AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NİN X - TÜRKİYE KARARI (Başvuru No: 24626/09) HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 1, 351 - 396, 20.07.2018

Simay Doğmuş

Öz

Günümüzde insanın sadece insan olmasından dolayı işkenceye uğramama

hakkı gibi birtakım temel hak ve özgürlüklere sahip olduğu ve bu temel hak ve

özgürlükleri kullanmada herkesin eşit olduğu şüphesizdir. Modern çağın etkisiyle

bu temel hak ve özgürlükler ile bu hakların eşit olarak kullanımını sağlayan

ayrımcılık yasağı ilkesinin korunması bir ihtiyaç olarak gündeme gelmiş ve

gerek uluslararası gerek ulusal alanda çeşitli koruma ve denetim mekanizmaları

kurulmuştur. Her ne kadar bu mekanizmaların, temel hak ve özgürlükleri sıkı bir

şekilde koruduğu düşünülse de ülkemizde ve dünyada temel hak ve özgürlüklerin

ihlalleri ile birçok kez karşılaşmaktayız. Bu ihlallerin önlenmesi amacıyla

Avrupa Konseyi nezdinde kurulan ve uluslararası denetim mekanizmalarından

biri olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Türkiye aleyhine verdiği XTürkiye

Kararı, çalışmamızda insanın en temel haklarından olan ve aynı

zamanda jus cogens statüsüne sahip işkence yasağı ve ayrımcılık yasağı açısından

incelenmiştir. Günümüzde insan haklarının son derece ön planda olmasına

rağmen, 2012 yılında verilen bu karar ile ülkemizde en temel olan hak ve özgürlüklerin

korunması konusunda dahi eksikliklerimizin olduğu bir kez daha vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İşkence, ayrımcılık, işkence yasağı, ayrımcılık yasağı, insan onuru, hukuk devleti, AİHM, X-Türkiye

Kaynakça

• Acer, Yücel/Kaya, İbrahim: Uluslararası Hukuk Temel Ders Kitabı, 6. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2015.
• Akgül, M. Emin: “Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Bağlamında AİHS ve Anayasa Hükümleri Çatışmasında Öncelikli Uygulama Sorunu”, TBB Dergisi, Sayı 87, Yıl:2010, s. 121-149.
• Aliefendioğlu, Yılmaz: “Uluslararası Sözleşmelerin İç Hukuk Karşısındaki Durumu”, Danıştay’ın 139. Kuruluş Yıldönümü Sempozyumu-Danıştay ve İdari Yargı Günü (11.05.2007), Danıştay Tasnif ve Yayın Bürosu Yayınları, Ankara 2008, s. 153-167, www.danistay.gov.tr
• Aliefendioğlu, Yılmaz: “Eşitlik İlkesi”, Prof. Dr. İlhan Akın’a Armağan, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1999, s. 77- 96 (Eşitlik İlkesi).
• Altınordu, Fazıl: AİHS’NE Göre Ayrımcılık Yasağı ve Türk Hukukunda Gelişimi, 1. Baskı, Adalet Yayınları, Ankara 2012.
• Aybay, Rona: “Uluslararası Antlaşmaların Türk Hukuku’ndaki Yeri”, TBB Dergisi, Sayı:70, Yıl:2007, s. 187-213.
• Bağdatlı, Selahattin: Hukuk Sözlüğü, 1. Baskı, Derin Yayınları, İstanbul 2010.
• Bardak, Cengiz: Cezaların İnfazı ve İnfaz Müesseseleri, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 1996.
• Bilir, Faruk: “Anayasanın 90. Maddesinde Yapılan Değişiklik Çerçevesinde Milletlerarası Antlaşmaların İç Hukuktaki Yeri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, Yıl:2005, s. 77-107.
• Boyar, Oya: “İşkence ve Kötü Muamele Yasağı”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Editör: Sibel İNCEOĞLU, 3. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2013.
• Bozkurt, Emre/Kütükçü, M. Akif/Poyraz, Yasin: Devletler Hukuku, 8. Baskı, Yetki Yayınları, Ankara 2015.
• Centel, Nur/Zafer, Hamide: Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2015.
• Cumalıoğlu, Emre: “Transseksüellerin Sicil Cinsiyetini Değiştirmelerinde Kısırlık ve Ameliyat Zorunluluğu Türk Medeni Kanunu’nun 40. Maddesi Anayasa’ya Aykırı Mıdır?”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. M. İlhan Ulusan’a Armağan-I. Cilt, Cilt:15, Sayı:2, Seçkin Yayınları, Ankara 2016, s. 439-464.
• Demirbaş, Timur: İşkence Suçu, 2. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2016.
• Demirbaş, Timur: İnfaz Hukuku, 4. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2015, (İnfaz Hukuku).
• Doğan, İlyas/Kaya, Mehmet: İstanbul Protokolü ve İşkencenin Önlenmesi, 1. Baskı, Adalet Yayınları, Ankara 2010.
• Doğru, Osman: Anayasa ile Karşılaştırmalı İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Mahkeme İçtüzüğü, 1. Baskı, XII Levha Yayınları, İstanbul 2010.
• Doğru, Osman: İnsan Hakları ve Avrupa Sözleşmesi Hukukunda İşkence ve Kötü Muamele Yasağı, 1. Baskı, Legal Yayınları, İstanbul 2006 (İşkence ve Kötü Muamele).
• Doğru, Osman/Nalbant, Atilla: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi-Açıklama ve Önemli Kararlar I. Cilt, 1. Baskı, Yargıtay Yayınları, Ankara 2012.
• Doğru, Osman/Nalbant, Atilla: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi - Açıklama ve Önemli Kararlar II. Cilt, 1. Baskı, Yargıtay Yayınları, Ankara 2013 (II.Cilt).
• Dönmez, Burcu: “Ayrımcılık Suçu”, TBB Dergisi, Sayı:102, Yıl:2012, s. 9- 58.
• Eren, Abdurrahman: “1982 Anayasasının 90. Maddesindeki 2004 Değişikliğinin Anlaşmaların Türk İç Hukukundaki Yerine Etkisi”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:VIII, Sayı:3-4, Yıl:2004, s. 47-77.
• Gemalmaz, Mehmet Semih: Devlet, Birey ve Özgürlük, 3. Bası, Legal Yayınları, İstanbul 2015.
• Gemalmaz, Mehmet Semih: Ulusalüstü İnsan Hakları Hukuku Belgeleri-I. Cilt: Uluslararası Sistemler, 2. Baskı, Legal Yayınları, İstanbul 2011 (I. Cilt).
• Gemalmaz, Mehmet Semih: Ulusalüstü İnsan Hakları Hukuku Belgeleri-II. Cilt: Uluslararası Sistemler, 2. Baskı, Legal Yayınları, İstanbul 2011 (II. Cilt).
• Gemalmaz, Mehmet Semih: İşkence Yasağına İlişkin Ulusalüstü Belgeler, 1. Baskı, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2002 (İşkence Yasağına İlişkin Ulusalüstü Belgeler).
• Gören, Zafer: Temel Hak Genel Teorisi, 2. Baskı, Cumhuriyet Matbaası, İzmir 1993.
• Gözübüyük, Şeref/Gölcüklü, Feyyaz: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, 11. Baskı, Turhan Yayınları, Ankara 2016.
• Kalabalık, Halil: İnsan Hakları Hukuku, 4. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2015.
• Kapani, Münci: Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2013.
• Karan, Ulaş: “Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Editör: Sibel İnceoğlu, 3. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2013.
• Konuk, Bahar: Avrupa Birliği Hukukunda Kadın Erkek Eşitliği İlkesi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Oğuz Şimşek, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı-Avrupa Birliği Hukuku Programı Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2010, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Nuhoğlu, Ayşe: “İşkence Yasağı ve İşkence Suçu”, Prof. Dr. Sahir Erman’a Armağan, İÜHF Eğitim, Öğretim ve Yardımlaşma Vakfı, Yayın No: 8, İstanbul 1999, s. 527-592.
• Öden, Merih: Türk Anayasa Hukukunda Eşitlik İlkesi, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2003.
• Önok, R. Murat: Uluslararası Boyutuyla İşkence Suçu, 1. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2006.
• Özbek, Veli Özer: İnfaz Hukuku, 4. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2014. Özbudun, Ergun: Anayasa Hukuku, 9. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2008.
• Özbudun, Ergün: Türk Anayasa Hukuku, 16. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2016, (Türk Anayasa Hukuku).
• Pazarcı, Hüseyin: Uluslararası Hukuk, 10. Baskı, Turhan Yayınevi, Ankara 2011.
• Sabuncu, Yavuz: Anayasa Giriş, 16. Baskı, İmaj Yayınları, Ankara 2014.
• Şahin, Cumhur/Özgenç, İzzet: Türk Ceza Hukuku Mevzuatı, Adalet Bakanlığı Yayınları, Ankara 2007.
• Şimşek, Oğuz: Anayasa Hukukunda İnsan Onuru Kavramı ve Korunması, Danışman: Prof. Dr. Zafer GÖREN, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı Doktora Programı, Doktora Tezi, İzmir 1999.
• Soysal, Mümtaz: Anayasaya Giriş, 1. Baskı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara 1968.
• Sur, Melda: Uluslararası Hukukun Esasları, 6. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2013.
• Süslü, Güven: Ceza İnfaz Kurumlarında Hükümlülük, 1. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2016.
• Tanör, Bülent/Yüzbaşıoğlu, Necmi: 1982 Anayasası’na Göre Türk Anayasa Hukuku, 15. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2015.
• Tanör, Bülent: İki Anayasa: 1961-1982, 1. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2013.
• Tanör, Bülent: Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, 3. Baskı, BDS Yayınları, İstanbul 1994, (Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu).
• Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Sancakdar, Oğuz/Önok, Rıfat Murat: İnsan Hakları El Kitabı, 5. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2014.
• Üzülmez, İlhan: Türk Ceza Hukukunda İşkence Suçu, 1. Baskı, Turhan Yayınevi, Ankara 2003.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları
• Airey-İrlanda, B.N:6289/73, 09.10.1979, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001- 57420
• Akkoç-Türkiye, B.N:22947-22948/93, 10.10.2000, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-58905
• Aksu-Türkiye, B.N:4149-41029/04, 15.03.2012, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-117640
• Alekseyev-Rusya, B.N:4916/07&25924/08&14599/09, 21.10.2010, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-101257
• Avrupa İnsan Hakları Komisyonu 1969 tarihli Yunanistan Davası ile ilgili Raporu
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek 12 Nolu Protokol-Açıklayıcı Rapor, orijinal metni: https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearch Services/DisplayDCTMContent?documentId=09000016800cce48
• Belçika Eğitim Dili Davası-Belçika, B.N:1474/62&1677/62&1691/62& 1769/63&1994/63&2126/64, 23.07.1968, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-57524
• Burden-Birleşik Krallık, B.N:13378/05, 29.04.2008, http://hudoc.echr.coe. int/tur?i=001-86146
• Castells-İspanya, B.N:11798/85, 23.04.1992, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-57772
• Costello-Roberts-Birleşik Krallık, B.N:13134/87, 25.03.1993, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-57804
• Dougoz-Yunanistan, B.N:40907/98, 06.03.2001, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-59338
• Gafgen-Almanya, B.N:22978/05, 01.06.2010, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-99015
• Ilaşçu ve Diğerleri-Moldova ve Rusya, B.N:48787/99, 08.07.2004, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-61886
• İrlanda-Birleşik Krallık, B.N:26565/05, 18.01.1978, http://hudoc.echr.coe. int/tur?i=001-116732
• Karner-Avusturya, B.N:40016/98, 24.07.2003, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-61263
• Kozak-Polonya, B.N:13102/02, 02.03.2010, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i= 001-97597
• Kremzow-Avusturya, B.N:12350/86, 21.09.1993, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-57829
• Kudla-Polonya, B.N:30210/96, 26.10.2000, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-58920
• L ve V-Avusturya, B.N:39392-39829/98, 09.01.2003, http://hudoc.echr.coe. int/tur?i=001-60876
• Labita-İtalya, B.N:26772/95, 06.04.2000, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i= 001-58559
• Lithgow ve Diğerleri-Birleşik Krallık, B.N:906/80&9262-9263-9265-9266- 9313-9405/81, 08.07.1986, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-57526 Opuz-Türkiye, B.N:33401/02, 09.06.2009, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i =001-92945
• Peers-Yunanistan, B.N:28524/95, 19.04.2001, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i =001-59413
• Petrovic-Avusturya, B.N:20458/92, 27.03.1998, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-58146
• Ramirez Sanchez-Fransa, B.N:59450/00, 04.07.2006, http://hudoc.echr.coe. int/tur?i=001-76169
• Raninen-Finlandiya, B.N:20972/92, 16.12.1997, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-58123
• Ribitsch-Avusturya, B.N:18896/91, 04.12.1995, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-57964
• Rohde-Danimarka, B.N:69332/01, 21.07.2005, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-69795
• Salgueiro da Silva Mouta ve Portekiz, B.N:33290/96, 21.12.1999, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-58404
• Salman-Türkiye, B.N:21986/93, 27.06.2000, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-58735
• Schalk ve Kopf-Avusturya, B.N:30141/04, 24.06.2010, http://hudoc.echr. coe.int/tur?i=001-112004
• Smith ve Grady-Birleşik Krallık, B.N:33985-33986/96, 25.07.2000, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-59023
• Stec ve Diğerleri-Birleşik Krallık, B.N:65731-65900/01, 12.04.2006, http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-73198
• Virabyan-Ermenistan, B.N:40094/05, 02.10.2012, http://hudoc.echr.coe.int/ tur?i=001-113302
• X ve Diğerleri-Avusturya, B.N:19010/07, 19.02.2013, http://hudoc.echr.coe. int/tur?i=001-126733
• Anayasa Mahkemesi Kararları
• E.1976/1, K.1976/28, K.T.25/05/1976, http://kararlaryeni.anayasa.gov.tr/ Karar/Content/b230ab9d-6ace-43ee-b694-e139f3500987?exclude Gerekce=False&wordsOnly=False
• E.2011/145, K.2013/70, K.T.06.06.2013, http://kararlaryeni.anayasa.gov.tr/ Karar/Content/d25b1653-ffc1-41b2-a55d-c2dd0a04f17e?exclude Gerekce=False&wordsOnly=False
• E.1991/34, K.1991/34, 08.10.1991, http://kararlaryeni.anayasa.gov.tr/Karar/ Content/b3720c5b-0bab-4b2c-9099-3a9328deb455?excludeGerekce =False&wordsOnly=False
• E.2009/47, K.2011/51, K.T.17.03.2011, http://kararlaryeni.anayasa.gov.tr/ Karar/Content/04f5942c-cbb5-498d-bfbc-1578f057b191?exclude Gerekce=False&wordsOnly=False
• İnternet Erişimi
• http://hudoc.echr.coe.int
• http://evrimagaci.org
• http://kararlaryeni.anayasa.gov.tr
• www.atk.gov.tr
• www.basbakanlik.gov.tr
• www.danistay.gov.tr
• www.kazanci.com
• www.tbbdergisi.barobirlik.org.tr
• www.tdk.gov.tr
• www.echr.coe.int
• www.un.org.tr