Ulusal ve Uluslararası Hukuk Işığında Türkiye’nin 2003 Tezkere Serüvenine İlişkin Görüşler-Düşünceler

Yıl 2007, Cilt: 9 Sayı: 2, 29 - 98, 01.12.2007

Meltem Dikmen Caniklioğlu

Öz

19 Mart 2003’te ABD ve müttefiki ülkelerin Irak’a karşı başlattıkları saldırı, siyasi, ahlaki ve hukuksal kirliliğin en çarpıcı örneği olarak tarihteki yerini almıştır. Türkiye, bu saldırıda nasıl bir tutum alacağı konusunda uzun süre bocalamıştır. 6 Şubat, 1 Mart ve 20 Mart 2003 tarihlerinde TBMM’nde görüşülen konuyla ilişkili üç ayrı tezkere ekseninde, müdahalenin ulusal ve uluslararası hukuka uygun olup olmadığı hususunu tartışarak kendi rolünü de belirlemiştir. Kanaatimizce, ulusal ve uluslararası hukukun ortak alanında yer alan ilke ve normlar çerçevesinde, Irak’a yapılan müdahale uluslararası hukuka ne kadar aykırı ise Türkiye’nin tezkerelerle bu müdahaleye sunduğu katkı da o kadar aykırıdır. Bu aykırılığı iç hukukumuzun konuya ilişkin düzenlemeleri ile uluslararası hukukun kuvvet kullanmaya ilişkin belirlediği ilke ve kurallar üzerinde yapacağımız bir değerlendirmeyle saptamamız mümkündür. Devletlerarası ihtilafların kuvvet kullanımı yoluyla çözülmesi, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, B.M. Antlaşması’nın açık hükümleri ile yasaklanmış, istisnai durumlar Antlaşma’nın ilgili hükümlerinde objektif kıstaslara bağlanmıştır. Uluslararası hukuk, dünyada barış ve güvenliğin tesisi için normatif çatıyı oluştururken, yaptırım mekanizmalarının işletilmesi konusundaki gevşek yapısı, emperyalist amaçlı güç siyasetinin hukuka aykırı oyunlarına karşı bazı coğrafyaları halkıyla, ülkesi ile savunmasız ve mağdur kılmaktadır. ABD’nin Irak’a saldırısı ağır bir uluslararası hukuk ihlalidir, (müttefik veya stratejik ortak veya dost) her ne sıfatla olursa olsun, bu saldırıya dolaylı veya doğrudan destek veren (gönüllü veya gönülsüz) her devlet bu ihlalin ortağıdır. Ahlaki ve vicdani sorumluluk, önce uluslararası toplumun kolektif vicdanında bu ihlalin sorumlularını mahkûm etmeyi, sonra da uluslararası hukukun yaptırım mekanizmalarını bu ihlal için harekete geçirmeyi gerektirir

Anahtar Kelimeler

Irak, uluslararası hukuk, tezkere, meşru savunma, meşruiyet, Güvenlik Konseyi, B.M. Antlaşması, saldırgan savaş, saldırı, işgal, sorumluluk

Kaynakça

• Akipek, Ömer Đlhan; Devletlerarası Hukuk Bakımından Meşru Müdafaanın Mahiyeti ve Benzeri Müesseselerle Mukayesesi, AÜHF Yayın No: 82, Ankara 1955.
• Akehurst, Michael A.; A Modern Introduction to International Law, sixth edition, London: Unwin Hymon Ltd, 1987.
• Akgüner, Tayfun; 1961 Anayasasına Göre Milli Güvenlik Kavramı ve Milli Güvenlik Kurulu, Đstanbul.
• Akipek, Đlhan; Devletlerarası Hukuk Bakımından Meşru Müdafaanın Mahiyeti ve Benzeri Müesseselerle Mukayesesi, Ankara 1955.
• Altundiş, Mehmet; “Anayasanın 90. Maddesinin Son Fıkrasına Eklenen Hükümle Birlikte Anayasa Đle Yargı Denetimi Dışında Tutulan Đşlemlere Karşı Yargı Yolu Açılabilir mi?”, http://www.yasader.org/web/ yasama_ dergisi/2006/sayi2/anayasanin 90inci maddesi.pdf.
• Arnove, Anthony (ed.); Amerika’nın Irak Savaşı, Aram Yayıncılık, Đstanbul 2003.
• Aral, Berdal; Uluslararası Hukukta Meşru Müdafaa Hakkı, Siyasal Kitabevi, Ankara 1999.
• Arnove, Anthony (Ed.); Amerika’nın Irak Savaşı, Aram Yayıncılık, 2. bası, Đstanbul 2003.
• Aslan, M. Yasin; “Meşru Savunma Hakkı Çerçevesinde Sınır Ötesi Harekâtın Hukuksal Esasları”, Adalet Dergisi, sayı: 32, Aralık 2008.
• Atay, Ender Ethem; “Hukukta Meşruiyet Kavramı”, Prof. Dr. Naci Kınacıoğlu’na Armağan, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı: 3, 1998, s. 229-257.
• Başeren, Sertaç H.; “Huzur Operasyonu ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuzey Irak’ta Gerçekleştirdiği Harekâtın Hukuki Temelleri”, Avrasya Dosyası, C. 2, S. 1 (1995), s. 224-235.
• Başeren, Sertaç H.; “Uluslararası Hukuk Açısından ABD’de Gerçekleştirilen Terörist Saldırılar ve Yol Açtığı Gelişmeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Prof. Dr. Vecdi Aral’a Armağan, Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi yayını, 2001.
• Batum, Süheyl; Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi ve Türk Anayasal Sistemine Etkileri, ĐÜHF yay., No: 702, Đstanbul 1993.
• Byers, Michael - Nolte, George (Der.); ABD Hegemonyası ve Uluslararası Hukukun Temelleri, Çev. Erdem Denk, Phoenix Yay., Ankara 2007.
• Byers, Michael; “Terrorism, The Use of Force and International Law and Comparative Law, Quarterly, Cilt 51, No. 2, 2002, s. 401-414.
• Bozkurt, Enver; Birleşmiş Milletler Sisteminde Kuvvet Kullanımı ve Körfez Krizi Örneği, Atlas Kitabevi, Konya 1996.
• Bölükbaşı, Deniz; 1 Mart Vakası Irak Tezkeresi ve Sonrası, Doğan Kitap, 4. bası, Đstanbul 2008.
• Brailey, Malcolm; Pre-emptive and Prevention: An Ethical and Legal Critiqueof the Bush Doctrine and Anticipatory Use of Force in Defence of the State, http://www.ciaonet.org/wps/brm02/brm02.pdf
• Brown, Chris - Ainley, Kirstein. Uluslararası Đlişkileri Anlamak, Çev. Arzu Oyacıoğlu, Yayın Odası, Đstanbul 2006.
• Chomsky, Noam; Amerikan Müdahaleciliği, çev. Taylan Doğan-Barış Zeren, 6. bası, Aram Yay., Đstanbul 2003.
• Civelek, Jale; “Uluslararası Barış ve Güvenliğe Karşı Tehdit Olarak Uluslararası Terörizm”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni Prof. Dr. Sevin Toluner’e Armağan, Yıl: 24, Sayı 1-2/2004, s. 352- 364.
• Civelek, Jale; “Birleşmiş Milletler Teşkilatı Tarafından Uluslararası Barış ve Güvenliğin Korunmasında Zorlama Tedbirlerinin Alınması, Birleşmiş Milletler Kuvvetlerinin Kurulması ve Bu Kuvvetlerin Hukuki Dayanağı”, MHB, Yıl: 10, S. 1-2 (1990), s.13-47.
• Cizre, Ümit; “Egemen Đdeoloji ve Türk Silahlı Kuvvetleri: Kavramsal ve Đlişkisel Bir Analiz”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm, Cilt 2, Đletişim Yayınları, Đstanbul 2001.
• Çaycı, Sadi; “Uluslararası Hukukun Önemi ve Đşlevi”, Stratejik Analiz, Haziran 2007, s. 93-99.
• Çelik, Edip; Milletlerarası Hukuk, Đkinci Kitap, 2. bası, Filiz Kitabevi, Đstanbul 1987.