Die Religionspolitik, die in der Religionsbildung und Strukturierung im Türkischen Modernisierungsprozess der Einparteienperiode (1923-1945/50)

Yıl 2024, Sayı: 62, 3656 - 3668, 30.12.2024

Yakup Kaya

https://doi.org/10.53444/deubefd.1527156

Öz

Der Modernisierungsprozess hat eine funktionale Stellung für den Fortschritt und die Entwicklung des osmanischen Staates, der in vielerlei Hinsicht hinter dem Westen zurückblieb. Zu den Hauptelementen der Modernisierung in diesem Prozess zählte die Religion, die im osmanischen Staats- und Gesellschaftsgefüge eine starke Stellung einnahm. Nach der langsamen und vorsichtigen osmanischen Modernisierung folgte ein radikalerer Modernisierungsprozess der Republik. Im Gegensatz zur osmanischen Zeit ist die Religion im Modernisierungsprozess dieser Zeit eine wichtige Problemquelle. Denn die Religionspolitik der republikanischen Zeit wurde im Rahmen der säkularen Staatsstruktur gestaltet. In dieser Hinsicht hielten die damaligen Führenden lieber Abstand zur Religion und betrachteten die religiösen Diskurse und Strukturen des alten Regimes für nicht angemessen als Quelle der Legitimität im Staats- und Gesellschaftsgefüge. In diesem Zusammenhang wurden wichtige Reformen umgesetzt, die die religiöse Diskurse, Rituale und Strukturen tiefgreifend beeinflussten und zu ihrer Neugestaltung führten. In dieser Studie werden Position, Rolle und Wandel des Religionsverständnisses und der Religionspolitik aufgezeigt, die in der Religionsbildung und -strukturierung im Rahmen der Modernisierung und säkularen Staatsstrukturierung während der Einparteienperiode des neuen Regimes wirksam waren.

Anahtar Kelimeler

Religionsbildung, Modernisierung, Einparteiensystem, Türkische Modernisierung, Religion

Tek Parti Dönemi Türk Modernleşmesi Sürecinde Din Eğitimi ve Yapılanmasında Etkili Olan Din Politikası (1923-45/50)

Öz

Modernleşme süreci Batı karşısında birçok açıdan geri kalmış olan Osmanlı devleti açısından ilerleme ve kalkınma için fonksiyonel bir konuma sahiptir. Osmanlı devlet ve toplum yapısında güçlü bir konuma sahip olan din bu süreçte modernleşmenin ana ögeleri arasında yer almıştır. Yavaş ve temkinli osmanlı modernleşmesinin ardından cumhuriyet dönemi modernleşmesi daha köklü ve radikal bir modernleşme sürecini takip etmiştir. Osmanlıdan farklı olarak bu dönem modernleşme sürecinde din önemli bir problem kaynağı konumundadır. Zira cumhuriyet dönemi din politikası laik devlet yapılanması çerçevesinde şekillenmiştir. Bu açıdan dönemin yöneticileri dinle aralarına mesafe koymayı tercih etmelerinin yanında eski rejime ait dini söylem ve yapılanmaların devlet ve toplum yapısında meşruiyet kaynağı olmalarına olumlu bakmamışlardır. Bu bağlamda dini söylem, ritüel ve yapılanmaları derinden etkileyen ve yeniden şekillenmelerine yol açan önemli refomlar hayata geçirilmiştir. Bu bağlamda çalışmada yeni rejimin tek parti dönemindeki modernleşme ve laik devlet yapılanması çerçevesinde din eğitim ve yapılanmasında etkili olan din anlayış ve politikasının konumu, rolü ve geçirdiği değişim ve dönüşümün neler olduğu ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Modernleşme, Tek Parti Dönemi, Türk Modernleşmesi, Din

Kaynakça

• Acar, K. (2008). Osmanlı Rus modernleşmesine dair bazı görüşler. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 4(16-17), 58-86.
• Ahmad, F. (1991). Politics and Islam in modern Turkey. Middle Eastern Studies, 27(1), 3-21. https://doi.org/10.1080/ 00263209108700843
• Ahmad, F. (1993). The making of modern Turkey. Routledge.
• Akyüz, Y. (1999). Türk eğitim tarihi (Başlangıçtan 1999’a). Alfa Yayınları.
• Aktay, Y. (2015). Türk dininin sosyolojik imkanı. Vadi Yayınları.
• Albrecht, C. (2022). Modernisierung, staatslexikon online. (2023, 15 Aralık), https://www.Staats lexikon-online. de/Lexikon/ Modernisierung
• Atanın heykeline alçakça tecavüz. (1951, 27 Haziran). Milliyet. https://gazetearsivi.milliyet. com.tr/liste?tarih= 1951.06.27
• Atatürk aleyhine işlenen suçlar hakkında kanun, 5816, s. 1713 (1951).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). 051.V 05 -2-1-31.
• Batur, B. (2015). Türkiye’de modernleşme, din ve din adamlığı. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, Vol. 10(10), 181-200. http://dx.doi.org/10.7827/ TurkishStudies.8487
• Berger, J. (1988). Modernitätsbegriffe und modernitätskritik in der soziologie. Soziale Welt, Jg. 39, Heft 2, 224- 236.
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Cumhuriyet Halk Partisi yedinci büyük kurultay tutanağı (1948).
• Cündioğlu, D. (1998). Türkçe Kuran ve Cumhuriyet ideolojisi. Kitabevi.
• Çetin, H. (2007). Modernleşme evrimi: Türk devrimi. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 3,(12), 23-63.
• Demokrat parti tüzük ve programı (1952). Güneş Matbaacılık T.A.O.
• Ergin, O. (1977). Türkiye maarif tarihi V. Eser Matbaası.
• Georgeon, F. (2006). Osmanlı-Türk modernleşmesi 1900-1930. (A. Berktay, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Goetze, D. (2004). Modernisierung. In: Dieter Nohlen (Hrsg.), Lexikon der Politik, Band 4: Die östlichen und die südlichen Länder (s. 380-384). Directmedia.
• Göle, N. (1997). Secularism and islamism in Turkey: The making of elites and counter-elites. Middle East Journal, Vol. 51, No. 1, 46-58.
• Gözaydın, İ. (2008). Diyanet and politics. The Muslim World, Volume 98, No: 2-3, April/Juli, 216-227.
• Hondrich, K. O. (1995). Modernisierung - was bleibt?. In: H. Sahner, & S. Schwendtner (Hrsg.), 27. Kongreß der Deutschen Gesellschaft für Soziologie-Gesellschaften im Umbruch (s. 508-516). Sektionen und Arbeitsgruppen.
• İhsanoğlu, E. (1993). Dârülfünun. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (C. 8, ss. 521-525). TDV Yayınları.
• İnsel, A. (1990). Türk toplumunun bunalımı. Birikim Yayınları.
• İrem, N. (2008). Cumhuriyet modernleşmesinin sınırları ve bir sınır dili olarak muhafazakâr modernite. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 5,(18), 11-32.
• İstanbul darülfünununun ilgasına ve Maarif vekâletince yeni bir Üniversite kurulmasına dair kanun, 2252, ss. 2635-2636, (1933).
• Jäschke, G. (1951). Der Islam in der neuen Türkei. Eine rechtsgeschichtliche untersuchung. Die Welt des Islams, N.S., I, 1-174.
• Karpat, H. K. (2019). Osmanlı modernleşmesi-toplum, kuramsal değişim ve nüfus. Timaş Yayınları.
• Kaya, Y. (2018). Geschichte der staatlichen religiösen bildung in der Republik Türkei (1946-2002). Altınçekiç Matbaası.
• Kazamias, A. M. (1966). Education and the quest for modernity in Turkey. Allen & Unwin.
• Köker, L. (2016). Modernleşme, kemalizm ve demokrasi. İletişim Yayınları.
• Küçük, C. (2001). İstiklâl Mahkemeleri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (C. 23, ss. 350-355). TDV Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1993). Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (C. 8, ss. 507-508). TDV Yayınları.
• Lewis, B. (2008). Modern Türkiye’nin doğuşu. Arkadaş Yayınevi.
• Mardin, Ş. (1997). Türk modernleşmesi. (M. Türköne ve T. Öner, Der.). İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017). Yeni osmanlı düşüncesinin doğuşu. İletişim Yayınları.
• Modernisierung (2023). Das Digitale Wörterbuch der deutschen Sprache İçinde. https://www.dwds.de /wb/Modernisierung
• Ortaylı, İ. (2018). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. Kronik Kitap.
• Öcal, M. (2003). İmam ve hatip mektepleri, mezunlarından bazıları ile yapılan mülakatlar ve şehadetname örnekleri, UÜIFD (Uludağ Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi), 12-2, 51-101.
• Subaşı, N. (2003). Öteki Türkiye’de din ve modernleşme. Vadi Yayınları.
• Subaşı, N. (2005). Ara dönem din politikaları. Küre Yayınları.
• Subaşı, N. (2006). Devletin dinsel aygıtları geçiş döneminin huzursuzlukları. Türkiye’de Azınlık Hakları Sorunu: Vatandaşlık ve Demokrasi Eksenli Bir Yaklaşım, TESEV Yayınları, 94-102.
• Subaşı, N. (2014). Din sosyolojisi. DEM Yayınları.
• Subaşı, N. (2017). Diyanet ve örgütlü dini yapı ve cemaatler. İnsan & Toplum, 7 (1), 223-232.
• Süngü, İ. (1938). Tevhid-i tedrisat. Belleten, II,(7-8), 421-423.
• Telli, R., & Yılmaz, A. (2020). Geç dönem Osmanlı modernleşmesine genel bir bakış. Liberal Düşünce Dergisi, 25(100), 9-35. https://doi.org/10.36484/liberal.784116
• Toprak, B. (1981). Islam and political development in Turkey. Leiden, E. J. Brill.
• Yavuz, M. H. (2003). Islamic political identity in Turkey. Oxford University Press.
• Yücel, H., A. (1994). Türkiye’de orta öğretim. T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
• Zapf, W. (1994). Modernisierung und modernisierungstheorien. Wolfgang Zapf, Modernisierung, Wohlfahrtsentwicklung und Transformation: soziologische Aufsätze 1987 bis 1994, Edition Sigma, 111-127.
• Zürcher, E. J. (2020). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Y. Saner, Çev.). İletişim Yayınları.