KAHRAMANIN KİMLİĞİNİN ARASÖZLERLE BELİRLENMESİ: BEHÇET MAHİR’İN KÖROĞLU ANLATMASI

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 116 - 136, 22.04.2024

Beyza Kola

Öz

Sözlü halk anlatısı bir icracı tarafından gerçekleştirilmektedir. İcracılar masal, hikâye, destan vb. türleri halkın anlayabileceği bir şekilde anlatırlar. Nesiller boyunca kulaktan kulağa şeklinde akıllarda kalıp anlatılan edebî türlere anlatıcı gerekli gördüğü zamanlarda müdahil olur ve kendi düşüncesini ifade eder. Bununla birlikte anlatıcı ile dinleyici arasındaki fark kapanmış olur. Metni dışarıdan gözlemleyerek anlatan bir anlatıcı olarak adlandırılan bu anlatıcı tipinin icrasına yaptığı görüş, eleştiri ve yorumlar arasöz adıyla anılır. Arasözler şahsî görüş ve itiraf biçiminde olabileceği gibi anlatmanın içerisinde yer alan kahramanların karakter ve fiziki özelliklerini etkileyecek biçimde de olabilmektedir. Anlatıcının icrasına kattığı bu arasözler sayesinde anlatma yeniden yaratılmış olur.
Lord Raglan’ın oluşturduğu ‘Geleneksel Kahraman Kalıbı’ çerçevesinde incelenen kahraman, icra içerisinde yer alan her bir unsuru bünyesinde barındırarak icracı karakter özelliklerini belirler. Kahramanın ailesi, arkadaşları, evliliği vb. birçok unsur kahramanı yüceltmek için anlatıda olan unsurlardır. İcracı arasözleri ile bu unsurlar aracılığıyla kahramanın karakter özelliklerini yorumlayabilmektedir. Bunu yaparken dinleyicinin beklentilerini de göz önüne almaktadır.
Çalışmamızda kahramanın kimliğinin arasözlerle belirlenmesi adına Behçet Mahir’in Köroğlu anlatması seçilmiştir. Veri toplama yöntemi kullanılarak kahramanın hayatı etrafında dönen anlatmadaki unsurların kahramanın kimliğine ne gibi bir etkisi olduğu, icracının kullandığı arasözler ile kahraman tipinin yaşadığı değişimler; kahramanın ailesi, atı, arkadaşları, evliliği, yiğitliğini ispat etmesi, silahı, yöneticiye karşı tutumu, erdemli davranışları, kutsal su ve sonu başlıkları altında incelenmeye çalışılmıştır. Genel olarak Behçet Mahir’in Köroğlu’nu klasik bir kahraman olarak tasvir ettiğine ve onu haksızlıklara karşı duran, cesaretiyle bilinen bir kahraman figürü olarak resmettiği sonucuna ulaşılmıştır.Lord Raglan’ın oluşturduğu ‘Geleneksel Kahraman Kalıbı’ çerçevesinde incelenen kahraman, icra içerisinde yer alan her bir unsuru bünyesinde barındırarak karakter özelliklerini belirler. Kahramanın ailesi, arkadaşları, evliliği vb. birçok unsur kahramanı yüceltmek için anlatıda olan unsurlardır. İcracı arasözleri ile bu unsurlar aracılığıyla kahramanın karakter özelliklerini yorumlayabilmektedir. Bunu yaparken dinleyicinin beklentilerini de göz önüne almaktadır.
Çalışmamızda kahramanın kimliğinin arasözlerle belirlenmesi adına Behçet Mahir anlatması seçilmiştir. Kahramanın hayatı etrafında dönen anlatmadaki unsurların, kahramanın kimliğine ne gibi bir etkisi olduğu, icracının kullandığı arasözler ile kahraman tipinin yaşadığı değişimler; kahramanın ailesi, atı, arkadaşları, evliliği, yiğitliğini ispat etmesi, silahı, yöneticiye karşı tutumu, erdemli davranışları ve sonu başlıkları altında incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Behçet Mahir, Köroğlu, arasöz, kahramanın kimliği, anlatma

DETERMINING THE IDENTITY OF THE HERO THROUGH INTERWORDS: BEHÇET MAHIR’S NARRATION OF KÖROĞLU

Öz

Oral folk narrative is performed by a performer. Performers narrate genres such as folk tales, stories, epics, etc., in a way that the public can understand. Over generations, these literary forms are passed down from ear to ear. The narrator intervenes and expresses their own thoughts when deemed necessary, closing the gap between the narrator and the listener. This type of narrator, referred to as an "external observer" who narrates by observing the text, is known for their views, criticisms, and comments, called "interwords." Interwords can take the form of personal opinions and confessions, or they can influence the characters' characteristics and physical features within the narrative. Through these interwords, the narrative is recreated.
Examining the hero within the framework of Lord Raglan's 'Traditional Hero Pattern,' the hero determines the characteristics of the performer by encompassing each element within the performance. The hero's family, friends, marriage, etc., are elements within the narrative that elevate the hero. Through interwords, the performer can interpret the hero's characteristics using these elements, taking into account the expectations of the audience.
In our study, Behçet Mahir's narration of Köroğlu was chosen in order to determine the identity of the hero through digressions. Using the data collection method, what effect the elements in the narrative revolving around the hero's life have on the hero's identity, the digressions used by the performer and the changes experienced by the hero type; It has been tried to be examined under the headings of the hero's family, horse, friends, marriage, proving his bravery, weapon, attitude towards the ruler, virtuous behavior, holy water and the end. In general, it has been concluded that Behçet Mahir portrays Köroğlu as a classical hero and portrays him as a heroic figure who stands against injustice and is known for his courage.

Anahtar Kelimeler

Behçet Mahir, Köroğlu, interword, identity of hero, narration

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (1997). Kazakistan’da Anlatılmakta Olan Dede Korkut ile İlgili Efsaneler. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi
• Başgöz, İ. (1998). Sözlü Anlatım Türlerinde Konudan Sapmalar (Digression), Folklor Edebiyat, (14), ss. 99-113.
• Bekki, S. (2021). Meddah Behçet Mahir'in Anlattığı Köroğlu Kollarında Dede Korkut Tesiri, Uluslararası Türk Dünyasında Destan ve Köroğlu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ss. 181-186.
• Boratav, P. Naili (1982). Folklor ve Edebiyat II (1982), İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Çetin, İ. (1998). Türk Destan Kahramanları ve Köroğlu. Millî Folklor, (39), ss. 46-52.
• Düzgün Kara, Ü. (2012). Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipinin Tipolojisi. Folklor/Edebiyat Dergisi, (18)69, ss. 9-46.
• Ekici, M. (1998). Halk Bilimi Çalışmalarında Metin (Text), Doku (Texture), Sosyal Çevre ve Şartlar (Konteks) İlişkisinin Önemi. Millî Folklor, (39), ss. 25-34.
• Ekici, M. (1999). Anadolu Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler. Millî Folklor, (44), ss. 10-17.
• Ekici, M. (2004). Türk Dünyasında Köroğlu (İlk Kol) İnceleme ve Metinler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gencan, T. N. (1974). Yazın Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. Gün, F. (2023). Hemedanlı (İran) Âşık Heyder’in Halk Hikâyelerinde Sosyal Çevrenin Etkisi. Hikmet-Akademik Edebiyat (Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı), ss. 361-375.
• Kaplan, M. vd. (1973). Köroğlu Destanı (Anlatan: Behçet Mahir). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan, M. (1985). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar III Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları.
• Masattaş, Â. (2017). Köroğlu Destanının Behçet Mahir Rivayeti Üzerine Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Masattaş, Â. (2019). Arasözler Nasıl ve Neden Kullanılır? Köroğlu Destanı ve Behçet Mahir Örneği. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, (12)27, ss. 690-703.
• Raglan, L. (2003). Geleneksel Kahraman (çev. Metin Ekici), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Millî Folklor, ss. 277–303.
• Sakaoğlu, S. vd. (1997). Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri I. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Uçar, H. (2020). Bir Kültün Özellikleri: Türklerde Su Kültü. Kültür Araştırmaları Dergisi, ss. 24-47.
• Yücel Çetin, A. (2017). Sözlü Gelenekten Elektronik Ortama Halk Hikâyelerinde Anlatıcı Tipolojisi. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, ss. 487-494.