Ailelerin Üstün Zekâ, Üstün Yetenek ve Özel Yetenek Kavramlarına İlişkin Örtük İnançlarının İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 61, 1967 - 1984, 27.09.2024

Şule Güçyeter , Şule Kılınç , Mehmet Atılgan

https://doi.org/10.53444/deubefd.1403368

Öz

Zaman zaman üstün zekâ, üstün yetenek ve özel yetenek kavramları birbirinin yerine kullanılsa da kavramların muhataplarının bu kavramlara ilişkin örtük inançları merak konusudur. Bu araştırmada Uşak ilindeki Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM) tarama sınavlarına katılan çocukların ailelerinin bu üç kavrama yönelik örtük inançlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji ile tasarlanan araştırma, ölçüt örnekleme yöntemiyle seçilen 407 ebeveyn ile yürütülmüştür. Veri toplamada kişisel bilgi formu ve kısa cevaplı görüşme formu kullanılmış olup ebeveynlerden üstün zekâ, üstün yetenek, özel yetenek kavramlarına ilişkin beşer kelime üretmeleri istenmiştir. Toplanan veriler içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre; üstün zekâ kavramına ilişkin 63 farklı kod, üstün yetenek kavramına ilişkin 48 farklı kod ve özel yetenek kavramına ilişkin 35 farklı kod üretilmiştir. Üstün zekâ kavramı için en sık üretilen kod başarılı iken, üstün yetenek için en sık maharetli kodu kullanılmıştır. Özel yetenek için ise sanatsal yetenek kodu en sık kullanılan koddur. Her üç kavram için ortak olarak en sık üretilen kodlar ise başarılı, farklı, yetenekli ve yaratıcı olarak belirlenmiştir. Üç kavram için üretilen kodlarda benzerlikler görülse de üstün zekâ kavramının başarılı ve zeki kodlarıyla, üstün yetenek ve özel yetenek kavramlarının ise maharetli ve yetenekli kodlarıyla ilişkilendirildiği görülmektedir. Bu çalışma çocuğu tarama sınavlarına katılan ailelerle sınırlı olduğu için benzer çalışmalar çocuğu BİLSEM’e devam eden ailelerle, alan uzmanları vb. örneklemlerle yürütülebilir.

Anahtar Kelimeler

Üstün zekâ, üstün yetenek, özel yetenek, aile

Examination of Families' Implicit Beliefs about the Concepts of Gifted, Talented, and Special Ability

Öz

Although the concepts of gifted, talented, and special ability are sometimes used interchangeably, the implicit beliefs of those who use these terms are of interest. This study aimed to examine the implicit beliefs of parents whose children participated in the Science and Art Centers (SAC) screening exams in Uşak province regarding these three concepts. The study, designed using phenomenology as one of the qualitative research methods, was conducted with 407 parents selected through criterion sampling. A personal information form and a short-answer interview form were used for data collection. Parents were asked to provide five words each for the concepts of gifted, talented, and special ability. The collected data were analyzed using the content analysis method. According to the findings, 63 different codes were generated for the concept of gifted, 48 different codes for the concept of talented, and 35 different codes for the concept of special ability. While success was the most frequently generated code for the concept of gifted, skillful was the most frequently used code for the concept of talented. For the concept of special ability, the most frequently used code was artistic ability. The most frequently generated codes for all three concepts were identified as success, different, talented, and creative. Although there are similarities in the codes produced for the three concepts, the concept of gifted is primarily associated with the codes success and intelligence, whereas the concepts of talented and special ability are mainly associated with the codes skillful and talented. Since this study was limited to families whose children participated in the screening exams, similar studies can be conducted with families whose children attend SAC, as well as with field experts, etc.

Anahtar Kelimeler

Gifted, talented, special ability, family

Kaynakça

• Akkanat, Ç., Kutlu-Abu, N., & Gökdere, M. (2018). Öğretmenlerin üstün yetenekli öğrencilerin özellikleri ve eğitimlerine yönelik algıları. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 185-201.
• Altıntaş, E., & İlgün, S. (2015). The perception of gifted students’ parents about the term of giftedness. Educational Research and Reviews, 10(5), 654-659. https://doi.org/10.5897/ERR2014.206
• Bayar, S., Arslan, D., & Avcı-Doğan, G. (2020). Özel eğitim öğretmen adaylarının üstün zekâ kavramına yönelik algısı. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (AUJEF), 4(3), 232-253. https://doi.org/10.34056/aujef.673373 Borland, J. H. (2005). Gifted education without gifted children: The Case for no conception of giftedness. In R. J. Sternberg & J. E. Davidson (Eds.), Conceptions of giftedness (pp. 1–19). Cambridge University Press.
• Borland, J. H. (2021). The trouble with conceptions of giftedness. In R. J. Sternberg & D. Ambrose, (Eds.), Conceptions of Giftedness and Talent (pp. 37-49). Palgrave Macmillan.
• Bulut, A. S. (2018). Sınıf öğretmeni adaylarının üstün yetenekli birey ve özel eğitim kavramlarına ilişkin algıları. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 2357-2376. https://doi.org/10.29299/kefad.2018.19.03.015
• Camcı-Erdoğan, S., & Güçyeter, Ş. (2019). Öğretmen adaylarının üstün zekâ ve üstün yetenek metaforları. İlköğretim Online, 18(3), 1307-1325. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2019.612177
• Carpenter A. Y. (2019). Stakeholders’ conceptions of giftedness [Unpublished doctoral dissertation]. University of Connecticut.
• Clark, B. (2008). Growing up gifted: Developing the potential of children at home and at school (7th ed.). Pearson Prentice Hall.
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage.
• Duran, A., & Dağlıoğlu, H. E. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının üstün yetenekli çocuklara ilişkin metaforik algıları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi (GEFAD) 37(3), 855-881.
• Eraslan-Çapan, B. (2010). Öğretmen adaylarının üstün yetenekli öğrencilere ilişkin metaforik algıları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12), 140-153.
• Fraenkel, J.R., Wallen, N.E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (8th ed.) McGraw-Hill.
• Güçyeter, Ş. (2018). Rehber öğretmen adaylarının üstün yetenekli öğrencilerin eğitimleri, sosyal duygusal özellikleri ve rehberlik gereksinimlerine ilişkin farkındalıkları. Milli Eğitim Dergisi, Özel Sayı 1, 225-246.
• Kaya, F. (2021). Özel yeteneklilerde psikolojik iyi oluş hali. U. Sak (Ed.), Özel yetenekli öğrencilerin sosyal duygusal ve akademik gelişimi içinde (s. 1-21). Pegem Akademi.
• Kaya, F., Kaya, M. T., & Kaya, S. (2023). Prospective teachers’ beliefs about human intelligence in a Turkish sample. Journal for the Education of the Gifted, 46(1), 77-106. https://doi.org/10.1177/01623532221143823
• Kaya, F., Ogurlu, Ü., Taşdemir, B., & Toprak, Y. (2015). Türkiye’de üstün zekâya ilişkin sosyal temsiller. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 11(2), 742-765.
• Kuzgun, Y., & Deryakulu, D. (2014). Bireysel farklılıklar ve eğitime yansımaları. Y. Kuzgun & D. Deryakulu (Eds.), Eğitimde bireysel farklılıklar içinde (s. 1-11). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Marland, S. P., Jr. (1972). Education of the gifted and talented: Report to the Congress of the United States by the U.S. Commissioner of Education and background papers submitted to the U.S. Office of Education, 2 vols. Washington, DC: U.S. Government Printing Office. (Government Documents Y4.L 11/2:G36)
• MEB. (1974). Özel eğitime muhtaç çocuklar hakkında yönetmelik. Millî Eğitim Bakanlığı
• MEB. (1991). Üstün yetenekli çocukların eğitimi raporu. Millî Eğitim Bakanlığı.
• MEB. (2006). Özel eğitim hizmetleri yönetmeliği. Millî Eğitim Bakanlığı.
• MEB. (2013). Özel yetenekli bireyler strateji ve uygulama planı (2013-2017). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Merriam, S. B., & Tisdell, E. J. (2016). Qualitative research: A guide to design and implementation (4th ed.). John Wiley & Sons
• National Association for Gifted Children (n.d.). A definition of giftedness that guides best practice. Retrieved from https://nagc.org/page/what-is-giftedness#:~:text=No%2C%20Keep%20Private-,What%20is%20Giftedness%3F,in%20one%20or%20more%20domains
• Özsoy, Y. (2014). Bilim ve sanat merkezi öğrenci, öğretmen ve velilerinin üstün yetenekli öğrenci kavramına ilişkin metaforları. Üstün Yetenekliler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 2(1), 74-87.
• Pickel, L. (2011). Parent perceptions of preadolescent giftedness and self concept [Unpublished doctoral dissertation]. Philadelphia College of Osteopathic Medicine.
• Renzulli, J. S., & Reis, S. M. (2021). The three ring conception of giftedness: A change in direction from being gifted to the development of gifted behaviors. In R. J. Sternberg & D. Ambrose, (Eds.), Conceptions of giftedness and talent (pp. 335-355). Palgrave Macmillan.
• Sak, U. (2011) Prevalence of misconceptions, dogmas, and popular views about giftedness and intelligence: A case from Turkey, High Ability Studies, 22(2), 179-197. https://doi.org/10.1080/13598139.2011.622942
• Sak, U. (2004). A Synthesis of research on psychological types of gifted adolescents. Journal of Secondary Gifted Education,15 (2), 70-79.
• Sak, U. (2014). Üstün zekalılar özellikleri, tanılanmaları, eğitimleri (4. baskı). Vize Yayıncılık.
• Sak, U. (2018). Üstün yeteneklilerin tanılanması. Vize Akademik Yayınları.
• Sak, U., (2007). Giftedness and the Turkish culture. In S. N. Phillipson & M. McCann (Eds.), Conceptions of giftedness: Sociocultural perspectives (pp.283-310). Lawrence Erlbaum Associates.
• Sak, U., Ayas, M. B., Bal-Sezerel, B., Öpengin, E., Özdemir, N. N., & Demirel-Gürbüz, Ş. (2015). Türkiye’de üstün yeteneklilerin eğitiminin eleştirel bir değerlendirmesi. Türk Üstün Zekâ ve Eğitim Dergisi, 5(2),110-132.
• Sevgili-Koçak, S., & Kan, A. (2019). Annelerin üstün yetenekli çocuklarının özelliklerine yönelik görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 912-923. https://doi.org/10.17719/jisr.2019.3639
• Sezgin, O. (2020). Psikolojide kavramlar ve üstün/özel (zekâ, potansiyel, yetenek) kavramına psiko-felsefi açıdan bakış. Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 5(10), 319-335. https://doi.org/10.47646/CMD.2020.210
• Solow, R. E. (1999). Parents’ conceptions of giftedness [Unpublished doctoral dissertation]. University of Virginia.
• Sternberg, R. J. (1985). Implicit theories of intelligence, creativity, and wisdom. Journal of Personality and Social Psychology, 49(3), 607–627. https://doi.org/10.1037/0022-3514.49.3.607
• Sternberg, R. J. (1997). The concept of intelligence and its role in lifelong learning and success. American Psychologist, 52(10), 1030–1037. https://doi.org/10.1037/0003-066X.52.10.1030
• Sternberg, R. J. (1999). The theory of successful intelligence. Review of General Psychology, 3(4), 292-316. https://doi.org/10.1037/1089-2680.3.4.292
• Sternberg, R. J., & Ambrose, D. (2021). Uniform points of agreement in diverse viewpoints on giftedness and talent. In R. J. Sternberg & D. Ambrose, (Eds.), Conceptions of giftedness and talent (pp. 513-525). Palgrave Macmillan.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.