TÜRKÇEDE –LI EKLİ TÜREMİŞ BİLEŞİKLERDE TABAN TÜRLERİ

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 25 - 44, 29.04.2020

Soner Akşehirli

Öz

Bileşiklerin sınıflama ölçütlerinden biri olan biçim-sözdizimsel sınıflama kurucu birimler arasında tümcesel ilişkilerin bulunup bulunmamasına bağlı olarak yapılır. Bu çerçevede kök ve eylemcil olmak üzere iki ana tür bileşikten söz edilmektedir. Kök bileşikler kurucu birimler arasında herhangi bir sözdizimsel ilişkinin bulunmadığı, kimi dillerde bileşik belirticisi bir birimle ve çeşitli anlam ilişkileri ile birbirine bağlanan adlarla kurulur. Buna karşın başı eylem tabanlı bir ad olan eylemcil bileşikler, bu taban eylemle niteleyici öğe arasındaki üye yapısı ilişkileriyle oluşur. Bu ikili sınıflamanın dışında, biçim-sözdizimsel bir kuruluş özelliğine sahip olan türemiş (parasynthetic) bileşikler dilbilgisel ya da varsayımsal bileşik tabanlarına gelen bir türetme eki ile oluşan ve çıktısı sıfat olan bileşik türleridir. Aynı zamanda türemiş bileşiklerin dış-merkezli bileşik türlerinden biri olduğu düşünülmektedir. Hem bileşmenin hem türetmenin bir arada görülmesinin yanı sıra, bu bileşiklerin taban yapıları da ilgi çekici özellikler göstermektedir. Bu çalışmada Türkçede –lI eki ile oluşan türemiş bileşiklerin tabanlarına ilişkin bir sınıflama önerilmektedir. Söz konusu ekin Türkçede son derece üretken bir biçimde adlardan sıfat üretmesi nedeniyle, bu tür türetimlerin türemiş bileşiklerden ayırt edilmesi için –lI biçimli yapıların derlem sorgusu yapılmış ve türemiş bileşikler ad-lI biçimindeki sıfatlardan ayırt edilmiştir. İnceleme sonucunda Türkçede –lI ekli türemiş bileşiklerin dilbilgisel, kök bileşik ve varsayımsal olmak üzere üç farklı türde tabandan oluştuğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

bileşikler, türemiş bileşik

Kaynakça

• Ackerman, F. & Goldberg, A. (1996). Constraints on Adjectival Past Participles. Conceptual Structure, Discourse and Language. Ed. by Adele E. Goldberg, 17–30. Stanford: CSLI.
• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. & Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish national corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul. Turkiye.
• Allen, M.R. (1978) Morphological Investigations. University of Connecticut, Connecticut: Storrs.
• Bauer, L.(2009). Exocentric Compounds. Morphology (2008) 18:51–74
• Biseto, A., Scalise, S.(2005). The Classification of Compounds. Lingue e Linguaggio IV.2, ss.319-332
• Bisetto, A&Melloni, C.(2008). Parasynthetic Compounding. Lingue e Linguaggio. January 2008
• Booij, G. (2005) Compounding and derivation: evidence for Construction Morphology. In Wolfang U. Dressler et al. (eds.) Morphology and Its Demarcation, Selected papers from the 11th Morphology Meeting, Vienna, February 2004, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, pp. 109-132.
• Booij, G.(2007). The Grammar of Words. An Introduction to Linguistic Morphology. New York: Oxford University Press.
• Chomsky, N.(1982). Some Concepts and Consequences of the Theory of Government and Binding. Cambridge: MIT Press
• Dede, M. (1978). A Syntactic and Semantic Analysis of Turkish Nominal Compounds. Ph.D Dissertation, University of Michigan.
• Göksel, A. & B. Haznedar. 2007. Remarks on Compounding in Turkish (Ms). http://componet.sslmit.unibo.it/download/remarks/TR.pdf
• Göksel, A.& Haznedar, B.(2008). Türkçe Tamlamaların Yapısı: Bir Veri Tabanı Çalışması. 21. Uusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Haz.Yeşim Aksan - Mustafa Aksan, Mersin Üniversitesi).
• Goldberg, A. & Ackerman, F. (2001). The Pragmatics of Obligatory Adjuncts. Language 77.798–814.
• Kunduracı , A. (2013). Turkish noun–noun compounds: A process-based paradigmatic account. Ph.D. dissertation, University of Calgary
• ____________(2019). The Paradimatic Aspect of Compounding and Derivation. J. Linguistics 55 (2019), 563–609
• Levi, J.N.(1978). The syntax and semantics of complex nominals. New York: Academic Press.
• Lieber, R. (1981). On the Organization of the Lexicon. Bloomington, Ind.: Indiana University Linguistics Club. [MIT Ph.D. dissertation, Cambridge, Mass., 1980].
• Melloni, C. & Bisetto, A.(2010). Parasynthetic Compounds: Data and Theory. In, Cross-Disciplinary Issues In Compounding (Eds.) Scalise, S., Vogel, I. John Benjamins B.V., ss. 199-218
• Morzcyki, M. (2016). Modification. UK: Cambridge University
• Scalise, S., Fabregas, A.(2010). The Head in Compounding. In, Cross-Disciplinary Issues In Compounding (Eds.) Scalise, S., Vogel, I. John Benjamins B.V.
• Scalise, S., Vogel, I.(2010). Why Compounind? In, Cross-Disciplinary Issues on Compounding. (Eds.) Scalise, S., Vogel, I. John Benjamins B.V.
• Schmid, H.J.(2011). Conceptual blending, relevance and novel N+N-compounds. In, Windows to the Mind: Metaphor, Metonymy and Conceptual Blending, Eds. Sandra Handl and Hans-Jörg Smith, New York: Walter de Gruyter
• Selkirk, E.(1982). The syntax of Words. Cambridge MA: MIT Press.
• Uzun, N.E. (2008). Biçimbilim: Temel Kavramlar. Ankara: Papatya Yayıncılık
• Uzun, N.E.(1994) Türkçede Bileşiğin Biçimlenişi: Varsayımsal Taban Yaklaşımıyla Yeni Bir Sınıflama. Dilbilim Araştırmaları (1994), ss.128-140
• Williams, E. (1981). Argument Structure and Morphology. Linguistic Review 1.81–114.
• Yükseker, H. (1987). Turkish Nominal Compounds, in P. Avery & H. Yükseker (eds.), Toronto Working Papers in Linguistics 7. Department of Linguistics, University of Toronto. 83- 102.
• Yükseker, H. (1994). Possessive Constructions in Turkish, in L. Johanson (ed.), Proceedings of the Seventh International Conference on Turkish Linguistics. Wiesbaden: Harrassowitz. 458-477.
• Yükseker, H. (1998). Turkish Possessive Compounds, in G. Booij, A. Ralli, S. Scalise (eds.), Proceedings of the First Mediterranean Conference on Morphology, Greece: University of Patras. 153-164.