TÜRKİSTAN’IN TİCARET ŞEHRİ BEYKEND’İN FETHİ VE İKTİSADİ HAYATI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (43-88/663-707)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 589 - 604, 22.10.2024

Dr. Murat Erkoç

https://doi.org/10.69878/deuefad.1493580

Öz

Çalışmada; “Türkistan’ın Ticaret Şehri Beykend’in Fethi ve İktisadi Hayatı Üzerine Bir Değerlendirme (43-88/663-707)” başlığı altında Beykend’in coğrafi durumu dikkate alınarak Emevîler dönemindeki siyasî, iktisadi ve ilmi durumu ele alınmıştır. Ceyhun Nehri ile Buhara arasında yer alan ve etrafı dayanıklı sur ve kale ile çevrili olan Beykend şehrinde ribat, iki pazar, beytü’l-mal, muhafız alayı ve hapishane bulunmaktadır. Buhara merkezli ilk ciddi akınlar Ubeydullah b. Ziyad tarafından gerçekleşmesine rağmen Arapların Türkistan sahasını fidye ve haraç yolu ile bağlamak istemeleri bölgedeki kontrolün sağlanmasını engellemiştir. Türkistan’ın ilk ticaret merkezlerinden kabul edilen ve mükemmel bir şehir olduğu için Soğd’un demir dövmesi olarak nitelendirilen Beykend şehrine yönelik iki hareket düzenlenmiştir. 87/706 yılında düzenlenen ilk askeri harekette yaklaşık kırk bin kişinin öldüğü belirtilen hadisede şehrin teslim edilmesi koşulu ile antlaşma yapılmıştır. Arapların Beykend’e yönelik gerçekleştirdiği ikinci hareket Nizek ve Soğdlulara bir uyarı niteliği taşımaktadır. Nitekim Emevî hilafetine karşı çıkması muhtemel ayaklanmalara karşı birer gözdağı verildiğini söyleyebiliriz.
Buhara’ya bağlı bir tüccar şehri olan Beykend şehri, sanayi ve ticari açıdan öne çıkmıştır. Ancak toprağı çok sert olduğu için zirai mahsüllerin üretimi yapılmamıştır. Bu yüzden gıda ürünleri başta olmak üzere meyve, sebze ve hayvan yemlerine duyulan ihtiyaçlar köylerden tedarik edilmiştir. Beykend’in ticaret merkezi olması İslam öncesi döneme kadar uzandığı gözlemlenmiştir.Buhara’ya bağlı bir tüccar şehri olan Beykend şehri, sanayi ve ticari açıdan öne çıkmıştır. Ancak toprağı çok sert olduğu için zirai mahsüllerin üretimi yapılmamıştır. Bu yüzden gıda ürünleri başta olmak üzere meyve, sebze ve hayvan yemlerine duyulan ihtiyaçlar köylerden tedarik edilmiştir. Beykend’in ticaret merkezi olması İslam öncesi döneme kadar uzandığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beykend, Mâverâünnehr, Emevîler, Kuteybe b. Müslim, İslam

AN EVALUATION ON THE CONQUEST AND ECONOMIC LIFE OF BEYKEND, THE COMMERCIAL CITY OF TURKESTAN (43-88/663-707)

Öz

In this study, under the title “An Evaluation on the Conquest and Economic Life of Beykent, the Commercial City of Turkestan (43-88/663-707)”, the political, economic, and scientific situation of Beykent in the Umayyad period is discussed, taking into account its geographical situation. In the city of Beykent, located between the Ceyhun River and Bukhara and surrounded by durable walls and castles, there is a ribat, two markets, beytü’l-mal, a troop of guardsmen and a prison. Although the first serious raids centered on Bukhara were carried out by Ubeydullah b. Ziyad, the Arabs' desire to bind the Turkestan region through ransom and tribute prevented them from gaining control in the region. Two movements were organized against the city of Beykent, which is considered one of the first trade centers of Turkestan and is described as the iron forge of Sogdians because it is an excellent city. In the first military action in 87/706, approximately forty thousand people died, and an agreement was made on the condition that the city be surrendered. The second action of the Arabs against Beykent is a warning to Nizek and the Sogdians. As a matter of fact, we can say that they were intimidated by possible uprisings against the Umayyad caliphate.
The city of Beykent, a merchant city connected to Bukhara, stood out in terms of industry and trade. However, agricultural crops were not produced because the soil was too hard. Therefore, the needs for food products, especially fruits, vegetables, and animal feed, were supplied from the villages. It has been observed that Beykent’s status as a trade center dates back to the pre-Islamic period.The city of Beykent, a merchant city connected to Bukhara, stood out in terms of industry and trade. However, agricultural crops were not produced because the soil was too hard. Therefore, the needs for food products, especially fruits, vegetables, and animal feed, were supplied from the villages. It has been observed that Beykent’s status as a trade center dates back to the pre-Islamic period.

Anahtar Kelimeler

Beykent, Transoxiana, Umayyads, Qutayba b. Muslim, Islam

Kaynakça

• Alâk, K. S. (2019). Tedavülü’n-nakdî fî Horasan ve Mâverâünnehr. Irâkiyyetü’l-Mecelâti’l-Akademiyye el-İlmiyye, 72, 3-30.
• Anonim. (1999). Hudûdü’l-âlem mine’l-meşrîk ve ila’l-maġrib. Dâru’s-Sekâfiyye.
• Aselî, B. (1981). Kuteybe b. Müslim el-Bâhilî. Dâru’l-Nekkaş.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol istilasına kadar Türkistan (H. D. Yıldız, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bosworth, C. E. (1988). Barda and Barda-dārı. Encyclopædia Iranica, 3(7), 766-768.
• Belâzürî, E. H. A. (1987). Fütûhu’l-büldân. Müessetü’l-Maârif.
• Doğan, O. Erdoğan, A. (2019). Batı Türkistan hanlıkları (kuruluştan yıkılışa). Berikan Yayınevi.
• Erkoç, M. (2023). Arapça kaynaklara göre fethinden X. yüzyıla kadar Hârizm bölgesi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Fethî, S. T. (2007). Medinetü Beykend mine’l-fethî’l-İslâmî hatta kıyamû’l-imârâtu’s-Sâmânîyye. Mecelletü Ebhas Külliyeti’t-Terbiyye el-İslâmiyye, 1(5), 175-214.
• Frye, R. N. (2000). Bukhara i. in pre-Islamic times. Encyclopædia Iranica, 4(5), 511-513.
• Gibb, H. A. R. (2005). Orta Asya’da Arap fetihleri (H. Kurt, Çev.). Çağlar Yayınları.
• Hamevî, E. A. Ş. (1977). Mu‘cemü’l-büldân. I-V. Dâru Sâdır.
• Hinz, F. (1977). el-Mekâyil ve’l-evzân el-İslâmiyye (K. el-Büseylî, Trc.). Menşüratü’l-Camiatü’l-Ürdüniyye.
• Hüen-Ç. (1964). Peygamberin zamanında şarkî ve garbî Türkistan’ı ziyaret eden Çinli Budist Rahibi Hüen-Çang’ın bu ülkelerin siyasi ve dinî hayatına ait kayıtları (N. Togan, Çev.). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 1(2), 20-65.
• İbn A‘sem, E. M. A. (1991). Kitâbü’l-fütûh (A. Şirây, Thk.). I-VII. Dâru’l-Edva’.
• İbn Fadlân, A. F. H. (1959). Risaletü İbn Fadlân (S. ed-Duhân, Thk.). Matbâatü’l-İlmî’l-Arâbî.
• İbn Havkal, E. K. M. (1992). Sûretü’l-arz. Dâru’l-Mektebetü’l-Hayât.
• İbn Rûste, E. A. A. (1892). Kitâbü’l-a‘lâku’n-nefîse. Matbâatü Berîl.
• İbn Mâkûlâ, E. N. A. (1963). el-İkmâl fî refʿi’l-irtiyâb ʿani’l-müʾtelif ve’l-muhtelif mine’l-esmâʾ ve’l-künâ ve’l-ensâb (A. el-Muallîmi el-Yemanî, N. el-Abbâsî, Thk.). I-VIII. Dairetü’l-Maârîfi’l-Osmanîye.
• İbnü’l-Esîr, E. H. İ. (1987). el-Kâmil fî’t-târîh (E. F. A. el-Kadı, Thk.). I-XI. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr, E. H. İ. (T.Y.). el-Lübâb fî tehzîbi’l-ensâb. I-III. Mektebetü’l-Müsennâ.
• İbnü’l-Fakîh, E. A. H. (1996). Kitâbü’l-büldân (Y. el-Hâvî, Thk.). Alîmü’l-Kütüb.
• Kâşgarî, M. (1985). Dîvânü lügâti’t-Türk (B. Atalay, Çev.). I-IV. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kirmilî, E. A. M. (1939). en-Nükûdü’l-Arabiyye ve âlâ’n-numeyat. Matbaâtu’l-Asriye.
• Kurat, A. N. (1948). Kuteybe b. Müslim’in Hârizm ve Semerkant’ı zaptı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 6(5), 385-430.
• Makdisî, E. A. Ş. (1991). Ahsenü’t-tekâsîm fî ma‘rifeti’l-ekalîm. Mektebetü Metbûli.
• Muhammed, A. C. (2001). el-Mekâyîl ve’l-mevâzîn eş-şerʿiyye. el-Kudüs.
• Müennes, H. (1987). Atlas târîhü’l-İslâm. ez-Zehra’ li’l-Aʿlâmi’l-Arabiyye.
• Narşahî, E. B. M. (1993). Târîhu Buhârâ (E. A. Bedevî, N. et-Tirazî, Çev.). Dâru’l-Maârif.
• Strange, G. L. (1954). Büldânü’l-hilâfeti’ş-şarkıyye (B. Fransız, K. Avad, Çev.). Matbaatü’l-Irak.
• Taberî, E. C. M. (1971). Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk (M. E. F. İbrahim, Thk.). I-XI. Dâru’l-Maârif.
• Vámbéry, A. (1987). Târihü Buhârâ (A. M. es-Sedat, Çev.). Mektebetü Nehdetü’ş-Şark.
• Zehebî, E. A. Ş. (1990). Târîhu’l-islâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm (Ömer A. Tedmuri, Thk.). I-LIII. Dâru’l-Kütübi’l-Arab.