TÜRKÇE AMAÇ YANTÜMCELERİN DERLEM-TEMELLİ EŞYAPI İNCELEMESİ

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 362 - 385, 22.10.2020

Gülsüm Atasoy

Öz

Bu çalışmada Türkçe amaç tümcelerindeki sözcüklerin ve dilbilgisel yapıların kesiştiği öngörülerek bu yapılar bütüncül bir şekilde değerlendirilip ele alınacaktır. Bu çalışma kapsamlı bir araştırmanın küçük bir uygulamasıdır. Bu amaçla sondan çekimli bir dil olan Türkçe amaç anlatan kuruluşların eşyapı çözümlemesinin (Strefanowitch ve Gries, 2004) nasıl yapabileceğini görmek için derlemden veri alınarak küçük bir uygulama yapılmıştır. TUD (v3.0) yazılı metinlerden –mAk için, -mAsI için, -mAk üzere kuruluşları sorgulanmış ve elde edilen eşdizim satırları incelenerek Türkçe amaç kuruluşlarının eşyapıları çözümlenmiştir. Bunun sonucu olarak, bu yapıların eşsözcüklerle (collexemes) güçlü bağlar kurduğunu; bu sayede de bu yapıların eşdeğişkenler (covarying lexemes) aracılığıyla kendine özgü anlamsal bir eğilim gösterdiğini, her bir kuruluşun anlam sınıfına göre gruplandırıldığında ayırıcı tipik bir anlam ortaya koyduğu gözlemlenmektedir. Burada gözlenen düzenlilikler Türkçede amaç kuruluşların kültürün oluşturduğu amaç edinme ilişkini sağlayan etkenlerin bir göstergesi olabilecekleri biçimde yorumlanabilir.

Anahtar Kelimeler

Amaç kuruluşları, eşyapı çözümlemesi, eşsözcük, eşdeğişken

COLLOSTRUCTIONAL ANALYSIS OF THE TURKISH PURPOSE CLAUSES

Öz

A construction is any linguistic expression, no matter how concrete or abstract, that is directly associated with a particular meaning or function, and whose form or meaning cannot be compositionally derived. According to the collostructional method, it covers abstract syntactic structures like phrasal categories, argument structures, tense, aspect, mood, etc. Constructional approach viewes both lexicon and grammar as consisting of meaningful units, and hence of linguistic signs. In view of this, this study will analyse Turkish purpose constructions according to the collostruction approach (Strefanowitch and Gries, 2004). The data is derived from TUD (v3.0) and the purpose constructions –mAk için, -mAsI için, -mAk üzere are analysed according to the collostruction analyses approach. The analyses show that these contructions form strong correlations with the collexemes they appear with. Thus, their covarying lexemes also point that they have certain semantic tendencies. They display distinctive collexeme tendencies.

Anahtar Kelimeler

purpose constructions, collostruction analysis, collexeme,

Kaynakça

• Aksan, M.&Demirhan, U.U. (2017). -sA bile: Türkçede Sözcüklerarası Örüntüler. Makaroğlu, B., Bekar, İ. P. & Arıca-Akkök, E. (Haz.) 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. (pp.43-50). Dilbilim Derneği Yayınları: Ankara.
• Aksan, Y., & Demirhan, U. U. (2014). Türkçe Ulusal Derlemi (TUD) arayüz özellikleri: Tanıtım ve uygulama. In S. N. Büyükkantarcıoğlu, I. Özyıldırım, E. Yarar, & E. Yağlı (Eds.), 27. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri (pp. 280-290). Ankara: Türkiye
• Aksan, Y. diğerleri. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). Istanbul: Turkiye. Adress http://www.lrecconf.org/proceedings/lrec2012/pdf/991_Paper.pdf
• Aksan, Y. ve Aksan, M. 2003. Postpositions in Turkish: Adverbial Use and Aspectual Properties. içinde, Özsoy, A. S. ve diğerleri (Haz.). Studies in Turkish Linguistics: Proceedings of the Tenth International Conference in Turkish Linguistics, August 16-18, 2000 (s. 175-184). Ġstanbul: Boğaziçi University Press.
• Aksan, Y. ve Aksan, M. 2000. Üzere ilgecinin Sözdizimsel ve Anlambilimsel Görünümleri. içinde, Ekmekçi, F. Ö. ve diğerleri (Haz.). XIV. Dilbilim Kurultayı, 27-28 Nisan 2000: Bildiriler (s. 85-93). Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınevi.
• Anthony, L. (2019). AntConc (Version 3.5.8) [Computer Software]. Tokyo, Japan: Waseda University. Available from https://www.laurenceanthony.net/software
• Bach, E. (1982). Purpose clauses and control. In P. Jacobson, G.K. Pullum (eds.). The nature of syntactic representation Spinger: Netherlands.
• Baker, P. (2004). Querying keywords: Questions of difference, frequency, and sense in keywords analysis. Journal of English Linguistics 32(4): 346-359.
• Biber, D. (1988). Variation across speech and writing. Cambridge, England: Cambridge University Press.
• Çetintaş Yıldırım (2004) The syntactic and semantic analysis of the Turkish converbs. Unpublished M.A thesis. Mersin Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirhan, U.U (2020). Construction of corpus-based predicate argument structure dictionary of Turkish: A methodological study. Institute of Social Sciences: Mersin University.
• Erguvanlı Taylan, E. (2015) The phonology, and morphology of Turkish. Boğaziçi University Press: İstanbul.
• Gries, Stefan Th. & Anatol Stefanowitsch. 2004a. Extending collostructional analysis: A corpus-based perspectives on 'alternations'. International Journal of Corpus Linguistics 9.1:97-129.
• Gries, Stefan Th. & Anatol Stefanowitsch. 2004b. Co-varying collexemes in the into-causative. In: Achard, Michel & Suzanne Kemmer (eds.). Language, Culture, and Mind. Stanford, CA: CSLI, p. 225-36
• Göksel, A. & Kerslake, C. (2005). Turkish: a comprehensive grammar. London: Routledge.
• Hunston, S. (2001). Colligation, lexis, pattern, and text. In M. Scott & G. Thompson. (Eds.), Patterns of text: In honour of Michael Hoey (pp. 13–33). Amsterdam: John Benjamins.
• Sinclair, J.McH. (1991). Corpus Concordance Collocation. Oxford: Oxford University Press.
• Stefanowitsch, Anatol & Stefan Th. Gries. 2005. Co-varying collexemes. Corpus Linguistics and Linguistic Theory 1.1:1-43
• Stefanowitsch, Anatol & Stefan Th. Gries. 2003. Collostructions: Investigating the interaction between words and constructions. International Journal of Corpus Linguistics 8.2:209-43.