Bir İktidar Aracı Olarak Dış Yardım Ve Dış Borçlar: Osmanlı İmparatorluğu'ndan Günümüze Türkiye’nin Dış Borçlanma / Borçlandırılma Serüveni

Yıl 2018, Cilt: 33 Sayı: 2, 623 - 655, 09.01.2019

Begüm Korkmaz Sibel Aybarç

https://doi.org/10.24988/deuiibf.2018332804

Öz

İnsanlık tarihi boyunca iktidar olgusu, farklı koşullara göre değişim göstermiştir. Tarım toplumlarında toprak sahibi olmak iktidar göstergesi kabul edilip, askeri güç kullanımını -savaşı- gerektirmekte iken, Sanayi Devrimi sonrası toplumlarda iktidar göstergesi makineleşmeye evrilerek, ekonomik güç gerektirmiştir. Söz konusu dönemde askeri güç kullanılarak çözülemeyecek sorunlar (hammadde temini, fazla üretimin satılabilmesi gibi) gündeme gelmiştir. Toplumsal gelişim süreci, üretim fazlasının satılabilmesi için tüketim toplumu oluşturulmasından savaş sonrası insani ilişkilere kadar oldukça farklı amaçlarla kaynak aktarımını beraberinde getirmiştir.Yardım şeklinde başlayan kaynak aktarımı, özellikle gelişmekte olan ülkeleri zamanla borç sarmalına sürüklemiştir. Çalışma, gelişmekte olan ülkelerce kullanılan dış yardım/borçların niteliğinin ülkelerin ekonomik ve politik bağımsızlıkları üzerindeki önemini, Osmanlı İmparatorluğu'ndan günümüz Türkiye'si ekseninde ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İktidar, Dış Yardım, Dış Borç, Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye

External Assistance and External Debts as a Power Tool: External Borrowing / Indebted Adventure of Turkey from the Ottoman Empire to Today

Öz

The power phenomenon has changed according to different conditions throughout human history. While landownership in agricultural societies was accepted as a sign of power and required the use of military force, in the post-Industrial Revolution societies the power indicator evolved into mechanization and required economic power. In the said period, problems that could not be solved by using military power (such as raw material procurement, production of excess production etc.) came into question. The process of social development has led to the transfer of resources for different purposes, from the creation of a consumption society to the sale of surplus production to post-war human relations. The transfer of resources, which started in the form of assistance, has led especially the developing countries to the debt spiral in time. The study examines the importance of the nature of the foreign aid/debts used in developing countries on the economic and political independence of the countries, from Ottoman to present day Turkey.

Anahtar Kelimeler

Power, External Assistance, External Debt, Ottoman Empire, Turkey

Kaynakça

• AÇBA, S. (1994), Devlet Borçlanması, Kocatepe Üniversitesi Yayınları, Afyon.
• AKINCI, A., USTA, S. (2016), “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Etkili Olan Dış Faktörlerin Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 275-288.
• AKKOR, M. (2017), “II. Dünya Savaşı’nın Sonu ve Truman Doktrini’nin Ortaya Çıkışı”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/International Journal of Historical Researches, 2, 1-17.
• ALPTEKİN, V. (2009), “IMF İstikrar Programlarının Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri (1980-2004)”, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(17), 478-482.
• ARMİTAGE, R. L., NYE, J. (2007), “Smart Power and the U.S. Strategy for Security in a Post-9/11 World”, 7, 1-15.
• ASHLEY, R. K. (1984), “The Poverty of Neorealism”, International Organization, 38(2), 225-286.
• AYDOĞAN, B. (2011), “Rapor: Güç Kavramı ve Kamu Diplomasisi”, Ekopolitik Uluslararası İlişkiler Masası, Rapor No. 11-02, 1-43.
• BAHARÇİÇEK, A. (2000), “Bir Dış Politika Aracı Olarak Savaş”, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1), 271-279.
• BALCI, A., YEŞİLTAŞ, M. (2005-2006), “Bir Dış Politika Aracı Olarak Dış Yardımların Kullanılması: Japonya Örneği”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 2(8), 167-198.
• BERKES, N. (1964), İkiyüz Yıldır Neden Bocalıyoruz?, Yön Yayınları, No:1.
• BOLLIER, D. (2003), “The Rise of Netpolitik How the Internet Is Changing International Politics and Diplomacy”, The Aspen Institute, Washington.
• CANETTI, E. (2017), Kitle ve İktidar, (Çev. Gülşat Aygen), 8. Baskı, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• CEYLAN, M. (1994), “5 Nisan Kararları ve Sendikaların Tutumları”, Toplum ve Hekim, 9(62), 12-13.
• ÇAĞLAR, A. (2012), “Güç: Sert Güç, Yumuşak Güç ve Akıllı Güç”, (10.10.2017).
• ÇELEBİ, A. K. (1998), Türkiye’ de Ekonomik İstikrarsızlığın Dışsal–Yapısal Nedenleri ve İstikrar Politikaları, Emek Matbaacılık, Manisa.
• ÇETİN, M., KÖK, R. (2015), Osmanlı Dış Borçlanmasının Hobson – Lenin Tezi Bağlamında Değerlendirilmesi, Akademik Bakış Dergisi, 51, 203-220.
• DENİZ, Ö., İMAMOĞLU, H. V. (2016), “Sinop Kibrit Fabrikası”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Özel Sayı: 2, 99-110.
• Development İnitiatives, Global Humanitarion Assistance Report 2017.
• Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, (24.06.2018).
• DOĞRUEL, F., DOĞRUEL, S. (2000), Osmanlı’dan Günümüze Tekel, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• DURSUN, H. (2006), “Dış Yardımla Ekonomik Büyüme ve Kalkınma”, Kamu-İş Dergisi, 8(4), 191-198.
• ERDEM, M. (1996), Devlet Borçları, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa.
• ERKAN, Ç., TUTAR, E., TUTAR, F., EREN, M. V. “Türkiye’nin Dış Borçlarının Analizi (1980–2012)”, in International Conference on Eurasian Economie, 312-318.
• ERTEM, B. (2009), “Türkiye-ABD İlişkilerinde Truman Doktrini ve Marshall Planı”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 377-397.
• GÜRSOY, B. (1984), “100. Yüzyılda Düyun-u Umumiye İdaresi Üzerine Bir Değerlendirme”, Ord. Prof. Dr. Şükrü Baban’a Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 17-59.
• İNCE, M. (1996), Devlet Borçlanması (Kamu Kredisi), 5. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara.
• İNCE, M. (2001), Devlet Borçları ve Türkiye, Gazi Kitabevi, Ankara.
• JABLONSKY, D. (1997), “National Power”, Parameters, 34-54.
• KALATHİL, S. (2011), “China’s Soft Power in The Information Age: Think Again”, ISD Working Papers in New Diplomacy, 1-12.
• KALYON, L. (2010), “Truman Doktrini Üzerine Bir Analiz”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 6(11), 7-26.
• KARA, B. (2006), “Türkiye’de Personel Reformu Çalışmalarının Altyapısı: 1930-60 Yılları Arasında Yabancı Uzmanların Kamu Yönetimine İlişkin Hazırladıkları Raporlar”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 30(2), 149-162.
• KARABIYIK, İ., UÇAR, M. (2010), “Türkiye'de 1980 Sonrası Uygulanan IMF Destekli İstikrar Programlarının Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi”, Akademik İncelemeler Dergisi, 5(2), 38-58.
• KARAMAN, S., YAVUZ, C. F. (2016), “Marshall Planı Türkiye Tarımının Gelişmesinde Nasıl Rol Oynamıştır?”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 35(1), 1-14.
• KARLUK, R. (1997), Türkiye Ekonomisi, 5. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Yayınları, İstanbul.
• KARLUK, S. R. (2010), “İç ve Dış Devlet Borçları” Türkiye Ekonomisi, (Ed. Metin Toprak, Nüvit Oktay), 1. Baskı, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 2167, Eskişehir.
• KAZGAN, G. (1988), Ekonomide Dışa Açık Büyüme, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• KAWAI, M, TAKAGI, S. (2001), “Japan’s Official Development Assistance: Recent Issues and Future Directionss”, Asia Program Working Paper, No: 97, 1-24.
• KENNDY, P. (1996), Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, (Çev. Birtane Karanakçı), İş Bankası Yayını, Ankara.
• KILIÇBAY, M. A. (1985), “Osmanlı Batılılaşması”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, Cilt: 2.
• KLEIN, T. M. (1994), “External Debt Management An Introduction”, World BankTechnical Paper, Number: 245.
• KOCAOĞLU, M. (1995), “Kavalalı Mehmed Ali Paşa İsyanı (1831-1841)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 6, 195-210.
• KODAMAN, B. (2007), “Osmanlı Devleti’nin Yükseliş ve Çöküş Sebeplerine Genel Bakış”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 1-24.
• KOYUNCU, F. T., TEKELİ, S. (2010), “1990 Sonrası Dönemde Türkiye’de Dış Borç Stoku Üzerinde Etkili Olan Ekonomik Faktörlerin Analizi”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2(1), 123-130.
• KÖK, R., ÇETİN, M. (2012), “Çevreleşme Sürecinde Yayılmacı Güçlerin Borç Yaratma Politikaları”, Uluslararası Ekonomi Konferansı, Türkiye Ekonomi Kurumu UEK-TEK.
• LAZZARATO, M. (2015), Borçla Yönetmek, (Çev. Ş. Çiltaş), Otonom Yayıncılık, İstanbul.
• LEE, G. (2009), “A Theory of Soft Power and Korea’s Soft Power Strategy”, Korean Journal of Defense Analysis, 21(2).
• LEİCHT, J., Schwarz, P. (2003), “Turkish Parliament Votes Down US War Plans”, World Socialist, (06.03.2018).
• MİYNAT, M. (2004), Liberalizasyon Sürecinde İstikrar Politikalarının Gelir Dağılımına Etkisi (İsrail, Meksika ve Türkiye), Odak Yayınevi, Ankara.
• NOYA, J. (2005), “The Symbolıc Power of Nations”, Working Paper (WP), 35/2005, 1-18.
• NYE, J. S. (2004), Soft Power: The Means to Succeed in World Politics (Kcw York: Public Affairs).
• NYE, J. S., “Gücün Geleceği”, (19.11.2017).
• OECD (1988), External Debt: Definition, Coverage and Methodology, A
• Report by an International Working Group on External Debt Statistics of: The World Bank International Monetary Fund Bank for International Settlements Organisation for Economic Co-operation and Development, Paris: The World Bank, Washington.
• OECD (2008), The Paris Declaration on Aid Effectiveness and the Accra Agenda for Action 2005/2008, Paris.
• ÖKTE, S., “Ana Hatlarıyla Türkiye-IMF İlişkileri”, (23.06.2018).
• ÖZKAN, İ. Ö. (2013), “Küreselleşme, Finansal Serbestleşme ve Tobin Vergisi”, (01.05.2018).
• ÖZTÜRK, S., ÖZYAKIŞIR, D. (2005), “Türkiye Ekonomisinde 1980 Sonrası Yaşanan Yapısal Dönüşümlerin GSMH, Dış Ticaret ve Dış Borçlar Bağlamında Teorik Bir Değerlendirmesi”, Mevzuat Dergisi, 94.
• PAMUK, Ş. (1984), “The Ottoman Empire in the “Great Depression” of 1873-1896”, The Journal of Economic History, 44(1), 107-118.
• PAMUK, Ş. (2018), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• PERKİNS, J. (2015), Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, (Çev. Murat Kayı), April Yayıncılık, İstanbul.
• Pınar, L. (2017), “Amerika Birleşik Devletleri’nin Yumuşak Gücü ve Hollywood”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(1), 253-274.
• RUSSELL, B. (1976), İktidar, 2. Baskı, Altın Kitaplar Basımevi, İstanbul.
• RUSSELL, B. (1990), İktidar, (Çev. Mete Ergin), 1. Baskı, Cem Yayınevi, İstanbul.
• SANDIKLI, A. (2014), “Yumuşak Güç Savaşları”, (08.12.2017).
• SEYİDOĞLU, H. (2007), Uluslararası İktisat-Teori, Politika ve Uygulama, Güzem Can Yayınları, No: 20, 16. Baskı, İstanbul.
• ŞEKER, M. (2006), “Dış Borçlanmaya Teorik Bir Bakış ve Dış Borçların Ekonomik Etkileri”, Sosyo-Ekonomi Dergisi, 3(3), 73-92.
• TAŞ, M. (2004), “Menderes Döneminin Ekonomi Politiği ve 1958 İstikrar Programı”, Mevzuat Dergisi, 76.
• TCMB, “Türkiye’nin Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı”, < www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/26640b7b-9641-4c35-99ec-cd10a9d4e51b/program.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-26640b7b-9641 4c35-99ec-cd10a9d4e51b-m3fB7oF> (24.06.2018).
• TEKİN, F. (1988), Uluslararası Maliye, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 261, Cilt: 1, Eskişehir.
• TÖRE, N. (1982), “Atatürk Döneminin (1923-1938) Dış Ekonomik İlişkiler Politikası”, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Maliye Enstitüsü ile Türkiye Ekonomi Kurumu, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 513, Ankara.
• TÖREN, Tolga. (2007), Yeniden Yapılanan Dünya Ekonomisinde Marshall Planı ve Türkiye Uygulaması, Sosyal Araştırmalar Vakfı, İstanbul.
• TUNA, S. (2007), “Cumhuriyet Ekonomisinin İlk Devalüasyonu: 7 Eylül 1946”, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 7(13), 86-121.
• TURAN, Z. (2011), “Dünyadaki ve Türkiye’deki Krizlerin Ortaya Çıkış Nedenleri ve Ekonomik Kalkınmaya Etkisi”, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 4(1), 56-80.
• TÜFEKÇİ, Ö. (2016), “Yükselen Güçler ve Dış Politika Aracı Olarak Dış Yardımlar”, Türkiye’de ve Dünyada Dış Yardımlar, (Ed. Erman Akıllı), Nobel Yayıncılık, Ankara, 101-119.
• TÜLEYKAN, H., BAYRAMOĞLU, S. (2016), “Türkiye’de 24 Ocak Kararları İle Başlayan Finansal Serbestleşmenin Günümüz İktisadi ve Mali Yapısına Yansımaları”, The Journal of Academic Social Science Studies, 44, 401-420.
• YILDIRIM, İ. (2002), “Osmanlı Demiryolu Politikasına Bir Bakış”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 311-324.