GÖLGE OYUNU İLE SİNEKLİ BAKKAL ROMANININ METİNLERARASILIK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 88 - 101, 22.04.2024

Safiye Akdeniz

Öz

Bu çalışmada sözlü kültüre ait olan gölge oyununun, Sinekli Bakkal’da biçimsel ve anlamsal düzeyde nasıl bir dönüşüme uğradığı konu edilmekte ve metinlerarasılık bir çözümleme yöntemi olarak kullanılmaktadır. Ancak burada yazıya geçirilmiş belli bir Karagöz metni değil, Karagöz oyununun temel ilkeleri veya genel özellikleri dikkate alınmaktadır. Metinlerarasılık bağlamında biçimsel açıdan görülen ilk dönüşüm, gölge oyununun romana dönüştürülmesidir. Bu dönüşüm, kimi açılardan daralma kimi açılardan ise genişleme yoluyla sağlanır. Gölge oyunu yazıya geçirilip ardından romana dönüştürüldüğünde bünyesindeki farklı sanat dallarının (dans, müzik vb.) ona sunduğu kimi özelliklerde bir daralma yaşanır. Söz konusu değişim oyunun görsel yönünü budar ancak içerik, bazı yan öykü ve yeni kahramanlarla zenginleşir. Anlamsal dönüşüm, öyküsel ve edimsel olmak üzere iki biçimde gerçekleşir. Öyküsel dönüşüm, İstibdat dönemi İstanbul’unun tarihi ve coğrafi çerçeveyi oluşturmasıyla sağlanır. Karagöz’de alt ve üst tabaka arasındaki karşıtlık/mücadele, temel mesele iken romanda bu Doğu-Batı karşıtlığına döner. Bu durum, romanda anlamsal açıdan dikkati çeken ilk değişimdir. Bir diğer önemli dönüşüm ise romanda tasavvufun, dinin algılanma ve yaşanma biçiminin ve buna bağlı olarak farklı din adamı tiplerinin de konu edilmesidir. Dolayısıyla daha çok toplumsal bir içerik gösteren gölge oyununa romanla birlikte siyasi ve felsefi bir içerik de eklenir veya daha görünür hale getirilir. Romanda anlamsal değişimi sağlamak üzere değersel dönüşüme de başvurulur. Gölge oyununda Karagöz, eğitimsiz ve çoğu kez işsiz biri olarak çizilirken romanda onun halefi durumundaki Râbia tam tersi özelliklerle donatılarak ana mesaj değiştirilir. Gölge oyununun başkahramanı Karagöz alt tabakadan gelir ve yaşadığı mahalleye bağlıdır. Karagöz’ün bu özelliği romanda Râbia’da hayat bulur. Romanda, Karagöz’de olduğu gibi mahalle temel mekândır. Karagöz’ün kahraman kadrosundan zenne, cüce, çengi, külhanbeyi, Frenk, muhacir, Arnavut gibi tipler romanda da bulunur. Karagöz’ün barındırdığı sanat dalları arasından öne çıkarılan müzik, birleştirici bir unsur, bir ifade biçimi olarak görev yapar.

Anahtar Kelimeler

Gölge oyunu, Sinekli Bakkal, metinlerarasılık, Halide Edip Adıvar, halk tiyatrosu

Etik Beyan

YOK

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

YOK

AN INVESTIGATION OF SHADOW PLAY AND THE SİNEKLİ BAKKAL NOVEL IN THE CONTEXT OF INTERTEXTUALITY

Öz

In this study, it is discussed how shadow play examples belonging to oral culture undergo a transformation at the formal and semantic level in Sinekli Bakkal, and intertextuality is used as an analysis method. However, here, not a specific written Karagöz text, but the basic principles or general features of the Karagöz play are taken into consideration. The first transformation seen formally in the context of intertextuality is the transformation of the shadow play into a novel. This transformation is achieved through contraction in some aspects and expansion in others. When the shadow play is written down and then turned into a novel, there is a narrowing of some of the features offered by the different branches of art (dance, music, etc.). This change reduces the visual aspect of the game, but the content is enriched with some side stories and new characters. Semantic transformation occurs in two ways: narrative and pragmatic. Narrative transformation is achieved by establishing the historical and geographical framework of Istanbul during the despotism period. While the opposition/struggle between the lower and upper classes is the main issue in Karagöz, this turns into the East-West opposition in the novel. This is the first semantically striking change in the novel. Another important transformation is that the novel deals with Sufism, the way religion is perceived and experienced, and therefore different types of clergy. Therefore, a political and philosophical content is added or made more visible to the shadow play, which shows a more social content, with the novel. In the novel, value transformation is also used to achieve semantic change. In the shadow play, Karagöz is portrayed as an uneducated and often unemployed person, while in the novel, his successor, Râbia, is equipped with the opposite characteristics and the main message is changed. Karagöz, the protagonist of the shadow play, comes from the lower class and depends on the neighborhood he lives in. This feature of Karagöz comes to life in Râbia in the novel. In the novel, as in Karagöz, the neighborhood is the main place. Characters such as zenne, dwarf, çengi, roughneck, Frank, immigrant and Albanian from Karagöz's characters are also found in the novel. Music, highlighted among the branches of art in Karagöz, serves as a unifying element and a form of expression.

Anahtar Kelimeler

Shadow play, Sinekli Bakkal, intertextuality, Halide Edip Adıvar, folk theater

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (1994). Sinekli Bakkal. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Adıvar, H. E. (2007). Mor Salkımlı Ev. İstanbul: Can Yayınları.
• Aktulum, K. (2000). Metinlerarasılık. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Altay, A. (2015). Folklor ve Metinlerarasılık Bağlamında İsmet Özel’in Bir Yusuf Masalı Adlı Eserinin İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne: Trakya Üniversitesi.
• And, M. (1969). Geleneksel Türk Tiyatrosu -Kukla Karagöz Ortaoyunu- Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aytaç, G. (2009). Genel Edebiyat Bilimi. İstanbul: Say Yayınları.
• Enginün, İ. (2009). “Sinekli Bakkal”. İslam Ansiklopedisi. 37.Cilt. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kudret, C. (1968). Karagöz. Cilt I. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kudret, C. (1969). Karagöz. Cilt II. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kudret, C. (1970). Karagöz. Cilt III. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Oral, Ü. (1996). Karagöz Perde Gazelleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özdemir, A. N. (2020). Türk Romanında Kutsal Metinler Bağlamında Metinlerarasılık. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Yavaş, G. (2014). Eleştiri ile İdeal Arasında Halide Edip’in Sinekli Bakkal Romanında Din Adamı Kavramı Etrafında Bir Tartışma, 3.Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Basımevi, 753-767.