to learn to develop independence. This study aimed to investigate the effectiveness of the constant time delay procedure in teaching home safety skills to individuals with intellectual disabilities. The social validity of the study was assessed through social validity forms that examined the views of the teachers and mothers of the participating children with intellectual disabilities. The study was conducted with three students with intellectual disabilities aged 7-10 years in Aydın province. In the study, multiple probe design across participants, one of the single-subject research methods, was utilized. The research data were analyzed using a visual analysis approach. The findings of the study showed that the constant time delay procedure was effective in teaching home safety skills to individuals with intellectual disabilities. The study also revealed that the constant time delay procedure was effective in maintenance of the target behaviors two, three, and five weeks after the instruction and in generalization of the acquired skills to different environments, people, and tools. According to the social validity findings of the study, the teachers and mothers of the participating children with intellectual disabilities reported that the acquisition of home safety skills is important for the children and participation in this study will have a positive impact on their lives.

Anahtar Kelimeler

Constant time delay procedure, home safety skills, intellectual disabilities, safety skills.

Kaynakça

• Agran, M. & Krupp, M. (2010). A preliminary investigation of parents' opinions about safety skills instruction: an apparent discrepancy between importance and expectation. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 45(2), 303-311, 23879814.
• Agran, M., Krump, M., Spooner, F. & Traice-Lynn, Z. (2012). Asking students about the importance of safety skills instruction: a preliminary analysis of what they think is important. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 37(2), 45-52. https://doi.org/10.2511/027494812800903265.
• Aldemir, Ö. (2012). Gelişimsel yetersizlik gösteren çocuklara okul öncesi dönem akademik becerilerin öğretiminde küçük grup öğretim düzenlemesiyle sunulan sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği [The effectiveness of constant time delay procedure in teaching pre-school academic skills to children with developmental disabilities in small group arrangement] (Tez Numarası: 286826) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Aldosiry, N. (2023). The effect of the simultaneous prompting–constant time delay instructional sequence on the teaching of early academic skills to students with intellectual disabilities. Learning and Instruction, 84, 1-8. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2022.101728.
• Arı, A., Düzkantar, A., & Eratay, E. (2023). Ses temelli cümle yaklaşımıyla okuma-yazma öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Erken Görünüm. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1016807.
• Arıkan Akan, Ö. (2013). Ev Kazaları ve Korunma. Mikado Yayıncılık.
• Bozkurt, F. (2001). Zihin özürlü çocuklara aperatif yiyecek-içecek hazırlama ve servis yapma becerilerinin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği [Effectiveness of the constant time delay prodecure on teaching snack and drink preparation skills to children with mental retardation] (Tez Numarası: 101556) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Brown-Lavoie, S. M., Viecili, M. A., & Weiss, J. (2014). Sexual knowledge and victimization in adults with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(9), 2185-2196. Collins, B. C., & Griffen, A. K. (1996). Teaching students with moderate disabilities to make safe responses to product warning labels. Education and Treatment of Children,19(1), 30-45.
• Çetrez Arıcan, G. & Fazlıoğlu, Y. (2020). Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan öğrencilere yemek yapma becerilerinin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği. The Journal of Academic Social Science Studies, 80, 71-85. http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.29074.
• Değirmenci, H. D. (2020). Koçluk içeren ve içermeyen web-tabanlı mesleki gelişim uygulamalarının otizmli öğrencilerle çalışan öğretmenlerin öğretim becerilerini ve öğrencilerinin güvenlik becerilerini edinmeleri açısından karşılaştırılması [Efficacy of web-based professional development with and without coaching on teaching skills of special education teachers' and their students' outcomes] (Tez Numarası: 524169) [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Dixon, D., Bergstorm, R., Smith, M. N., & Tarbox, J. (2010). A review of research on procedures for teaching safety skills to persons with developmental disabilities. Research in Developmental Disabilities, 31(5), 985-994. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2010.03.007.
• Dogoe, M.S., Banda, D.R., Lock, R.H., & Feinstein, R., (2011). Teaching generalized reading of product warning labels to young adults with autism using the constant time delay procedure. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 46(2), 204-213.
• Ergenekon, Y. (2012). Otizmli çocuklara videoyla model olma kullanılarak ev kazalarında basit ilk yardım becerilerinin öğretimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(4), 2739-2766.
• Ergenekon, Y., & Çolak, A. (2019). Bağımsız yaşama güvenli bir adım: Gelişimsel yetersizliği olan bireyler için güvenlik becerileri. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 295-320. https://doi.org/10.23863/kalem.2019.128.
• Gast, D. L., Collins, B. C., Wolery, M., & Jones, R. (1993). Teaching preschool children with disabilities to respond to the lures of strangers. Exceptional Children, 59(4), 301-311. https://doi.org/10.1177/001440299305900403 Gökce, F. A. (2022). Gelişimsel yetersizliği olan öğrencilere kendi vücutlarına ait bilgilerin öğretiminde çevrim içi sunulan sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği [The effectiveness of constant time delay procedure via telehealth in teaching information of their own body to students with developmental disabilities] (Tez Numarası: 755759) [Yüksek lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Jang, J., Mehta, A. & Dixon, D. R. (2016). Safety skills. In N. Singh (Ed.), Handbook of evidence-based practices in intellectual and developmental disabilities, (1st ed., pp. 923-941). Springer International Publishing.
• Katlav, S. & Şahbaz, Ü. (2018). Effectiveness of constant time delay instruction with error correction in teaching the skill of identifying the numerals to students with intellectual disability. European Journal of Special Education Research, 3(1), 111-132. https://doi.org/10.5281/zenodo.1165483.
• Kaya, N. H, ve Ünal, F. (2022). Zihinsel yetersizliği olan bireylere çevrimiçi güvenlik becerilerinin öğretiminde sosyal öykü yönteminin etkililiği. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 53(1), 369-389. https://doi.org/10.53444/deubefd.1059725.
• Kenny, M. C., Bennett, K. D., Dougery, J., & Steele, F. (2013). Teaching general safety and body safety training skills to a Latino preschool male with autism. Journal of Child and Family Studies, 22(8), 1092-1102. https://doi.org/10.1007/s10826-012-9671-4.
• Kıyak, Ü. E., Tuna, D. M., & Tekin-İftar, E. (2019). Zihin yetersizliği olan bireylere güvenlik becerilerinin öğretimi: Kapsamlı betimsel analiz. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(1), 143-176. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.408927.
• Lee, L. C., Harrington, R. A., Chang, J. J., & Connors, S. L. (2008). Increased risk of injury in children with developmental disabilities. Research in Developmental Disabilities, 29(3), 247-255. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2007.05.002.
• Mechling, L. C. (2008). Thirty year review of safety skill instruction for persons with intellectual disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(3), 311-323.
• Mori, L., & Peterson, L. (1986). Training preschoolers in home safety skills to prevent inadvertent injury. Journal of Clinical Child Psychology, 15(2), 106-114.
• Musaoğlu, S. (2022). Zihin yetersizliği olan öğrencilere deprem güvenliği becerilerinin öğretiminde video modelle öğretimin etkililiği [The effectiveness of the video modeling method in teaching earthquake safety skills to students with mental disabilities] (Tez Numarası: 757450) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Odluyurt, S. (2011). Etkinlikler içine gömülen sabit bekleme süreli öğretimin gelişimsel yetersizliği olan küçük çocuklara giysi isimlendirme becerisinin öğretimi üzerindeki etkililiği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(3), 1445-1460.
• Öğüt, E. Y. & Yıkmış, A. (2013). Zihin engelli çocuklara paraları tanıma becerisinin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 459-476.
• Rakap, S., Yücesoy-Özkan Ş. & Kalkan, S. (2020). Tek-denekli deneysel araştırmalarda etki büyüklüğü hesaplama: örtüşmeyen veriye dayalı yöntemlerin incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 35(85), 40-60.