RECONSTRUCTING HISTORY: AHMET REFİK AS A SOCIAL AGENT AND HIS TRANSLATION OF LETTERS INTO TURKISH

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 296 - 325, 24.10.2023

Sitem İnce , Atalay Gündüz

Öz

with them the field of production of which they are a product and the recipients, who are themselves in a different field of production, re-interpret the texts in accordance with the structure of the field of reception. In other words, the sense and function of a foreign work is determined not simply by the field of origin but in at least equal proportion by the field of reception. In this respect, the aim of this study is to sociologically problematize the meaning and functions of English writer Lady Mary Wortley Montagu’s Letters (1763) in its field of production as well as the meaning and functions of its first translation into Turkish (1933) by Ahmet Refik in its field of reception by utilizing Bourdieu’s concepts of “habitus”, “field”, “capital”, “doxa” and “symbolic violence”. Lady Montagu (1689-1762), who visited Ottoman Empire due to her husband’s diplomatic mission, wrote letters to her relatives and friends in England during the years 1716-1718 however her Letters was published posthumously in 1763. Lady Mary’s daughter Countess Bute, whose husband had just been elected prime minister (1762), tried hard to suppress the publication of the letters to protect the image of her husband and her family but with no avail. One of the most important discussion points of the study is the question how a narrative that was tried to be suppressed in England of the period aroused such a great interest in Turkey. That the first translation of Letters (1933) was done by Ahmet Refik, a historian with high symbolic capital in the field of history, brought with it a certain labeling and the historical aspect of the work overshadowed its literary aspect.

Anahtar Kelimeler

Bourdieu, agent-oriented approach, Lady Montagu, travel writing in translation, Ahmet Refik

TARİHİ YENİDEN KURGULARKEN: TOPLUMSAL BİR EYLEYİCİ OLARAK AHMET REFİK VE MEKTUPLAR ÇEVİRİSİ

Öz

Bourdieu (1999) metinlerin bağlamları olmadan dolaştığını, ürünü oldukları üretim alanını beraberlerinde götürmediklerini ve farklı bir üretim alanının parçası olan alıcıların, alımlama alanının yapısına göre bu metinleri yeniden yorumladıklarını aktarır. Bir diğer deyişle, yabancı bir eserin anlamı ve işlevinin belirlenmesinde üretildiği alan kadar alımlandığı alan da önemlidir. Bu doğrultuda bu çalışmanın amacı, İngiliz kadın yazar Lady Mary Wortley Montagu’nün, çalışmada kısaca Mektuplar (1763) olarak anılacak olan seyahat eserinin üretildiği alandaki anlam ve işlevleri ile Türkçe’ye Ahmet Refik tarafından yapılan ilk çevirisi yoluyla girdiği yeni alandaki anlam ve işlevlerini Bourdieu’nün “habitus”, “alan”, “sermaye”, “doxa” ve “simgesel şiddet” kavramlarından yola çıkarak sosyolojik bir bakış açısıyla sorunsallaştırmaktır. Eşinin diplomatik görevi sebebiyle Osmanlı Devleti’nde bulunmuş Lady Montagu (1689-1762)’nün İngiltere’deki akrabalarına ve arkadaşlarına 1716-1718 yılları arasında yazdığı mektuplardan oluşan eseri ancak yazarın ölümünden sonra 1763 yılında basılabilmiştir. Kocası 1762’de başbakan seçilen yazarın kızı Kontes Bute ailesinin ve eşinin imajını korumak gayesiyle eserin yayımlanmasını engellemeye çalışmışsa da başarılı olamamıştır. Dönemin İngiltere’sinde böylesine engellenmeye çalışılan bir anlatının Türkiye’de nasıl bu kadar büyük ilgi uyandırdığı çalışmanın önemli tartışma noktalarından biridir. Cumhuriyet döneminde (harf inkılabı sonrası) İngilizce’den Türkçe’ye ilk çevrilen seyahat eserlerinden olan Mektuplar aynı zamanda günümüze dek en çok çevrilen seyahat anlatısı olması sebebiyle repertuvarda özel bir yere sahiptir. Mektuplar’ın ilk çevirmeninin tarih alanında simgesel sermayesi yüksek bir eyleyici olan ve modern Türk tarihçiliğinin kurucularından biri kabul edilen Ahmet Refik (1881-1937) olması beraberinde belirli bir etiketlenmeyi de getirmiş ve eserin tarih yönüne odaklanılması ve edebi yönünün göz ardı edilmesiyle sonuçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bourdieu, eyleyici odaklı yaklaşım, Lady Montagu, çeviri seyahat yazını, Ahmet Refik

Kaynakça

• Altınay, A. R. (1912). Büyük Tarih-i Umumi. Hilmi Kitaphane-i İslam ve Askeri.
• Altınay, A. R. (1932). Gönül. Hilmi Kitaphanesi.
• Aravamudan, S. (1995). Lady Mary Wortley Montagu in the Hammam: Masquerade, Womanliness and Levantinization. E.L.H, 62(1), 69-104.
• Baratta, L. (2013). Embassy to Constantinople: The Image of the Orient and the De-construction of the Canon in Lady Mary Wortley Montagu’s Turkish Letters. I. Both, A. Saraçgil & A. Tarantino (Eds.). Storia, Identita e Canoni Letterari içinde (ss. 19-36). Firenze University Press.
• Barnes, D. (2012). The Public Life of a Woman of Wit and Quality: Lady Mary Wortley Montagu and the Vogue for Smallpox Inoculation. Feminist Studies, 38(2), 330-362. doi:10.1353/fem.2012.0023
• Bayrı, M. H. (1939). Türkiye Seyahatnameleri. Yeni Türk Mecmuası, 7(74), 65-68.
• Baysal, A. (2009). Batılılar gözüyle harem: Gerçek ve fantezi. Turkish Studies, 4(1), 591-603. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.560
• Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital (R. Nice, Çev.). J. G. Richardson (Ed.). Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education içinde (ss. 241-258). Greenwood Press.
• Bourdieu, P. (1999). The Social Conditions of the International Circulation of Ideas. R. Shusterman (Ed.). Bourdieu: A Critical Reader içinde (ss. 220-228). Blackwell.
• Bourdieu, P. (2013). Bilimin Toplumsal Kullanımları: Bilimsel Alanın Klinik Bir Sosyolojisi için (L. Ünsaldı, Çev.). Heretik Yayıncılık.
• Bourdieu, P. (2015). Eril Tahakküm (B. Yılmaz, Çev.) (2.baskı). Bağlam Yayıncılık.
• Bourdieu, P. & Wacquant, L. (2014). Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar (N. Ökten, Çev.) (7.baskı). İletişim Yayınları.
• “Büyük kayıb: Büyük müverrih Ahmet Refik dün vefat etti”. (1937, Ekim 11). Cumhuriyet.
• Calhoun, C. (2007). Bourdieu Sosyolojisinin Ana Hatları. (G. Çeğin, Çev.). G. Çeğin & E. Göker & A. Arlı & Ü. Tatlıcan (Eds.). Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi içinde (ss. 77-129). İletişim Yayınları.
• Carr, H. (2002). Modernism and Travel. P. Hulme & T. Youngs (Eds.). The Cambridge Companion to Travel Writing içinde (ss. 70-86). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CCOL052178140X
• Crawford, J. (1988). Attitudes Towards Women in Eighteenth Century. Journal of Thought, 23 (Spring/Summer), 86-107.
• Deer, C. (2008). Doxa. M. Grenfell (Ed.). Pierre Bourdieu: Key Concepts içinde (ss. 119-130). Acumen.
• Doğan, M. (2016). On Dokuzuncu Yüzyıl İngiliz Seyahat Edebiyatı’nda Osmanlı’nın; Osmanlı Seyahat Edebiyatında da Avrupalıların Yaklaşımları (Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım) [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Edwards, J. D. & Graulund, R. (2011). Introduction. J. D. Edwards & R. Graulund. (Eds.). Postcolonial Travel Writing: Critical Explorations içinde (ss. 1-16). Palgrave Macmillan.
• Fernea, E. W. (1981). An Early Ethnographer of Middle Eastern Women: Lady Montagu (1689-1762). Journal of Near Eastern Studies, 40(4), 329-338.
• Gökman, M. (1978). Tarihi Sevdiren Adam: Ahmed Refik Altınay. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Grunday, I. (1993). Preface. R. Halsband & I. Grundy (Eds.). Lady Mary Wortley Montagu: Essays and Poems and Simplicity, A Comedy içinde (ss. v-xxi). Clarendon Press.
• Gündüz, A. (2007). Turkey and Turks in British and American Travel Writing from 1850 to the Present [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi.
• Gündüz, A. (2020). İslamı Çeviriyle Savunmak: Orientalism’in İlk Türkçe Çevirisi (1982) Bourdieucu Bir Analiz Çalışması. Kriter Yayınevi.
• Halsband, R. (1960). The Life of Lady Mary Wortley Montagu. Oxford University Press.
• Halsband, R. (1969). Ladies of Letters in the Eighteenth Century. The Lady of the Letters in the Eighteenth Century içinde (ss. 29-51). William Andrews Clark Memorial Library.
• Heffernan, T. & O’Quinn, D. (2013). Introduction. T. Heffernan & D. O’Quinn (Eds.). The Turkish Embassy Letters içinde (ss. 11-34). Broadview.
• Hulme, P. & Youngs, T. (2002). Introduction. P. Hulme & T. Youngs (Eds.). The Cambridge Companion to Travel Writing içinde (ss. 1-13). Cambridge University Press.
• İnalcık, H. (2006). Türkiye’de Modern Tarihin Kurucuları. Muhafazakar Düşünce, 2(7), 3-44.
• Kabbani, R. (1993). Avrupa’nın Doğu İmajı (S. Tuncer, Çev.). Bağlam Yayıncılık.
• Kuşat, A. (1961). Türk Tarihi ile İlgili Makaleler Bibliyografyası. Tarih Vesikaları Yeni Seri, I. Cild. 3(18), 455-480.
• Lindsay, C. (2016). Travel Writing and Postcolonial Studies. C. Thompson (Ed). The Routledge Companion to Travel Writing içinde (ss. 25-33). Routledge.
• Lowe, L. (1991). Critical Terrains: French and British Orientalisms. Cornell University Press.
• Maden, S. (2008). Türk Edebiyatında Seyahatnameler ve Gezi Yazıları. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (37), 147-158.
• Maton, K. (2008). Field. M. Grenfell (Ed.). Pierre Bourdieu: Key Concepts içinde (ss. 49-65). Acumen.
• Melman, B. (2012). The Middle East/Arabia: ‘the Cradle of Islam’. P. Hulme & T. Youngs (Eds.). The Cambridge Companion to Travel Writing içinde (ss. 105-121). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CCOL052178140X
• Montagu, M. W. (1763). Letters of the Right Honourable Lady M__y W__y M__e; Written during her Travels in Europe, Asia and Africa, To Persons of Distinction, Men of Letters, &c. in different Parts of Europe, Which Contain, Among other Curious Relations, Accounts of the Policy and Manners of the Turks; Drawn from from Sources that have been inaccessible to other Travellers. Beckett & De Handt.
• Montagu, M. W. (1835). Lettres Choisies de Lady Montagu (P. B. D’Ambly, Çev.). Hachette.
• Montagu, M. W. (1933). Şark Mektupları (A. R. Altınay, Çev.). Hilmi Kitaphanesi.
• Montagu, M. W. (Ahmet Refik Altınay Önsözü). (1933). Şark Mektupları (A. R. Altınay, Çev.). Hilmi Kitaphanesi.
• Montagu, M. W. (1939). 1717-1718de (Lale Devri Başlarında) Türkiye (R. E. Koçu, Çev.). Çığır Kitabevi.
• Montagu, M. W. (Koçu Önsözü). (1939). 1717-1718de (Lale Devri Başlarında) Türkiye (R. E. Koçu, Çev.). Çığır Kitabevi.
• Montagu, M. W. (1963). Türkiye Mektupları (A. Kurutluoğlu, Çev.). Tercüman Yayınları.
• Montagu, M. W. (1973). Türkiye’den Mektuplar (B. Şanda, Çev.). Yenilik Yayınları.
• Montagu, M. W. (1996). Doğu Mektupları (M. A. Erginöz, Çev.). Yalçın Yayınları.
• Montagu, M. W. (1998). Şark Mektupları. (A. R. Altınay, Çev.). D. Gürlek (Haz.). Timaş Yayınları.
• Montagu, M. W. (2004). Doğu Mektupları (M. A. Erginöz, Çev.). Ark Kitapları.
• Montagu, M. W. (2009). Şark Mektupları (A. Savan, Çev.). Lacivert Yayıncılık.
• Montagu, M. W. (2014). Şark’tan Mektuplar (S. Ünlü, Çev.). Palet Yayınları.
• Montagu, M. W. (Ünlü Önsözü). (2014). Şark’tan Mektuplar (S. Ünlü, Çev.). Palet Yayınları.
• Montagu, M. W. (2016). Doğu Mektupları (M. A. Erginöz, Çev.). İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları.
• Montagu, M. W. (2022). Şark Mektupları 1717-1718 (A. R. Altınay, Çev.). D. Uysal (Ed.). Dorlion Yayınları.
• Ocak, B. (2000). Ahmet Refik Altınay’ın Büyük Tarih-i Umumi’sinin Yayın Öyküsü ve İbrahim Hilmi Çığıraçan’ın Tarih Anlayışı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, (3)10, 187-189.
• Özcan, A. (1989). Ahmet Refik Altınay. Türk İslam Ansiklopedisi, (Cilt II), 120-121.
• Ruşen, R. (1946, Ocak 22). Hilmi Çığıraçanın ellinci yıldönümü münasebetile: ilk Türk kitapçısı. Vakit.
• Safa, P. (1937, Ekim 12). Hadiseler arasında: Ahmet Refik. Cumhuriyet.
• Said, E. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
• Said, E. (1982). Oryantalizm (Doğubilim): Sömürgeciliğin Keşif Kolu (N. Uzel, Çev.). Pınar Yayınları.
• Said, E. (1993). Oryantalizm (S. Ayaz, Çev.). Pınar Yayınları.
• Said, E. (1999). Şarkiyatçılık (B. Ülker, Çev.). Metis Yayınları.
• Schubert, J. D. (2008). Suffering/Symbolic Violence. M. Grenfell (Ed.). Pierre Bourdieu: Key Concepts içinde (ss. 183-198). Acumen.
• Smethurst, P. (2009). Introduction. J. Kuehn & P. Smethurst (Eds.). Travel Writing, Form and Empire: The Poetics and Politics of Mobility içinde (ss. 1-18). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203890974
• Spedding, P. (2009). Lady Mary Wortley Montagu, Manuscript Publication and the Vanity of Popular Applause. Script and Print: Bulletin of the Bibliographical Society of Australia and New Zealand, 33(1), 136-160.
• Tan, M. T. (1938, Ekim 12). Ölümünün yıl dönümünde rahmetli ahmed refik. Cumhuriyet.
• Thompson, C. (2011). Travel Writing. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203816240
• Thomson, P. (2008). Field. M. Grenfell (Ed.). Pierre Bourdieu: Key Concepts içinde (ss. 67-81). Acumen.
• Til, E. T. (1950, Mart 27). Müverrih ahmet refik: ahmet refik aynı zamanda meslekten yetişmiş bir gazeteci idi. Akşam.
• Til, E. T. (1950, Mart 28). Müverrih ahmet refik: ahmet refik gazetelerde mütercim, yazı işleri müdürü olarak çalıştı. Akşam.
• Til, E. T. (1950, Mart). Müverrih ahmet refik: ahmet refik hassas bir şairdi, “gönül” adlı bir şiir kitabı vardır. Akşam.
• Todd, J. (1985). Introduction. J. Todd (Ed.). A Dictionary of British and American Women Writers 1600-1800 içinde (ss. 1-26). Rowman & Allanheld.
• Toprak, Z. (2010). Popüler Tarih Yazımı ve Ahmet Refik Altınay. Ahmet Refik Altınay: İki Komite İki Kıtal – Kafkas Yollarında içinde (ss. v-viii). Tarih Vakfı Yayınları.
• Türk, İ. C. (2011). Osmanlı Son Dönem Tarihçi- Eğitimcisi Ahmed Refik (Altınay) ve Tarih Eğitimi. History Studies, 3(3), 351-362. http://dx.doi.org/10.9737/hist_362
• Urgan, M. (2015). İngiliz Edebiyatı Tarihi (9. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Üstün-Külünk, S. (2018). Bir Kültürel Değişim Öznesi Olarak Tüccarzade İbrahim Hilmi Çığıraçan ve 1896-1963 Yılları Arasındaki Yayıncılık Faaliyetlerinde Tercüme Üzerine Söylemi. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, Güz(25), 181-198. https://doi.org/10.37599/ceviri.533887
• Yılmaz, Ö. (2013). Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Seyahatnamelerin Kaynak Değeri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 28(2), 587-614. https://doi.org/10.18513/egetid.69151