Karanlıktan Aydınlığa Canlıdan Karaciğer Transplantasyonu; Roy Uyum Modeline Temellendirilmiş Nitel Bir Çalışma

Yıl 2014, Cilt: 7 Sayı: 4, 257 - 264, 01.11.2014

Özgül Karayurt , Özge İşeri Figen Erol

Öz

Giriş: Roy Uyum Modeli, hemşirelikte yaygın olarak kullanılan modellerden olup bireylerin uyum gereksinimlerinin belirlenmesini temel alarak insanın uyum sisteminde ve çevresinde meydana gelen değişimlere odaklanmaktadır. Amaç: Canlıdan karaciğer transplantasyonu sonrası alıcıların Roy Uyum Modeline göre deneyimlerini açıklamaktır. Yöntem: Araştırmada tanımlayıcı niteliksel araştırma tasarımı kullanılmış, etik kuruldan onay, kurumdan ve hastalardan yazılı izin alınmıştır. Örneklemi; ilk kez ve canlıdan karaciğer transplantasyonu yapılan alıcılar (n:10) oluşturmuştur. Veriler, “hasta tanılama formu ve yarı yapılandırılmış görüşme formu” kullanılarak “derinlemesine görüşme” yöntemiyle toplanmış ve “içerik analizi” ile değerlendirilmiştir. Bulgular: Canlıdan karaciğer transplantasyonu sonrası alıcılar Roy Uyum Modeli’nin Fizyolojik alanında uyumlu davranışları; enfeksiyondan korunma, ilaç kullanımına özen gösterme, uyumsuz davranışları; diyete uymama, unutkanlık olarak açıklamışlardır. Benlik kavramı alanında uyumlu davranışlar; geleceğe umutla bakma, dünyaya yeniden gelme düşüncesi, uyumsuz davranışlarda; vericiye zarar verme korkusu, suçluluk duygusu olarak ifade edilmiştir. Rol fonksiyon alanında uyumlu davranışlar; ebeveyn rolüne odaklanma ve öz bakımını sürdürme, uyumsuz davranışlar; anne rolünün sürdürülmesindeki sorunlar, iş yaşamının olumsuz etkilenmesi olarak açıklanmıştır. Karşılıklı bağlılık alanında uyumlu davranış; aile içi ilişkilerin düzelmesi, uyumsuz davranış; sosyal izolasyon olarak açıklanmıştır. Sonuç: Karaciğer transplantasyonu sonrası alıcılar, uyum modelinin dört alanında, uyumlu ve uyumsuz davranışlar deneyimlediklerini açıklamışlardır. Alıcıların, uyumsuz davranışların geliştirilerek uyumlu davranışa dönüştürülmesinde etkili hemşirelik girişimlerinin uygulanması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Canlıdan karaciğer transplantasyonu, Roy uyum modeli, Hemşirelik

Live Donor Liver Transplantation is The Light at The End of A Tunnel: A Qualitative Study Based on Roy's Adaptation Model

Öz

Intraduction: Roy’s adaptation model is one of the most frequently used models in nursing. It requires determination of
individuals’ adaptation needs and focuses on changes which appear around individuals and in their adaptation systems.
Objective: To reveal experiences of recipients of liver transplantations from live donors based on Roy’s adaptation model.
Methods: A descriptive, qualitative research design was used, approval was obtained from the ethical committee and the
institution where the study was conducted and informed consent was obtained from the patients included in the study. The
sample included ten patients receiving liver transplants from live donors. Data were collected with a descriptive characteristics
form and a semi-structured interview form at in-depth interviews and analyzed with the content analysis. Results: The patients
reported adaptive behavior in the physiological mode of Roy’s adaptation model, prevention of infections and taking care of
using medications and non-adaptive behavior, not complying with diet and forgetfulness. They also reported adaptive behavior
in the self-concept mode being hopeful about the future and thinking of being born again and non-adaptive behavior fear of
giving harm to the donor and feeling of guilt. In addition, they mentioned adaptive behavior in the role-function mode focusing
on parental roles and maintaining self-care and non-adaptive behavior problems with maintaining motherhood roles and
negative effects on work life. Finally, the patients mentioned adaptive behavior in the interdependence mode arrangement of
relationships between family members and non-adaptive behavior social isolation. Conclusion: The liver transplant recipients
reported to experience adaptive and non-adaptive behavior in four modes of Roy’s adaptation model. It can be recommended
that effective nursing interventions should be implemented to change non-adaptive behavior into adaptive ones.

Anahtar Kelimeler

Living liver transplantation, Roy’s adaptation model, Nursing.

Kaynakça

• Alligood, MR., Tomey, AM. (2006). Nursing theory utilization & application. In: Roy's adaptation model in nursing practice. (3rd ed., pp.307-333) Phillips KD, USA: Mosby.
• Can, C. (2010). Karaciğer nakli öncesinde ve nakilden bir yıl sonra psikiyatrik belirti ve bozukluk yaygınlığı, yaşam kalitesi, genel bilişsel ve cinsel bozukluk. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı Ve Hastalıkları Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi. İzmir, Türkiye.
• Craswell, J.W. (2003). Research design. Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. (2nd ed.,pp.195-197). London: Sage Publications.
• Desai, R., Jamieson, N.V., Gimson, A.E., Watson, C.J., Gibbs, P., Bradley, J.A., et al. (2008). Quality of life up to 30 years following liver transplantation. Liver Transplantation, 14, 1473-1479.
• Dobratz, M.J. (2008). Moving nursing science forward within the framework of the Roy Adaptation Model. Nursing Science Quarterly, 21(3), 255- 259.
• European Liver Transplant Regisrty; www.eltr.org. Erişim Tarihi: 12.07.2011.
• Fawcett, J. (2005). Contemporary nursing knowledge analysis and evaluation of nursing models and theories. İçinde: Roy's adaptation model. (2nd ed., pp. 364-437). Philadelphia: F. A. Davis Company.
• Forsberg, A., Backman, L., & Möller, A. (2000). Experiencing liver transplantation: a phenomenological aproch. J.Adv.Nurs., 32:327- 334.
• Frederickson, K. (2000). Nursing knowledge development through research: using the roy adaptation model, Nurs Sci Q., 13, 12.
• Fukunishi, I., Sugawara, Y., Takayama, T., Makuuchı, M., Kawarasakı, H., & Surman, O. (2001). Psychiatric disorders before and after living-related transplantation. Psychosomatics, 42(4),337-343.
• Heneghan, M.A., Selzner, M., Yoshida, E.M., & Mullhaup, B. (2008). Pregnancy and sexual function in liver transplantation. Journal of Hepatology, 49, 507–519.
• Ho, JK., Ko, HH., Schaeffer, DF., Erb, SR., Wong C., Buczkowski A.K., et al. (2006). Sexual health after orthotopic liver transplantation. Liver Transplantation, 12, 1478–1484.
• İşbir, G., & Mete, S. (2009). Hemşirelik bakımında model kullanımına bir örnek: bulantı kusma sorunu olan bir gebenin roy uyum modeline göre incelenmesi. DEUHYO ED, 2(2), 75-86.
• Jin, S., Yan, L., Li, B., Wen, T., Zhao, J., Zeng, Y., et al. (2010). Quality of life and psychological distress of recipients after adult living donor liver transplantation-A study from Mainland. Transplantation Proceedings, 42, 2611-2616.
• Jin, S., Xiang, B., Zhong, L., Yan L., Chen, Z., Wang, M., et al. (2013). Quality of life and psychological distress of adult recipients after living donor liver transplantation. Transplantation Proceedings, 45, 281-285.
• Şahin, N. & Karayurt, Ö. (2013). Medication nonadherence in liver transplant recipients. Asian Nursing Research, Değerlendirme aşamasında.
• Lucey, R.M., Terrault, N., Ojo, L., Hay, E., Neuberger, J., Blumberg, E., et al. (2013). Long term management of the successful adult liver transplant: 2012 practice guideline by the American Association for the Study of Liver Diseases and the American Society of Transplantation. Liver Transplantation, 19, 3-26.
• McEwen, M., & Willis, E.M. (2006). Theoritical basis for nursing. (2nd ed.) United States: Lippincott Williams & Wilkins.
• McGregor, L.M., Swanson, V., Hayes, P.C., Forsythe, J. R., & O'Carroll, R.E. (2009). Considering adult living donor liver transplantation: A qualitative study of patients and their potential donors. Psychology and Health, 23(5), 1-16.
• Murray, K., & Carithers, R.L. (2005). AASLD, Practice Guidelines: Evaluation Of The Patient For Liver Transplantation, Hepatology, 41 (6): 1407-32.
• Naden, D., & Bjork, T.I. (2012). Patient’s experiences in hospital following a liver transplantation. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 26, 169-177.
• Neuberger, J. (2003). Recurrent primary biliary cirrhosis. Liver Transpl, 9, 539-546.
• Nilsson, M., Persson, L.O., & Forsberg, A. (2008). Perceptions of experiences of graft rejection among organ transplant recipients striving to control the uncontrollable. J. Clin. Nurs, 17, 2408–2417.
• OPTN/SRTR. The U.S. Organ Procurement and Transplantation Network and the Scientific Registry of Transplant Recipients. Annual Report: Transplant Data 1999-2008, 2009; Retrieved from http://optn.transplant.hrsa.gov/ar2008/ on 20 December 2012.
• Ordin, Y., Karayurt, Ö., & Wellard, S. (2013). Investigation of adaptation after liver transplantation using Roy’s Adaptation Model. Nursing and Health Sciences, 15, 31-38.
• Pektekin, C. (2013). Sister callistra roy ve adaptasyon kuramı. İçinde Hemşirelik felsefesi kuramlar bakım modelleri ve politik yaklaşımlar. İstanbul: İstanbul Tıp Kitapevi.
• Rodrigue, J.R.,Nelson, D.R., Reed, A., Hanto, D.W., & Curry, M. (2010) Fatigue and sleep quality before and after liver transplantation. Progress in Transplantation, 20(3), 221-232.
• Roy, C. (2009). The roy adaptation model. (3rd ed.). Upper Saddle River New Jersey: Pearson Education.
• Roy, C. (2011). Extending the roy adaptation model to meet changing global needs. Nursing Science Ouarterly, 24(4), 345-351.
• Ruppar, TM., & Russell, C.L. (2009). Medication adherence in successsful kidney transplant recipient. Progress in Transplantation, 19, 167- 172.
• Sargent, S., & Wainwright, S.P (2007). A qualitative study exploring patients perceived quality of life following an emergency liver transplant for acute liver failure. İntensive and Critical Care Nursing, 23, 272-280.
• Shih, F., Hu, R., Ho, M., Lin, H., & Lee, P. (2000). Changes in Helath-Related quality of life and working competence before and after liver transplantation. Transplantation Proceedings, 32, 2144-2148.
• Stiavetti, E., Ghinolfi, D., Pasetti, P., Bocchi, F., & Filipponi, F. (2013). Analysis of patient’s needs after liver transplatation in Tuscany. Transplantation Proceedings, 45, 1276-1278.
• Taylor, M.R., Franck, S.L., Dhawan, A.,& Gibson, F. (2010). The stories of young people living with a liver transplant. Qualitative Health Research, 20(8), 1076-1090.
• T.C Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Organ Nakli ve Diyaliz Hizmetleri Daire Başkanlığı İnternet sitesi, www.saglik.gov.tr. Erişim tarihi: 04.06.2014.
• Vidnes, T.K., Wahl, A.K., & Andersen, M.H. (2013). Patients experiences following liver transplantation due to liver metastases from colorectal cancer. European Journal of Oncology Nursing, 17, 269-274.
• Watanabe, A., & Inoue, T. (2010). Transformational experinces in adult-to-adult living-donor liver transplant recipients. Journal of Advanced Nursing, 66(1), 69-81.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. Baskı, sy.119-140). Ankara: Seçkin Yayıncılık.