TÜRK VE RUS HALK MASALLARININ KALIPLAŞMIŞ DİL BİRİMLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 422 - 441, 22.10.2024

Renata Aktaş

https://doi.org/10.69878/deuefad.1434637

Öz

Günümüzde unutulmaya yüz tutmuş bir folklor türü olan masallar, halkın dünya görüşünden, kültüründen, sosyokültürel geleneklerinden ve dinî değerlerinden izler taşımanın yanı sıra anlatım gücü ve inceliğiyle karakterize edilen dilsel bir zenginliğe sahiptir. Masalın doğasında var olan dilsel unsurlar, halkların ulusal kültürlerini inşa etmelerine kaynaklık etmiş, yıllar içinde biçim ve içerik açısından belirgin değişikliklere uğramamıştır. Masal dilinin anlatım gücünü ve zenginliğini artıran unsurlar arasında ikilemeler, deyimler, atasözleri, masalın başlangıç ve bitiş ifadeleri gibi kalıplaşmış dil birimleri yer almaktadır. Çalışmanın amacı, masalların biçim ve içeriğindeki farklılıkları ve benzerlikleri tespit etmek için Türk ve Rus masallarındaki kalıplaşmış dilsel birimleri analiz etmektir. Bu amaçla, çalışmamızda bu dilsel unsurlar tespit edilmiş, betimlenmiş, tanımlanmış ve karşılaştırmalı analiz bağlamında benzerlik ve farklılıkları tespit edilmiştir. Çalışmamızın veri kaynakları, P. N. Boratav’ın ‘Zaman Zaman İçinde’ derlemesinden 22 Türk halk masalı ve A. Afanasyev’in ‘Rus Halk Masalları’ derlemesinden seçilen 25 Rus halk masalıdır. Karşılaştırmalı analiz sonucunda Türk masallarında başlangıç formları kurgusallığı ifade etmeye yönelikken, Rus halk masallarının başlangıç formları zamandan önce mekâna dikkat çekmektedir. Türk masallarında belirteç ikilemeler, Rus masallarında ise ad ve fiil ikilemelerin baskın olduğu tespit edilmiştir. Türk masallarında olduğu gibi Rus masallarında da deyimlerin varlığı oldukça yüksektir. Baş, el, dil, ağız, kulak, göz, bacak gibi organ ve vücut bölümlerinin her içerikte sıklıkla kullanıldığı gözlemlenmiştir. Ayrıca Türkçe deyimlerde zaman, sürekliliği anlatmak ve abartma anlamı vermek için kullanılmaktadır. Türk halk masallarında, Türklerin yaşam boyunca edindiği deneyimlerini yansıtan atasözleri, deyimlerin aksine daha az bulunur. Türk atasözlerde ulusal karakterin sadece halkın asırlık bilgeliği değil, kadere, kutsal kitaba olan inançla açıkça ifade edildiğini tespit edilmiştir. Benzer bir şekilde Rus atasözlerine göre, Rus halkı Tanrı’nın yasalarına dayanarak kaderde inanan, sabırlı ve sadık bir halk olarak görülmektedir. Türk ve Rus halk masallarının kalıplaşmış dil birimlerinin karşılaştırılması sonucunda, Türk ve Rus halk masallarındaki bu birimlerin her iki halkın renkli ve kendine özgü kültürünün yansıtılmasına katkıda bulunduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

masal, kalıp sözler, Türkçe, Rusça.

STUDY OF STEREOTYPED EXPRESSIONS OF TURKISH AND RUSSIAN FOLK TALES

Öz

Today fairy tales being a folklore genre, which is being forgotten, represent this linguistic wealth, characterised by narrative power and subtlety, as well as bearing traces of folk worldview, culture, socio-cultural traditions and religious values. The linguistic elements inherent in the fairy tale have been the source of the peoples' construction of their national culture and have not changed their form and content over the years. Among the elements that increase the narrative power and richness of the fairy tale language are stereotyped expressions such as dilemmas, idioms, proverbs, beginning and ending forms of the fairy tale. The aim of the study is to analyse the stereotyped expressions in Turkish and Russian fairy tales in order to determine the differences and similarities in the form and content of the tales. For this purpose, in our study, these linguistic elements were identified, described, defined and their similarities and differences were analysed in the context of cultural linguistics. The data sources of our study are 22 Turkish folk tales from P. N. Boratav's collection "Zaman Zaman İçinde" and 25 Russian folk tales selected from A. Afanasyev's collection "Russian Folk Tales". As a result of the comparative analysis, while the initial forms of Turkish folk tales are intended to express fictionality, the initial forms of Russian folk tales draw attention to space before time. It has been determined that determiner doubling is dominant in Turkish folk tales, while noun and verb doubling is dominant in Russian folk tales. As in Turkish fairy tales, the presence of idioms in Russian fairy tales is quite high. It is observed that organs and body parts such as head, hand, tongue, mouth, ear, eye, leg are frequently used in every content. In addition, Turkish idioms are used to describe time, clock, continuity and to give the meaning of exaggeration. In Turkish folk tales, proverbs, which reflect the experiences of Turks throughout life, are less common than idioms. It has been found that in Turkish proverbs the national character is clearly expressed not only by the age-old wisdom of the people, but also by faith in fate, faith in the holy book. Similarly, according to Russian proverbs, the Russian people appeared as a patient and loyal people, relying on God's laws, believing in fate. As a result of the comparison of stereotyped expressions of Turkish and Russian folk tales, it was determined that these units in Turkish and Russian folk tales reflect the colourful and unique culture of both peoples.

Anahtar Kelimeler

Fairy tale, stereotyped words, Turkish, Russian.

Kaynakça

• Afanasyev, A. Halk Rus Masalları. Moskova: Publik Domain, 2018.
• Akalın, Ş. H. Türkçe Sözlük. Ankara : TDK Yayınları, 2011.
• Aksan, D. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. Ankara: DTCF Yayınları, 1971.
• Aksan, D. Türkçenin Gücü. Ankara : Bilgi Yayınları, 1990.
• Aksu, B., Akalın, Ş., & Toparlı, R. (2022). Türk Atasözleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Basko, N. (2016). Frazeologizmı Kak Sredstvo Lingvistiçeskogo Obespeçeniya Mejkulturnoy Kommunikatsii. В E. E. Usovskaya, Natsıonalnıye Kulturı v Mejkulturnoy Kommunikatsii (38-44). Minsk: Kolorgrad.
• Baş, B. Türk Masallarının Söz Varlığı Üzerine Bir Değerlendirme. Millî Folklor 2012, (93), 125-134.
• Bayraktar, S. (2022). Kalıp Sözler Özellikleri, Sınıflandırılması, Kültürel Göstergeleri, Yabancı Dil Öğretimindeki Yeri. Ankara: TDK.
• Bondarenko, V. (1995). Varyirovaniye Ustoyçivıh Fraz v Russkoy Reçi. Tula.
• Boratav, P. Zaman Zaman İçinde. Ankara: İmge Kitabevi, 2009.
• Boratav, P. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı . Ankara: BigeSu Yayıncılık, 2013.
• Dal, V. (1863). Tolkovıy Slovar Jıvogo Velikorusskogo Yazıka . Moskova.
• Eren, M. (2017). Anadolu Sahası Türk Masallarında Dua Motifi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırılması Enstitü Dergisi, 355-375.
• Gerasimova, N. (2012). Pragmatika Teksta. Folklor. Literatura. Kultura. Sankt-Petersburg: SPb.
• Glazunova, İ. Poslovitsa v Skazkah. Fiologicheskie Nauki. Voprosi Teorii i Praktiki, 1.(9), 75-78. https://www.gramota.net/articles/issn_1997-2911_2016_9-1_22.pdf
• Gökdayı, H. (2023). Türkçede Kalıp Sözler. İstanbul: Kriter.
• Hatiboğlu, V. Türk Dilinde İkileme. Ankara: TDK, 1981.
• Kryuçkova, O. (2004). Voprosı Lingvistiçeskoy Traktovki Leksiçeskoy Reduplikatsii v Russkom Yazıke. Russkiy Yazık v Nauçnom Osveşenii, 63-86.
• Lapaeva, T. (2007). Ustoychivıye Sochetaniya v Sisteme Yazıkovıh Edinits. Vestnik Novgorodskogo Universiteta (44), 75-77.
• Lüle Mert, E. Türkçenin Sözvarlığı Açısından Eflatun Cem Güney’in Derleyip Yazdığı Masallar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27, 2010, 79-97.
• Ojegov, S. (1989). Slovar Russkogo Yazıka. Moskova: Russkiy Yazık. Propp, V. Russkie Skazki. Moskva: Labirint, 2000.
• Reformatsky, A. (1996). Vvedeniye v Yazıkoznaniye. Moskova: Aspekt Press.
• Sakaoğlu, S. Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2010.
• Sinan, A. Türkçenin Deyim Varlığı. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015.
• Smirnov, V. Turetsko-Osmanskiye Skazki. Turkologiçeskiy Sbornik, 1973, 223-267.
• Ter-Minasova, S. (2000). Yazık i Mejkulturnaya Kommunikatsiya. Moskva: Slovo.
• Vinogradov, V. (1977). Ob Osnovnıh Tipah Frazeologivçeskih Edinits v Ruskkom Yazıke . В V. Vinogradov, İzbrannıye Trudı. Leksikologiya i Leksikografiya (140-161). Moskova.
• Yücel Çetin, D. ve Cin Şeker, Z. Masallarda Geçen İkilemelere Anlambilimsel Bir Bakış. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırılmalı Dergisi, 2022, 109-114.
• Ed. Yartseva, V. (17 Mayıs 2024 г.). https://rus-lingvist-dict.slovaronline.com. Lingvistiçeskiy Entsıklopediçeskiy Slovar: https://rus-lingvist-dict.slovaronline.com