THE INFLUENCE OF DOCTORS ON COURT DECİSİONS İN THE ISTANBUL QADI REGİSTERS AND THE FİQH FOUNDATİONS OF RELATED COURT DECİSİONS

Yıl 2025, Sayı: 61, 76 - 89, 30.06.2025

İbrahim Karataş , Mehmet Dirik

https://doi.org/10.21054/deuifd.1633542

Öz

The Istanbul Qadi Registers serve as a bridge that brings the court decisions recorded during the Ottoman period to the present day. These records carry the legal understanding, the court processes, the methods of evidence, and the decision-making mechanisms of the era to the present day. Therefore, in the cases recorded in the Istanbul Qadi Registers, the claims of the plaintiffs, the defenses of the defendants, and the court's preference for evidence are of significant importance in influencing the course of legal proceedings. In this study, firstly, some court decisions recorded in the Istanbul Qadi Registers have been translated into modern Turkish, and an attempt has been made to identify the impact of the involvement of physicians in the trials on the legal processes and outcomes. Subsequently, the legal foundations that are believed to have influenced the court decisions have been discussed. These foundations are primarily based on the sources of Hanafi jurisprudence. While there are some studies on the roles of physicians in the qadi registers, such as their involvement as experts, witnesses, or as members of the "ehlihibre" (expert panel), these studies often refer to Turkish sources for references to fiqh books and legal terms. However, the issues have not been analyzed from a fiqh perspective through classical fiqh sources. This study aims to address this gap, albeit in a limited capacity.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Istanbul Qadi Registries , Physician , Expert Witness , Court

İstanbul Kadı Sicillerinde Hekimlerin Mahkeme Kararlarına Etkileri ve İlgili Mahkeme Kararlarının Fıkhi Temelleri

Öz

İstanbul kadı sicilleri, Osmanlı döneminde kayıt altına alınan mahkeme kararlarını günümüze ulaştıran bir köprü görevi görmektedir. Bu kayıtlar; dönemin hukuk anlayışını, mahkeme süreçlerini, delillendirme yöntemlerini ve karar mekanizmalarını günümüze taşımaktadır. Bu sebeple, İstanbul kadı sicillerinde kayıt altına alınmış davalarda mahkeme süreçlerine etki eden; müddeilerin iddiaları, davalıların savunmaları ve mahkemelerin delil tercihleri oldukça önem arz etmektedir. Çalışmamızda evvela, İstanbul kadı sicillerinde kayıtlı bazı mahkeme kararları günümüz Türkçesine çevrilerek hekimlerin müdahil oldukları duruşmalarda dava süreçlerine ve sonuçlarına etkileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ardından mahkeme kararlarına etki ettiği düşünülen fıkhi temellendirmelere değinilmeye çalışılmıştır. Bu temellendirmeler genellikle Hanefi fıkıh kaynakları merkezli yapılmıştır. Hekimlerin kadı sicillerinde geçen; ehlihibre, bilirkişilik ve şahitlik yönlerine dair bazı araştırmalar mevcut olsa da bu çalışmalarda fıkıh kitaplarına ve fıkhi terimlere atıflar yapılmasına rağmen ilgili atıflar genelde Türkçe kaynaklara yapılmış, meseleler klasik fıkıh eserlerine başvurularak fıkhi açıdan ta’lil edilmemiştir. Bu çalışmada az da olsa bu açığın da kapatılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Kadı Sicilleri , Hekim , Bilirkişilik , Mahkeme

Kaynakça

• Abaci Nurcan. “Osmanlı Dönemi Bilirkişilik Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/3 (2002),75-84.
• Ahmed, Ebü’l-hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muḥammed b. Sirâc, Muhammed Ahmed. et-Tecrîd. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Muhayyerlik.”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31:25-30 İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Şahit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/278-283. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ayışın, Sercan. Osmanlı Devleti’nde Bilirkişilik İstanbul Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Adli Tıp ve Adli Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bakkal, Ali. “Maraz-ı Mevt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/39-41. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bayer Rıdvan. “Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi”. Hikmet Yurdu 4/7 (2011), 177-197.
• Bedruddîn el-ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed, el-Binâye şerḥu’l-hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1420/2000.
• Dağcı, Şamil. “Hükûmet-i Adl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/463-464. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• İbnu’l-Humâm, Kemâluddîn Muḥammed b. ʿAbdulvaḥid b. ʿAbdilḥamîd b. es-Sîvâsî. Fetḥu’l-ḳadîr. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1389/1970.
• İnce, İrfan. “Ridde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/88-91. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Karataş, İbrahim. Hekimlerin Tıbbî Alandaki Haberlerinin ve Görüşlerinin İslam Hukukunda Kabul Edilme Şartları. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Kâsânî, ʿAlâʾuddîn Ebûbekir b. Mesʿûd b. Aḥmed el-Ḥanefî. Bedâʾiu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Ḳudûrî, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Ebî Bekr Muḥammed b. Aḥmed el-Ḳudûrî. Muḫtaṣaru’l-kudûrî fî’l fıkhi’l- Hanefî. thk. Kâmil Muhammed Muḥammed ʿUveyda. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• Orhan, Fatih ‘’İslam Hukuku ve Türk Hukukunda Siyasi Suç Kavramı’’. Uluslararası Araştırma Dergisi 11/58 (2018), 869.
• Ömer Nasuhi Bilmen. İslam Hukuku Terimler Sözlüğü. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2. Basım, 2017.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme, el-Mebsûṭ. thk. Ḫalîl Muyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr li’t-tabâʿati ve’n-Neşri ve’t-Tevzîʿi, 1421/2000.
• Şafak, Ali. “Erş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/307-308. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Zeylaʿî, ʿOs̱mân b. ʿAlî b. Meḥcen el-Bâriʿî Faḫruddîn el-Ḥanefî. Tebyînu’l-ḥaḳâîḳ şerhu kenzi’d-daḳâiḳ. Kahire: el-Maṭbaʿatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye,1313.
• ʿAlâʾuddîn es-Semerḳandî, Ebûbekir Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Ahmed. Tuḥfetu’l-fuḳahâʾ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1414/1994.
• İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 259 Numaralı Sicil (1724-1725). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/goster.php?blm=glt259&bsm=glt259b188
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 10 Numaralı Sicil (1661-1663). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=25214&MetinTmz=tabib
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil (1663-1664). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=27197&MetinTmz=tabib
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 150 Numaralı Sicil (M. 1730-1732). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=5250&MetinTmz=ehl%20i%20hibre%20etibba
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil (1663-1664). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=27235&MetinTmz=tabib
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 78 Numaralı Sicil (1801-1803). haz. Coşkun Yılmaz İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019 https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=30998&MetinTmz=ehl%20i%20hibre%20etibba
• İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadâreti Mahkemesi (1704). haz. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=42053&MetinTmz=hibre%20hekim
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (1518-1521), haz. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=44543&MetinTmz=bakire
• İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 580 Numaralı Sicil (1806-1808). haz. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=22447&MetinTmz=ehl%20i%20hibre%20etibba
• İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 74 Numaralı Sicil (1661-1662), haz. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=14978&MetinTmz=Cerr%C3%A2h%20darb
• İstanbul Kadı Sicilleri, Eyüp Mahkemesi 182 Numaralı Sicil (1741-1748). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=17515&MetinTmz=Cerrâh%20darb
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 78 Numaralı Sicil (1801-1803). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=31145&MetinTmz=ehl%20i%20hibre%20etibba
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 78 Numaralı Sicil (1801-1803). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=31243&MetinTmz=katl%20hekim
• İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 114 Numaralı Sicil (1672-1674). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=21424&MetinTmz=maraz%C4%B1%20mevt
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 197 Numaralı Sicil (1749-1750). haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2019. https://kadisicilleri.org/ayrmetin.php?idno=7454&MetinTmz=Simke%C5%9F%20%C4%B0brahim %20H%C3%BCseyin