PARLAMENTARİZM, RASYONELLEŞTİRİLMİŞ PARLAMENTARİZM VE TÜRKİYE’DE UYGULANABİLİRLİK

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 2, 717 - 741, 26.11.2022

Semih Batur Kaya

https://doi.org/10.33717/deuhfd.1182477

Öz

Erkler ayrılığı doktrinin kökeni, tarihi ve doğasıyla ilgili pek çok açıklama ve yorum parlamenter hükümet sistemine ilişkin demokratiklik değerin yüksek seviyede seyrettiğini göstermektedir. Gerçekten de çok bilinenin aksine yalnızca başkanlık sistemi değil, aynı zamanda parlamenter hükümet sistemi de pek çok açıdan demokratiklik değerini yüksek seviyede tutmakta ve erkler arasında fren ve denge mekanizmasını tesis etmektedir. Bu makale parlamenter sistemin ve özellikle rasyonelleştirilmiş parlamenter sistemin özellikleri ve Türkiye’de uygulanabilirliği olasılığını tartışmaktadır. Makale, Türkiye açısından Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi olarak adlandırılan başkanlık sisteminden mülhem sistemin demokrasiyi parçalamak bakımından parlamenter sisteme göre daha elverişli olduğunu ve bunun başta temel hak ve özgürlükler olmak üzere anayasal kurgu üzerinde bir bütün olarak demokratiklik bakımından beraberinde noksanlıklar getirdiğini ortaya koymaktadır. Konuyu irdelerken, saf başkanlık sistemini tanımlayan yasama, yürütme ve hatta yargının yetki ve etki haritası açısından bağımsızlıklarının olmadığı düşünüldüğünde parlamenter hükümet sisteminin bir formu olan rasyonelleştirilmiş parlamenter sistemin Türkiye’ye yönelik demokrasiyi pekiştiren teşvikler üreteceği ihtimali üzerinde ciddi düşünülmesi gereğini söylemektedir. Parlamenter sistemin yaratacağı teşvikler demokrasiyi güçlendirebileceği gibi erkler arasında fren ve denge mekanizmasını yeniden güçlendireceğini iddia etmektedir. Bu bağlamda parlamentarizmin temel özelliklerini tartışırken, bugün var olan parlamenter hükümet biçimlerinin tarihsel öncüllerine kısaca değindikten sonra günümüzde birçok farklı parlamentarizm biçiminin var olduğunu vurguladık. Bir hükümet sistemi olarak başkanlık biçimlerinden daha üstün mü yoksa daha istikrarlı mı olduğu sorunu etrafında Türkiye için bu sorunun cevabının dayandırılabileceği ampirik kanıtları da gözden geçirmeye çalıştık. Burada kimi zaman Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemindeki noksanlıklar üzerinden değerlendirme yaptık. Bu bakımdan Türkiye’nin parlamenter sistemi benimseyecek olursa bunun rasyonelleştirilmiş formunun dizayn edilmesinin önemini vurgulamaya çalıştık. Böyle olmakla Türkiye’nin demokratiklik değeri ve fren ve denge sistemi bakımlarından daha yüksek seviyeli bir anayasal kurguya kavuşmuş olacağını söyledik.

Anahtar Kelimeler

Erkler Ayrılığı, Hükümet Sistemleri, Parlamenter Hükümet Sistemi, Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizmin Türkiye’de Uygulanabilirliği

PARLIAMENTARISM, RATIONALIZED PARLIAMENTARISM AND APPLICABILITY IN TURKEY

Öz

Many explanations and interpretations about the origin, history and nature of the separation of powers doctrine show that the democratic value of the parliamentary government system is at a high level. Indeed, in contrary to the general knowledge, not only the presidency system but also the parliamentary government system keeps its democratic value at high level in many aspects and establishes a brake and balance mechanism between the powers. This study discusses the features of the parliamentary system, especially the rationalized parliamentary system, and the possibility of its applicability in Turkey. The study reveals that, for Turkey, the system inspired by the presidential system, which is called the Presidential Government System is more convenient than the parliamentary system in terms of breaking down democracy, and this brings deficiencies in terms of democracy as a whole, especially on the constitutional system including the fundamental rights and freedoms. In analysing the subject, the study argues that the capability of the rationalized parliamentary system which is a form of the parliamentary government system to provide inducement in bolstering the democracy in Turkey should be earnestly contemplated considering that the legislative, executive and judiciary powers that define the pure presidency system lack independence in terms of the power and influence map. It is claimed that the inducements created by the parliamentary system may offend democracy as well as strengthen the brake and balance mechanism between the powers. In this context, we briefly addressed the historical precedents of the current types of the parliamentary government, and we emphasized the presence of various different types of parliamentarism while discussing the main characteristics of the parliamentarism. We have also attempted to review the empirical evidence on which the answer to this question may be based for Turkey around the question of whether it is superior or more stable than presidential forms as a system of government. Here, we sometimes evaluated the deficiencies in the Presidential Government System. In this respect, we have tried to emphasize the importance of designing a rationalized form if Turkey is to adopt the parliamentary system. We said that by doing so, Turkey would have attained a higher level of constitutional fiction in terms of its democratic value and brake and balance system

Anahtar Kelimeler

Separation of Powers, Government Systems, Parliamentary Government System, Rationalized Parliamentarism, Applicability of the Rationalized Parliamentarism in Turkey

Kaynakça

• Akartürk, Ekrem Ali/Küçük: Tevfik Sönmez, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, Adalet Yayınları, Ankara 2021.
• Anayurt, Ömer: Anayasa Hukuku Genel Kısım, Seçkin Yayınları, Ankara 2018.
• Batum, Süheyl/Yılmaz, Didem/Köybaşı, Serkan: Anayasa Hukuku: Temel Kavramlar ve Genel Esaslar, On İki Levha Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul 2021.
• Boyunsuz, Şule Özsoy: Başkanlı Parlamenter Sistem, On İki Levha Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2014.
• Calabresi, Steven G.: “The Virtues of Presidential Government: Why Professor Ackerman Is Wrong to Prefer the German to the U. S. Constitution”, Constitutional Commentary, V. 18, 2001, p. 51-104.
• Cheibub, Jose Antonio Cheibub/Elkins, Zachary/Ginsburg, Tom: “Beyond Presidentialism and Parliamentarism”, British Journal of Political Science, 2013, p. 1-30.
• Cheibub, Jose Antonio: “Constitutional Parliamentarism in Europe, 1800-2019”, West European Politics, V. 45, N. 3, 2022, p. 470-501.
• Colomer, Josep M./Negretto, Gabriel L.: “Can Presidentialism Work Like Parliamentarism?”, Government and Opposition, 2005, p. 60-89.
• Çağlar, Bakır: Anayasa Bilimi, BFS Yayınları, İstanbul 1989.
• Da Ros, Luciano/Taylor, Matthew M.: “Check and Balances: The Concept and Its Implications for Corruption”, Revista Direito GV, V. 17, N. 2, 2021, p. 1-30.
• Dahl, Robert A.: On Democracy, Yale University Press, New Haven and London 1998.
• Gönenç, Levent: “Türkiye’de Hükümet Sistemi Değişikliği Tartışmaları: Olanaklar ve Olasılıklar Üzerine Bir Çalışma Notu”, içinde Başkanlık Sistemi, Ed. Teoman Ergül, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2005, p. 1-12.
• Gözler, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin Yayınevi, 5. Edition, Bursa 2014.
• Hiroi, Taeko/Omori, Sawa: “Perils of Parliamentarism? Political Systems and the Stability of Democracy Revisited”, Democratization, V. 16, N. 3, 2009, p. 485-507.
• Holcombe, Randall G.: “Check and Balances: Enforcing Constitutional Constraints”, Economies, V. 6, N. 57, 2018, p. 1-12.
• Horowitz, Donald L.: “Comparing Democratic Systems”, Journal of Democracy, V. 1, N. 4, 1990, p. 73-79.
• Kirişçi, Kemal/Sloat, Amanda: “The Rise and Fall of Liberal Democracy in Turkey: Implications fort he West”, Foreign Policy, 2019, p. 1-19.
• La Porta, Rafael/Lopez-de-Silanes, Florencio/Pop-Eleches, Cristian/Shleifer, Anrei: “Judicial Checks and Balances”, Jorunal of Political Economy, V. 112, N. 2, 2004, p. 445-470.
• Lijphart, Arend: “Constitutional Choices For New Democracies”, Jorunal of Democracy, V. 2, N. 1, 1991, p. 72-84.
• Linz, Juan J.: “Democracy: Presidential or Parliamentary: Does It Make a Difference?”, The Role of Political Parties in the Return to Democracy in the Southern Cone, July 1985, p. 1-19.
• Linz, Juan J.: “The Virtues of Parliamentarism”, Journal of Democracy, V. 1, N. 4, 1990, p. 84-91.
• Linz, Juan J.: “The Perils of Presidentialism”, Journal of Democracy, V. 1, N. 1, 1990, p. 51-69.
• Linz, Juan J. and Alfred Stepan: Problems of Demcoratic Transition and Consolidation, The Johns Hopkins University Press, Baltimore 1996.
• Mainwaring, Scott/Shugart, Matthew: “Juan Linz, Presidentialism, and Democracy: Critical Appraisal”, Kellogg Institute Working Paper #200, July 1993, p. 1-26.
• Manning, John F.: “Separation of Powers as Ordinary Interpretation”, Harvard Law Review, V. 124, 1940, p. 1939-2040.
• McLaren, Lauren: “The Failure of Democracy in Turkey: A Comparative Analysis”, Government and Opposition, V. 46, N. 4, 2011, p. 485-516.
• Posner, Eric A./Vermeule, Adrian: The Executive Unbound, Oxford University Press, Oxford and New York 2010.
• Sartori, Giovanni: Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği, Çev. Ergun Özbudun, Yetkin Yayınları, Ankara 1977.
• Seufert, Günter: “Turkey Shift to Executive Presidentialism: How to Save EU-Turkish Realitions”, SÜDOSTEUROPA Mittilungen, 2018, p. 6-19.
• Shugart, Matthew S.: “Comparative Executive-Legislative Relations”, in. The Oxford Handbook of Political Institutions, Ed. Sarah A. Binder, R. A. W. Rhodes ve Bert A. Rocman, 2008, p. 1-25.
• Strom, Kaare: “Delegation and Accountability in Parliamentary Democracies”, European Journal of Political Research, V. 37, 2000, p. 261-289.
• Turhan, Mehmet: “Parliamentarism or Presidentialism?”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, V. 47, N. 1, 1992, p. 153-168.
• Waldron, Jeremy: “Seperation of Powers in Thought and Practice”, Boston College Law Review, V. 54, 2013, p. 433-468.
• Yücel, Bülent: Parlamenter Hükümet Sisteminin Rasyonelleştirilmesi ve Türkiye Örneği, Adalet Yayınevi, Ankara 2009.