HINÇ, ADALET VE HINÇ ADALETİ: ELEŞTİREL BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2023, , 979 - 1010, 29.11.2023

Rıdvan Türk

https://doi.org/10.33717/deuhfd.1375599

Öz

Rabia Sağlam’ın Hınç Adaleti ve Affetme başlıklı kitabında geliştirdiği hınç adaleti kuramı, hukuk düzeninin yozlaştığı ve adaleti gerçekleştirme işlevini kaybettiği bir toplumda, hınçlı mağdurların faillerden haklarını kendi elleriyle alabileceklerini öngörmektedir. Yazara göre hınç öznesinin intikamının meşruiyeti, mağdurun sosyoekonomik eşitsizliğin dezavantajlı tarafında bulunmasına ve adaletin güçlü failler tarafından yolundan saptırılması şartına bağlıdır. Sosyoekonomik açıdan avantajlı faillerin işlediği suçlar veya verdiği zararlar, şayet hukuk failleri koruyor ya da bu failler güçleri sayesinde hukukun yargısından kaçabiliyorsa, hınç adaletinin konusunu oluşturur. Sağlam’a göre, bu koşullar gerçekleştiğinde, hakkı verilmeyen hınçlı mağdurların haklarını kendilerinin alması hem ahlâken hem hukuken meşru kabul edilmelidir. Bu çalışmada kurama yönelik iki eleştiri sunuluyor. İlk eleştiride, hınç adaletinin hınç psikolojisinden bir adalet düşüncesine ulaşırken ortaya çıkabilecek felsefi zorlukları yeterince irdelemediği iddia ediliyor. Bu çerçevede hınçla dolu mağdurun her türlü intikam ediminin meşru olup olmadığı, hınç adaletinin şiddetinin bir sınırının bulunup bulunmadığı gibi sorular gündeme getiriliyor. İkinci eleştiride ise, sosyoekonomik eşitsizlik ve hukuki yozlaşma koşullarının hukuk dışı tekil bir şiddet ediminin ahlâki ve hukuki meşruiyeti için yeterli veya uygun olmadığı; gölgede kalan bazı hususlarının aydınlatılması ve tartışmanın bu doğrultuda genişletilmesi gerektiği öne sürülüyor.

Anahtar Kelimeler

Hınç, İntikam, Adalet, Sosyoekonomik eşitsizlik, Hukuki yozlaşma

Kaynakça

• Agamben, Giorgio (çev. Kemal Atakay); İstisna Hâli, 2. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2020.
• Başok Diş, Sebile: “Hınç İnsanı Kimdir?”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 11, No: 55, 2018, s. 467-473.
• Berberova, Nina (çev. Roza Hakmen); Eşlikçi Kız, Can Yayınları, İstanbul 2019.
• Elgat, Guy: Nietzsche’s Psychology of Ressentiment: Revenge and Justice in On the Genealogy of Morals, New York, Routledge, 2017.
• Hart, Herbert L. A. (çev. Ertuğrul Uzun); “Pozitivizm ve Hukuk ile Ahlâkın Ayrılması”, H.L.A. Hart ve Hukuk-Ahlâk Ayrımı, ed. Sercan Gürler, 1. Basım, Tekin Yayınevi, İstanbul 2015, s. 101-151.
• Holmes, Leslie: Corruption: A Very Short Introduction, Oxford, Oxford University Press, 2015.
• Karatekeli, Emre: “Ahlâkın Soykütüğü’nde Hınç Duygusu”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, No: 77, 2016, s. 181-192.
• von Kleist, Heinrich (çev. Bilge Uğurlar/Türkis Noyan); Michael Kohlhaas: Eski Bir Vakayinameden, 9. Basım, Can Yayınları, İstanbul 2020.
• Levy, Ken: “Why Retributivism Needs Consequentialism: The Rightful Place of Revenge in the Criminal Justice System”, Rutgers Law Review, C. 66, No: 3, 2014, s. 629-684.
• Metin, Sevtap/Heper, Heper: Ceza Hukuku Felsefesine Katkı: Radbruch Formülü, 3. Baskı, Tekin Yayınevi, İstanbul 2018.
• Murphy, Jeffrie: “Hatred: A Qualified Defense”, Forgiveness and Mercy, ed. Jeffrie Murphy, Jean Hampton, Cambridge Studies in Philosophy and Law, Cambridge, Cambridge University Press, 1988, s. 88-110.
• Nietzsche, Friedrich (çev. Zeynep Alangoya); Ahlâkın Soykütüğü: Bir Polemik, 1. Basım, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2011.
• Rosa-Ackerman, Susan: Corruption and Government: Causes, Consequences and Reform, Cambridge University Press, 2016.
• Sağlam, Rabia: “Adalet Bozumuna Kışkırtıcı Bir Giriş”, Hukuk Adalet ve İnsan Hakları: Eleştirel Bir Yaklaşım, 1. Baskı, NotaBene Yayınları, Ankara 2016, s. 73-99.
• Sağlam, Rabia: Hınç Adaleti ve Affetme, 1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2022.
• Sağlam, Rabia: “Posthuman Dijital Özne: Braidotti’nin Eleştirel İnsan Sonrasının Eleştirisi”, ViraVerita E-Dergi, No: 13, 2021, s. 295-323.
• Sağlam, Rabia: Yapıbozumsal Adalet, 1. Baskı, Tekin Yayınevi, İstanbul 2014.
• Sağlam, Rabia: “Zinanın Hukuk-İçi ve Hukuk-Dışı Soykütüğü”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, No: 1, 2020, s. 287-302.
• Scheler, Max (çev. Abdullah Yılmaz); Hınç, 1. Basım, Alfa Yayınları, İstanbul 2015.
• Smith, Adam (çev. Derman Kızılay); Ahlâki Duygular Kuramı, 1. Basım, Pinhan Yayıncılık, İstanbul 2018.
• Solomon, Robert C. (çev. Ertuğ Altınay); Adalet Tutkusu: Toplum Sözleşmesinin Kökenleri ve Temelindeki Duygular, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2004.
• Yöney, Ferhat: “Ahlâk Felsefesinde Olgu-Değer Ayrımı ve Nesnelci Ahlâki Realizm Açısından Değerlendirilmesi”, Felsefe Dünyası, No: 61, 2015, s. 241-268.
• Mahkeme Kararı
• Yarg. 14. CD., E. 2019/5092, K. 2021/2392.