SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK İÇİN YENİ BİR ADIM: ÇEVRE İÇİN KÜRESEL ANTLAŞMA’YA DOĞRU -ÇEVRESEL USULİ HAKLAR ÖZELİNDE BİR DEĞERLENDİRME-

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 1, 321 - 369, 29.05.2023

Pınar Yağcı

https://doi.org/10.33717/deuhfd.1276293

Öz

Küresel iklim krizinin etkilerinin her gün daha fazla hissedilmesi neticesinde, ulusal ve uluslararası alanda bu konuda hukuki düzenleme yapmanın ve harekete geçmenin önemi artmaktadır. Bu kapsamda uluslararası bir uzmanlar grubu tarafından 1972 tarihli Stockholm Bildirisinden bu yana edinilen kazanımlara tek bir kapsayıcı metinde yer verecek bir uluslararası antlaşma taslağı olarak Çevre İçin Küresel Antlaşma hazırlanmıştır ve Birleşmiş Milletler nezdinde üzerinde çalışılmaktadır. Söz konusu antlaşma taslağının üç maddesinde çevresel usuli haklara ayrıca yer verilmiştir. Bu haklar çevresel bilgiye erişim, halkın katılımı ve yargıya erişim hakkıdır. Çevresel usuli haklar hem uluslararası soft law belgelerde hem de bölgesel antlaşmalarda çevrenin korunması için önemli araçlar olarak kabul edilmektedir. 2015 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarında da Amaç 16 açıkça çevresel usuli hakları kabul etmektedir. Bu haklar sürdürülebilir kalkınmanın hem çevresel hem de sosyal boyutuna ilişkin gereklilikleri yerine getirmek açısından vazgeçilmez niteliktedir. Bu bakımdan küresel nitelikte kapsayıcı bir antlaşma taslağında bu haklara yer verilmesi hakların uluslararası düzeyde tanınırlığını artıracak ve ulusal ve uluslararası mahkemelerde ileri sürülebilirliğini kolaylaştıracaktır

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilirlik, Çevresel usuli haklar, Sürdürülebilir kalkınma, Bilgiye erişim hakkı, Halkın katılımı, Yargıya erişim

Kaynakça

• Aguila, Yann: “Le droit à l’information environnementale est‐il effectif ?”, Dossier Du Participant, Conférence du Conseil d’Etat, Paris, 1 Haziran 2011.
• Akyılmaz, Bahtiyar/Sezginer, Murat/Kaya, Cemil: İdari Yargılama Hukuku, 3. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 2019.
• Bilgili, Muhammed Yunus: “Ekonomik, Ekolojik ve Sosyal Boyutlarıyla Sürdürülebilir Kalkınma”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 49, Nisan 2017, s. 559-570.
• Bilgili, Muhammed Yunus Bilgili: “Anayasal Bir Hak Olarak Çevre Hakkı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 2, s. 563-584.
• Born, Charles-Hubert: “L’accès à la justice en matière d’environnement en Belgique : la révolution d’Aarhus enfin en marche ?”, Droits fondamentaux et environnement (Actes du colloque « Regards croisés sur les rapports entre les droits fondamentaux et l’environnement: Perspectives de la Belgique, du Canada et de la France», Editör: André Braën, la Section de droit civil de l’Université d’Ottawa, 25 Ocak 2013, s. 275-336.
• Bünger, Dirk: Deficits in EU and US Mandatory Environmental Information Disclosure, Springer 2012.
• Chabason, Lucien/Hege, Elisabeth: “Failure of the Global Pact for the Environment: a missed opportunity or a bullet dodged?”, IDDRI, 20 Mayıs 2019, https://www.iddri.org/en/publications-and-events/blog-post/failure-global-pact-environment-missed-opportunity-or-bullet#footnote2_se74ald , (Çevrimiçi e.t. 19.07.2022).
• Commission environnement du Club des juristes, “Renforcer l’efficacité du droit international de l’environnement – Devoirs des États, droits des individus”, Paris 2015, https://www.leclubdesjuristes.com/wp-content/uploads/2015/11/CDJ_Rapports_Renforcer-lefficacité_Nov.2015_ FR.pdf (Çevrimiçi e.t. 28.02.2022).
• Çelik, Çağla/Elvan, Osman Devrim: “Aarhus Sözleşmesi Kapsamında Türkiye’de Ormancılıkta Yargıya Erişim Konusunda Bir Araştırma”, Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: 2, Sayı: 2, s. 245-261.
• Demirkıran, Özlem/Eser, Hamza Bahadır/Keklik, Belma: “Demokrasinin Tabana Yayılması, Yönetimde Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik Bağlamında Bilgi Edinme Hakkı Kanunu”, Akdeniz Üniversitesi Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, 2011, s. 169-192.
• Erkal, Atila: “Bilgi Hukuku Üzerine Bir Deneme”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: LXIX, Sayı: 1-2, 2011, s. 467-476.
• European Court of Human Rights, Guide to the case-law of the European Court of Human Rights – Environment, https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Environment_ENG.pdf (Çevrimiçi e.t. 07.07.2022).
• Fabuis, Laurent: “Pacte mondial pour l’environnement, Entretien exclusif avec Laurent Fabius”, La Semaine Juridique, Édition Générale, 10 Temmuz 2017, Hebdomadaire, N° 28, s. 1352-1356.
• Güldoğan, Evren: “Çevrenin Korunması İçin Vatandaşın Güçlendirilmesi: Aarhus Sözleşmesi, Avrupa Birliği Uygulamaları ve Türkiye”, Ulusal Çevre Sempozyumu, Mersin, 18-21 Nisan 2007.
• Güneş, Ahmet M.: “Aarhus Sözleşmesi ve Çevresel Bilgiye Erişim Hakkı”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 17-18, Sayı: 26, 26 27, 28, 29, Yıl: 2012-2013, s. 25-40, (Çevresel Bilgiye Erişim).
• Güneş, Ahmet M.: “Aarhus Sözleşmesi Üzerine Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, 2010, s. 299-333, (Aarhus Sözleşmesi).
• Jamay, Florence; Fascicule 2440: Principe de Participation, JurisClasseur Environnement et Développement durable, LexisNexis, 1 Şubat 2016.
• Kablan, Jean-Michel Atta: “Naufrage du Pacte mondial pour l’environnement : les questions de droit. Des lacunes du droit international de l’environnement”, Revue juridique de l’environnement, 2020/1, Cilt: 45, s. 45-66.
• Kaboğlu, İbrahim Ö./Yancı Özalp, Nihan: Çevre Hakkı, 4. Baskı, Tekin Yayınevi, İstanbul 2021.
• Karahanoğulları, Onur: İdari Yargı - İdarenin Hukuka Zorlanması - Yargı Kararlarına Dayalı Bir İnceleme, Turhan Kitabevi, Ankara 2019.
• Kaya, Cemil: İdare Hukukunda Bilgi Edinme Hakkı, Seçkin Yayınları, Ankara 2005.
• Kerbrat, Yann: “Pacte mondial pour l’environnement - Le projet de pacte mondial pour l’environnement – histoire, contenu et perspectives”, Énergie - Environnement - Infrastructures n° 8-9, Ağustos 2017, comm. 48, LexisNexis.
• Koçak, Burak: “Ulusal ve Uluslararası Hukuk Sisteminde Kentli Hakları ve Katılım”, Kent Akademisi Dergisi, Cilt: 12 Sayı: 1, Bahar, 2019, s. 104-117.
• Le Club de Juristes, Livre Blanc Vers Un Pacte Mondial Pour l’Environnement, Eylül 2017, https://www.leclubdesjuristes.com/wp-content/uploads/2017/05/CDJ_Pacte-mondial-pour-lenvironnement_Livre-blanc_FR_web.pdf (Çevrimiçi e.t. 07.03.2022).
• Maljean-Dubois, Sandrine: “Le Pacte Mondial Pour l’Environnement, Un Nouveau Traité Pour Sauver la Planète?”, Annuaire Français de Droit International, CNRS, 2020, halshs-03049922, https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-03049922/document (Çevrimiçi e.t. 28.02.2022).
• Menton, Mary/Larrea, Carlos/Latorre, Sara/Martinez‑Alier, Joan/Peck, Mika/Temper, Leah/Walter, Mariana: “Environmental justice and the SDGs: from synergies to gaps and contradictions”, Sustainability Science, 2020, Cilt: 15, s. 1621-1636.
• Merkouris, Panos: “Case Concerning Pulp Mills on the River Uruguay (Argentina v. Uruguay): Of Environmental Impact Assessments and “Phantom Experts” ”, The Hague Justice Portal, 15 Temmuz 2010, http://haguejusticeportal.net/Docs/Commentaries%20PDF/Merkouris_Pulp%20Mills_EN.pdf, (Çevrimiçi e.t. 09.01.2023).
• Myllyviita, Tanja: “Sustainability assessment of forest resources – tools for a problem-orientated approach”, Dissertationes Forestales, Sayı: 168, 2013, ss. 1-38, https://dissertationesforestales.fi/pdf/article1951.pdf , (Çevrimiçi e.t. 10.11.2021).
• Özkaya Özlüer, Ilgın: Çevresel Konularda Bilgiye Erişim Rehberi ve Aarhus Sözleşmesi, Ekoloji Kolektifi Derneği, Ankara 2018.
• Pazarcı, Hüseyin: Uluslararası Hukuk, 11. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara 2012.
• Prieur, Michel; Droit de l’Environnement, Droit Durable, Editions Bruylant, Bruxelles 2014.
• Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, Annexe 1, https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987our-common-future.pdf (Çevrimiçi e.t. 28.02.2022).
• Romi, Raphaël: Fascicule 206: Information et Environnement, JurisClasseur Communication, LexisNexis, 8 Ocak 2015.
• Sancakdar, Oğuz: İmar Hukuku, Soru Bankası Yayınları, İzmir 2020.
• Sancakdar, Oğuz/Yağcı, Pınar/Taşyıldız, Şükür/Çırak, Ezgi: Kültür ve Tabiat Varlıkları Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara 2021.
• Sand, Peter H.: “The right to know: Environmental information disclosure by government and industry.” Conference Human Dimensions of Global Environmental Change: Knowledge for the Sustainability Transition, Cilt: 7, 2002.
• Saygılı, Abdurrahman: Çevre Hukuku Açısından Çevresel Etki Değerlendirmesi, İmaj Yayınevi, Ankara 2007.
• Semiz, Yasemin: “Anayasa Mahkemesi’nin Çevre Hakkı Perspektifi”, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, 2014, s. 9-46.
• Silina, Mara (Ed.): Aarhus Sözleşmesi: Çevresel Demokrasi İçin Rehberiniz, Avrupa ECO Forumu, 2011, (Çev. Esra Başak).
• Soykan, Cavidan: Bir İnsan Hakkı Olarak Bilgi Edinme Hakkı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
• Sur, Melda: Uluslararası Hukukun Esasları, 6. Bası, Beta Yayınları, İstanbul 2013.
• Turgut Yılmaz, Nükhet: Çevre Politikası ve Hukuku, 2. Baskı, İmaj Yayınları, 2017.
• Uluslararası Adalet Divanı (International Court of Justice), “Reports of Judgments, Advisory Opinions And Orders Case Concerning Pulp Mills On The River Uruguay (Argentina v. Uruguay) Judgment of 20 April 2010,” https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/135/135-20100420-JUD-01-00-EN.pdf (Çevrimiçi e.t. 07.03.2022).
• Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi (Tribunal international du droit de la mer), 1 Şubat 2011 tarihli Danışma Görüşü (avis consultatif du 1er févr. 2011), “Responsabilités et obligations des États qui patronnent des personnes et des entités dans le cadre d’activités menées dans la Zone”, https://www.persee.fr/doc/afdi_0066-3085_2011_num_57_1_4192 , (Çevrimiçi e.t. 22.07.2022).
• UNEP, “Stockholm Declaration, https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/29567/ELGP1StockD.pdf , (Çevrimiçi e.t. 19.07.2022).
• United Nations, “Millennium Summit (6-8 September 2000)”, https://www.un.org/en/conferences/environment/newyork2000, (Çevrimiçi e.t. 20.07.2022).
• United Nations, “Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015”, https://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/70/1&Lang=E, (Çevrimiçi e.t. 20.07.2022).
• United Nations Environment Assembly, “Implementation of General Assembly Resolution 73/333, Entitled “Follow-Up To The Report Of The Ad Hoc Open-Ended Working Group Established Pursuant To General Assembly Resolution 72/277”“, https://www.unep.org/environmentassembly/follow-up-on-ga-res-73-333 (Çevrimiçi e.t. 28.02.2022).
• United Nations Environment Programme, “Towards a Global Pact for the Environment”, https://www.unep.org/events/conference/towards-global -pact-environment (Çevrimiçi e.t. 28.02.2022).
• United Nations Environment Programme, “Gaps in international environmental law and environment-related instruments: towards a global pact for the environment”, https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/27070/SGGaps.pdf?sequence=3&isAllowed=y (Çevrimiçi e.t. 28.02.2022).
• United Nations Environment Programme, “ISSUE BRIEF SDG 16: Human rights and the environmental rule of law”, https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/35408/SDG16.pdf, (Çevrimiçi e.t. 18.07.2022).
• United Nations General Assembly, “Report of the ad hoc open-ended working group established pursuant to General Assembly resolution 72/277”, https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/28213/Report.GlobalPact.Advance.pdf?sequence=21 (Çevrimiçi e.t. 28.02.2022).
• United Nations, “Goal 16: Promote just, peaceful and inclusive societies”, https://www.un.org/sustainabledevelopment/peace-justice/ , (Çevrimiçi e.t. 20.07.2022).
• Yancı Özalp, Nihan: “Çevresel Haklara İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Yaklaşımı”, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, Yıl: 2013, s. 53-93.
• Yurtcanlı Duymaz, Seda: “Çevre Örgütlerinin Çevresel Yönetime Katılma Sürecinde Dayandığı Haklar”, TBB Dergisi, Sayı: 107, Yıl: 2013, s. 173-198.
• İnternet Kaynakları
• ABAD, Mecklenburg vs. Kreis Pineberg Davası,17 Haziran 1998, Karar No: C-321/96, https://curia.europa.eu/juris/showPdf.jsf;jsessionid=BA77B31188 D36CEAEE4AA3DCA1720D5C?text=&docid=43940&pageIndex=0&doclang=EN&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=4448811 (Çevrimiçi e.t. 9.3.2022).
• ABAD, Büyük Daire, 15 Ocak 2013, Karar No: C-416/10, paragraf. 88, 89 ve 90, https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=132341&pageIndex=0&doclang=EN&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=4448811 (Çevrimiçi e.t. 9.3.2022).
• Convention on Civil Liability for Damage Resulting from Activities Dangerous to the Environment, https://rm.coe.int/168007c079 , (Çevrimiçi e.t. 07.03.2022).
• Council Directive 90/313/EEC of 7 June 1990 on the freedom of access to information on the environment, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=celex:31990L0313 , (Çevrimiçi e.t. 19.07.2022).
• Directive 2003/4/EC of the European Parliament and of the Council of 28 January 2003 on public access to environmental information and repealing Council Directive 90/313/EEC, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32003L0004&from=FR (Çevrimiçi e.t. 9.3.2022).
• https://digitallibrary.un.org/record/39295 , (Çevrimiçi e.t. 19.07.2022).
• https://globalpactenvironment.org/uploads/EN.pdf , (Çevrimiçi e.t. 07.07.2022).
• https://www.kureselamaclar.org/wp-content/uploads/SKA_pressrelease_TR.pdf , (Çevrimiçi e.t. 20.07.2022).
• https://www.leclubdesjuristes.com/qui-sommes-nous/ (Çevrimiçi e.t. 28.02.2022).
• Sürdürülebilir Kalkınma İçin Küresel Amaçlar, “16 Barış Adalet ve Güçlü Kurumlar”, https://www.kureselamaclar.org/amaclar/baris-adalet-ve-guclu-kurumlar/, (Çevrimiçi e.t. 05.07.2022). https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992, (Çevrimiçi e.t. 19.07.2022).
• https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/generalassembly/docs/globalcompact/A_CONF.151_26_Vol.I_Declaration.pdf, (Çevrimiçi e.t. 19.07.2022).
• https://unece.org/fileadmin/DAM/env/pp/documents/cep43e.pdf , (Çevrimiçi e.t. 19.07.2022).
• United Nations Climate Change, https://unfccc.int/process/bodies/supreme-bodies/conference-of-the-parties-cop , (Çevrimiçi e.t. 19.01.2023).
• United Nations Climate Change, https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement/the-paris-agreement , (Çevrimiçi e.t. 19.01.2023).