SOSYAL POLİTİKA AÇISINDAN İŞ VE MESLEK AHLÂKININ AHÎLİKTEKİ TEMELLERİ OLARAK FÜTÜVVET ANLAYIŞI -SÜLEMÎ’NİN KİTÂBÜ’L-FÜTÜVVET’İ ÖRNEĞİNDE-

Yıl 2021, TÜRK KÜLTÜRÜNÜ MAYALAYANLAR: YUNUS EMRE, HACI BEKTAŞ VELİ, AHÎ EVRAN ÖZEL SAYISI, 787 - 798, 31.12.2021

İsa Akalın

https://doi.org/10.21054/deuifd.1051894

Öz

Geniş manadaki sosyal politikanın, önemi gittikçe artan bir konusu olarak iş ve meslek ahlakı, Türk – İslâm medeniyetinde Ahîlik müessesesi içinde neşvünema bulmuştur. İş ahlakı, işveren ile işgören, mal ve hizmet üreten ile bunları alanlar arasındaki, üretimden tüketime uyulması gereken kuralları düzenleyen ahlak alanı olarak; meslek ahlakı ise genel ahlak ilkelerin söz konusu meslek özelinde o mesleğe bağlı olanların uyması gereken ahlaki ilkeler diye tanımlanmaktadır.
Fütüvvet, sözlük anlamı itibariyle gençlik, yiğitlik, mertlik, adamlık demektir. Tasavvufta ise bu anlamlara ilave olarak fedakârlık, diğerkâmlık, başkalarının hak ve menfaatini kendininkinden önde tutmak; herhangi bir karşılık beklemeden başkalarına yardım ve iyilik yapmak; toplumun ve fertlerin kurtuluşu ve mutluluğu için kendini feda etmek; başkalarını kendinden daha önemli ve daha saygıdeğer görmek demektir. Sûfîler, İslam tarihinde daha sonraları bir teşkilata dönüşen fütüvveti, önceden ahlâkî bir kavram olarak kullanmışlar, onu manevi makamlar arasında saymışlar, ona zengin bir içerik kazandırmışlar ve hakkında müstakil eserler yazmışlardır. Fütüvvet anlayışı Anadolu’da Türkler arasında zamanla iktisadî hayatı yönlendiren bir düşünce ve yaşam şekline dönüşmüş ve Ahîlik olarak müesseseleşmiştir.
Ebû Abdirrahman es-Sülemî (412/1021), bilinen en eski fütüvvet kitabı yazarıdır. es-Sülemî, “Kitâbü’l-Fütüvve” adlı eserinde yiğitlik, mertlik, delikanlılık, fedakârlık, diğergâmlık olarak fütüvvet ahlâkını ele almıştır. es-Sülemî, “Ve mine’l-fütüvveti: yiğitliktendir ki …” diye başladığı her bir fütüvvet ahlâkı ilkesini âyet, hadîs ve sûfî sözleriyle açıklamıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahîlik, Fütüvvet, Sosyal Politika, İş ve Meslek Ahlakı, es-Sülemî.

Kaynakça

• el-Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Ali el-Kârî, el-Esrâru’l-Merfûa fi’l-Ahbâri’l-Mevdûa, Beyrut, el-Mektebü’l-İslâmî, 1406/1986.
• Anadol, Cemal, Türk İslam Medeniyetinde Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnâmeler, Ankara, 2001, II. Baskı, T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Atik, Kayhan, Ahilik ve Siyaset, Kayseri, 2011, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 13, ss. 57-73.
• Çalışkan, Yaşar, Ahîlik Kitabı, İstanbul, 2020, Büyüyen Ay Yayınları.
• Erdem, Ekrem, “İslam İktisat Düşüncesinde ve Ahilik Geleneğinde Piyasa ve Devlet Odaklı Politikalar Üzerine Bir İnceleme”, İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi = Journal of Islamic Economics and Finance, 2020, C. VI, S. 2, s. 184-211.
• el-Hût el-Beyrutî, Esne’l-Metâlib, Beyrut, Daru’l-Fikr, 1412/1991.
• Kazıcı, Ziya, “Ahîlik”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, 1988, C. 1, s. 540-542.