A PRODUCTIVE CRITIC IN TERCÜME JOURNAL: MELÂHAT ÖZGÜ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 30 - 51, 30.04.2022

Abdullah Küçük Müge Işıklar Koçak Selin Erkul Yağcı

Öz

Melâhat Özgü (1906-2001) is one of the critics who published translation criticism in Tercüme (1940-1966), the translation journal published by The Translation Bureau (1940-1967) established under the auspices of the Ministry of Education in the early republican period in Turkey. This study aims at making Özgü visible as one of the most productive “agents” (Toury, 2002) of criticism in Tercüme. To this end, first the position and role of Özgü as a female critic in Tercüme will be discussed through her biography and her works of criticism published in the journal. Our research has revealed that Özgü as an agent contributed immensely to the improvement of critical writing in the journal. Secondly, Özgü’s critical texts (8) will be examined to question her approach towards translation criticism. Our analysis on Özgü’s texts have disclosed that, she conducted comparative textual study between source and target texts together with extratextual study in order to evaluate translations within their socio-cultural and literary contexts. Thus, we argue that Özgü adopted a holistic approach in her translation criticisms.

Anahtar Kelimeler

Melâhat Özgü, Translation Criticism, Agent, Tercüme Journal

TERCÜME DERGİSİNDE ÜRETKEN BİR ELEŞTİRMEN: MELÂHAT ÖZGÜ

Öz

Türkiye’de erken Cumhuriyet döneminde Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde kurulan Tercüme Bürosunda (1940-1967) ve onun resmî yayın organı olan Tercüme dergisinde (1940-1966) uzun yıllar çalışan akademisyen, çevirmen ve yazar Melâhat Özgü (1906-2001) aynı zamanda derginin eleştirmenlerinden biridir. Özgü’nün çeviri eleştirisi alanındaki üretimleri üzerine odaklanan bu araştırmanın amacı Özgü’yü Tercüme dergisi bünyesinde çeviri eleştirisi alanında en üretken “eyleyicilerden” (Toury, 2002) biri olarak görünür kılmaktır. Bu doğrultuda ilk olarak Özgü’nün hayat hikâyesi ve Tercüme dergisinde çeviri eleştirisinin yeri çerçevesinde bir kadın eleştirmen olarak dergideki konumu ve rolü tartışılacaktır. Yaptığımız araştırmalar doğrultusunda Özgü’nün söz konusu dönemde dergi bünyesinde gelişen çeviri eleştirisi geleneğinin oluşmasında büyük katkısı olan bir eyleyici olduğu söylenebilir. İkinci olarak Tercüme dergisinde basılan sekiz eleştiri metni incelenerek Özgü’nün çeviri eleştirisi yaklaşımı sorgulanacaktır. Bu amaçla yaptığımız nitel içerik analizi (Schreier, 2012), Özgü’nün eleştirilerinde karşılaştırmalı metinsel incelemeyi metin dışı ögelerle birlikte ele alarak dönemin sosyo-kültürel ve edebî bağlamı çerçevesinde değerlendirme yaptığını ortaya çıkarmıştır. Böylece Özgü’nün eleştirilerinde bütüncül bir yaklaşım benimsediği iddia edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Melâhat Özgü, Çeviri Eleştirisi, Eyleyici, Tercüme Dergisi

Kaynakça

• Aksoy, N. B. (2010). The Relation Between Translation and Ideology as an Instrument for the Establishment of a National Literature. Meta, 55(3), 438-455.
• Arslan, D. U. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Dergilerinde Çeviri, Eleştiri ve Polemik: Çeviri Tarihine ‘Tercüme Münakaşaları’ Işığında Bakmak. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (27), 16-45.
• Ataç, N. (1941). İkinci Yıla Girerken. Tercüme, 2(7), 1-3.
• Ayav, Ö., Dolanoğlu, S., Gürsoy, M., İktüren, B., & Kurultay, T. (1992). Sayısal Verilerle Türkiye'de Çeviri Dergileri. Metis Çeviri, (20-21), 135-147.
• Barut, E. (2020). Ulus-Devlet İnşasında Çeviri ve İdeolojinin Rolü Çerçevesinde "Tercüme Bürosu" ve "Tercüme" Dergisi. Grafiker Yayınları.
• Baydar, N. (1943). Tercümenin ve Tenkidin Zorlukları. Tercüme, 3(17), 366-373.
• Berk, Ö. (1999). Translation and Westernisation in Turkey (From the 1840s to the 1980s) [Yayınlanmamış doktora tezi]. University of Warwick.
• Birinci Türk Neşriyat Kongresi: Raporlar, Teklifler, Müzakere Zabıtları. (1939). Maarif Vekilliği.
• Bogenç-Demirel, E., & Yılmaz, H. (1998). Tercüme Dergisinde Çeviri Eleştirisi. Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (8), 93-103.
• Bogenç-Demirel, E., & Yılmaz, H. (2000). Tercüme/Yazko Çeviri/Metis Çeviri Dergilerinde Çeviri Eleştirisinin Türkiye Serüveni. M. Durak (Dü.), Çeviri Eleştirisi Sempozyumu içinde (ss. 12-22). TÖMER.
• Demircioğlu, C. (2005). From discourse to practice: Rethinking “translation” (Terceme) and related practices of text production in the late Ottoman literary tradition [Yayınlanmamış doktora tezi]. Boğaziçi Üniversitesi.
• Edib, H. (1942). Tenkidi Tenkid. Tercüme, 3(14), 138-141.
• Erhat, A. (2008). Tercüme Bürosu ve Tercüme Dergisi Üstüne. M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi 1: Çeviriyi Düşünenler içinde (ss. 44-47). Sel Yayıncılık. (İlk baskı 2004'te yapılmıştır)
• Erkul Yağcı, A. S. (2020). On the Verge of a New Natioanl Literature: Translator-Writers as Cultural Agents in the Early Republican Period in Turkey. M. Öncü & L. Coşan (Haz.), Übersetzerforschung in der Türkei I içinde (ss. 197-211). Logos Verlag.
• Even-Zohar, I. (2002). The Making of Culture Repertoire and the Role of Transfer. S. Paker (Haz.), Translations: (re)shaping of literature and culture içinde (ss. 166-174). Boğaziçi University Press.
• Genette, G. (1997). Paratexts: Thresholds of Interpretation (J. E. Lewin, Çev.). Cambridge University Press. (İlk baskı 1987'de yapılmıştır)
• Göktaş, N. (2005). Türk Çeviri Tarihinde Tercüme Dergisi ve Metis Dergisi'nin Yeri [Yayınlanmamış doktora tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Hızır, N. (1941a). Tercümeye dair yazılar hakkında. Tercüme, 2(9), 265-268.
• Hızır, N. (1941b). Tercüme tenkitlerine dair. Tercüme, 2(10), 359-360.
• Hızır, N. (1943a). Tercüme Tenkidleri Hakkında. Tercüme, 4(20-21), 177-178.
• Hızır, N. (1943b). Bir Tenkid Münasebetiyle. Tercüme, 3(17), s. 374-375.
• İlk Kadın Profesörlerdendi. (2001, Ocak 5). Cumhuriyet, s. 14.
• Karantay, S. (2008). Tercüme Bürosu. Normlar ve İşlevler. M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi I Çeviriyi Düşünenler içinde (ss. 48-54). Sel Yayıncılık.
• Korucu, B. (2007). “Türk Hümanizmi”nin Çeviri Boyutu: Tercüme Bürosu ve Tercüme Dergisi (1940-1946) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Maarif Vekilliğince Bastırılacak veya Basılması Teşvik Edilecek Tercüme Eserlerin Ne Suretle İnceleneceği Hakkında Talimatname. (1944). Maarif Matbaası.
• Oral, H., & Özsoy, M. Ş. (2014). Erol Güney'in Ke(n)disi. Yapı Kredi Yayınları. (İlk baskı 2005'te yapılmıştır)
• Özdilek, H. (2013). Tercüme Dergisi ve Türkiye'deki Çeviri Eleştirisi Serüvenine Katkıları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Özgü, M. (1948a). Eichendorff'tan Yapılan Bazı Tercümeler Hakkında. Tercüme, 8(43-44), 129-135.
• Özgü, M. (1948b). Theodor Storm Tercümeleri Dolayısiyle. Tercüme, 8(45), 236-240.
• Özgü, M. (1948c). Hermann Sudermann'dan İki Tercüme. Tercüme, 8(46), 332-337.
• Özgü, M. (1948d). "Malte Laurids Brigge'nin Notları" Tercümesi Dolayısiyle. Tercüme, 8(47), 51-56.
• Özgü, M. (1948e). "Yiğit Kapsperl ile Güzel Annerl'in Hikayesi" Tercümesi Dolayısiyle. Tercüme, 8(48), 486-489.
• Özgü, M. (1951). "Ekkehard" Tercümesi Dolayısiyle. Tercüme, 9(52), 280-282.
• Özgü, M. (1960). Yeni Bir "Faust" Tercümesi. Tercüme, 14(69-70), 158-168.
• Özgü, M. (1961). Wolfgang Borchert: "Kapıların Dışında" (Behçet Necatigil'in Çevirisi Dolayısiyle). Tercüme, 15(75-76), 154-164.
• Özkan, A. (2004). Tercüme and Individual Thought: Conflict and Consensus over Concepts and Norms of Translation [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Boğaziçi Üniversitesi.
• Paker, S. (2002). Translation as Terceme and Nazire: Culture-bound Concepts and their Implications for a Conceptual Framework for Research on Ottoman Translation History. T. Hermans (Haz.), Crosscultural Transgressions, Research Models in Translation Studies II: Historical and Ideological Issues içinde (ss. 120-143). St. Jerome.
• Prof. Dr. Melâhat Özgü'nün Biografisi. (1976, Temmuz). Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 7(7), 175-216.
• Sauer, J. (1997). Türkiye'de İlk Çeviri Dergisi: Tercüme. Kebikeç, (5), 35-49.
• Schreier, M. (2012). Qualitative content analysis in practice. Sage.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2008). Tercüme Bürosu Nasıl Doğdu. Birinci Neşriyat Kongresi ve Çeviri Planlaması. M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi I: Çeviriyi Düşünenler içinde (ss. 37-43). Sel Yayıncılık.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2015). Challenging Boundaries in the Literary Field: A Perspective from Translation Studies. I. Brandell, M. Carlson, & Ö. A. Çetrez (Haz.), Borders and the Changing Boundaries of Knowledge içinde (ss. 181-193). Transactions, Vol. 22. Swedish Research Institute.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2018). Türkiye'de Çevirinin Politikası ve Poetikası (1923-1960) (T. Demirel, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Toury, G. (2002). Translation as a Means of Planning and the Planning of Translation: A Theoretical Framework and an Exemplary Case. S. Paker (Haz.), Translations: (re)shaping of literature and culture içinde (ss. 148-165). Boğaziçi University Press.
• Varoğlu, H. (1942, Kasım 19). L'Assommoir Tercümesi Üzerine Bir Tenkide Cevap. Tercüme, 3(16), 290-293.
• Vural Kaya, S. (2019). Melâhat Özgüs (1906-2001) Leben und Werk: Porträt einer Übersetzerin in Zeiten gesellschaftlichen Wandels. Z. Göre (Haz.), Academic Studies in Philology içinde (ss. 40-51). Cetinje.
• Yapar, S. (2019). An Assestment of The Translation Bureau and The Cultural Politics of Turkey (1940-1946) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.