Comparison of the Theological Opinions of Muhammad ibn Karram and Makhul al-Nasafi

Yıl 2023, Sayı: 58, 63 - 95, 27.12.2023

Züleyha Birinci

https://doi.org/10.21054/deuifd.1356145

Öz

Mohammad ibn Karram, he founded a group called Karramiyyah and gained a large follower base. But he has been criticized for his views. Among those who criticize Ibn Karram and Karramiyyah, followers of Ahl al-Sunnah come first. Makhul al-Nasafi is one of the Hanafi scholars and has been busy with sciences such as fiqh, kalam and sufism. The work he wrote on firaq literature has survived to the present day and has been especially influential on Hanafi-Maturidi heresiographical works. Different ideas have been put forward about which theological sect Makhul al-Nasafi belongs to. Discussions on this issue still exist in academic circles. However, it was generally thought that he belonged to the Karramiyyah sect. However, the theological views of Ibn Karram and Makhul al-Nasafi have not been examined independently before. Therefore, this article deals with the comparison of theological views of both names. The aim of the article is to contribute to the elucidation of the debates on whether Makhul al-Nasafi belonged to the Karramiyyah sect or not.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Karramiyyah, Ahl al-Sunnah, Muhammad ibn Karram, Abu Mutı‘ Makhul al-Nasafi

Muhammed b. Kerrâm ile Mekhûl en-Nesefî’nin Kelâmî Görüşlerinin Karşılaştırılması

Öz

Muhammed b. Kerrâm (ö. 255/869), Kerrâmiyye adlı fırkayı kurmuş ve geniş bir taraftar kitlesi edinmiştir. Fakat görüşleri sebebiyle eleştirilere uğramıştır. İbn Kerrâm’ı ve Kerrâmiyye’yi eleştirenler arasında Ehl-i sünnet müntesipleri başta gelmektedir. Ebû Mutî‘ Mekhûl en-Nesefî (ö. 318/930) ise Hanefî âlimlerden biri olup fıkıh, kelâm ve tasavvuf gibi ilimlerle meşgul olmuştur. Fırak edebiyatına dair yazmış olduğu eser, günümüze kadar gelmiş ve özellikle Hanefî-Mâtürîdî fırak eserleri üzerinde etkili olmuştur. Mekhûl en-Nesefî’nin itikadî yönden hangi mezhebe bağlı olduğu hususunda farklı fikirler ileri sürülmüştür. Bu konu üzerindeki tartışmalar, akademik çevrelerde halen mevcudiyetini korumaktadır. Bununla beraber çoğunlukla Kerrâmiyye mezhebine mensup olduğu düşünülmüştür. Ancak İbn Kerrâm ile Mekhûl en-Nesefî’nin kelâmî görüşleri daha önce müstakil olarak incelenmemiştir. Bu nedenle bu makale her iki ismin kelâmî görüşlerinin karşılaştırılmasını konu edinmektedir. Makalenin amacı Mekhûl en-Nesefî’nin Kerrâmiyye mezhebine mensup olup olmadığı yönündeki tartışmaların aydınlatılmasına katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Muhammed b. Kerrâm, Kerrâmiyye, Ehl-i Sünnet, Kelam, Ebû Mutî' Mekhûl en-Nesefî

Etik Beyan

Bu çalışma hazırlanırken bilimsel ve etik kurallara uyulmuş, yararlanılan tüm kaynaklar kaynakçada belirtilmiş, çalışma maddi açıdan fonlanmamış ve çıkar çatışması yaşanmamıştır.

Kaynakça

• Alimoğlu Sürmeli, Zeynep. Ehl-i Sünnet’in Kerrâmiyye Eleştirisi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Alimoğlu Sürmeli, Zeynep. “Sünnî Makâlât Eserlerinde Kerrâmiyye’nin Tasnifi Meselesi”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 12/2 (Güz 2019), 403-440.
• Bağdâdî, Abdülkahir b. Tâhir b. Muhammed b. Abdullah. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, 2. Basım, 1977.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir b. Tâhir et-Temîmî. Kitâbü Usûli’d-dîn. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928. Birinci, Züleyha. “Ebû Mutî‘ en-Nesefî’nin Mezhebî Kimliği: Mürciî veya Kerrâmî Olduğuna Dair İddiaların Değerlendirilmesi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 20 (Aralık 2021), 226-257.
• Coşkun, İbrahim. “Allah’ın Sıfatlarıyla İlgili Farklı Görüşlerin Genel Bir Çerçevesi”. Allah’ın Aşkınlığı Esâsu’t-takdîs fî ilmi’l-kelâm. çev. İbrahim Coşkun. 12-22. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2014.
• Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn. Kitâbü’l-İrşâd ilâ kavâtı‘i’l-edille fî usûli’l-i‘tikad. thk. Ahmed Abdürrahîm es-Sâyih - Tevfîk A. Vehbe. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Dîniyye, 2009.
• Demir, Abdullah. “Hanefîlerde Akaidden Kelâma Dönüşüm: Mâtürîdî Gelen-ekinin Tarihsel Teşekkül Süreci”. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen-ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi. drl. Recep Alpyağıl. 93-115. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Doğan, Hüseyin. “Mezhebî Taklit ve Taassubiyetin Dinî Nasları Anlama ve Yorumlamaya Etkisi -Eş‘arîler’in, Kerrâmiyye’ye Yönelik Eleştirilerinin Bir Analizi-”. İslam ve Yorum III Din, Bilim ve Medeniyet. haz. Fikret Karaman. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2019, 1/497-518.
• Durguti, Abdylkader. “Muhammed b. Kerrâm ve Taraftarlarına Ait Eserlerin Genel Bir Tahlili”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi. 12/1 (2019), 112-146.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail el-Eş‘arî. Makalâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. nşr. Helmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner, 1980.
• Gömbeyaz, Kadir. “Hanefî-Maturîdî Mezhepler Tarihi Kaynakları”. Mezheplere Göre Klasik Kaynaklar ve Özellikleri. ed. Halil İbrahim Bulut. 339-350. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018. Hoyladı, Adnan. Hanefî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: İFAV Yayınları, 2022. İbn Asâkir, Ebü’l-Kasım Ali. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed. Şerhu’l-Âlim ve’l-müteallim. thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih - Tevfîk A. Vehbe. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Dîniyye, 2008. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal Dinler ve Mezhepler Tarihi. çev. Halil İbrahim Bulut. 3 Cilt. İstanbul, TYEKB Yayınları, 2017. İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 1986.
• İsferâyînî, Ebü’l-Muzaffer Tâhir. et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzü’l-fırkati’n-nâciye ‘ani’l-fıraki’l-halikîn. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Lübnan: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Jeffery, Arthur (haz.). Mukaddimetân fî ulûmi’l-Kur’ân ve hümâ Mukaddimetü Kitabi’l-Mebânî ve Mukaddimetü İbn Atiyye. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1954.
• Kadî Abdülcebbâr, İbn Ahmed. Şerhu’l-Usûli’l-hamse Mu‘tezile’nin Beş İlkesi. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2013.
• Karadaş, Cağfer. “Kerrâmiye ve İtikâdı”. Kelam Araştırmaları. 5 (2007), 41-62.
• Kâ‘bî, Ebü’l-Kasım Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd el-Belhî. Kitâbü’l-Makalât ve meahu uyunü’l-mesâil ve’l-cevâbât. thk. Hüseyin Hansu, vd. İstanbul: Kuramer, Amman: Dârü’l-Feth, 2018.
• Kutlu, Sönmez. “Kerrâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2022, 25/294-296.
• Kutlu, Sönmez. “Muhammed b. Kerrâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2020, 30/546-547.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları, 4. Basım, 2018. Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed el-Beşşârî. Ahsenü’t-tekasîm fî ma‘rifeti’l-ekalîm. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 3. Basım, 1991.
• Malamud, Margeret. “Ortaçağ Horasanında Sapkın Bir Politika: Nişabur Kerrâmiyesi”. Kelam Araştırmaları. çev. Hüseyin Doğan. 13 (2015), 533-552.
• Malâtî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman eş-Şâfiî. et-Tenbîh ve’r-red alâ ehli’l-ehvâ ve’l-bida‘. nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1968.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2005. Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu. ed. Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Dârü’l-Mîzân, 2005-2011.
• Nesefî, Ebû Mutî‘. er-Red alâ ehli’l-bida‘ ve’l-ehvâi’d-dâlle Bid‘at Ehli ve Sapkın Fırkalara Reddiye. thk. Seyit Bahcıvan. çev. Züleyha Birinci. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Nîsâbûrî, Ebû Hafs Ömer İbnü’l-Hasan. Revnakü’l-Mecâlis. Mekke: Matbaatü’l-Mîriyyeti’l-Kâine, 1305. Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed. Usûlü’-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2003. Rudolph, Ulrich. Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelâmı Mâturîdî,. çev. Özcan Taşcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. bs., İstanbul, 2017.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd el-Cârûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dârü Hicr, 1999. Üzüm, İlyas. “Nesefî, Mekhûl b. Fazl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006, 32/570-571.
• Yaltkaya, Şerafettin. “Kerramiler”. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası. 11 (Nisan 1929), 1-14.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Çocuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993, 8/359-360. Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn. Siyeru ‘alâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Zysow, Aron. “Kerrâmiyye”. Başlangıçtan Günümüze İslâm Kelâmı. çev. Orhan Şener Koloğlu vd. ed. Sabine Schmidtke. İstanbul: Küre Yayınları, 2. Basım, 2022, 343-356.