TARİHSEL SÜREÇTE BALKANLAR, BÖLGENİN JEOSTRATEJİK VE JEOPOLİTİK ÖNEMİ, KÜRESEL DİNAMİKLER İÇERİSİNDEKİ YERİ

Yıl 2025, Sayı: 1, 53 - 97, 31.03.2025

Adem Apaydın

Öz

The Balkans, located in the southeast of Europe, has a global geostrategic and geopolitical importance with its geographical location, historical and natural riches, economic value, ethnic and cultural diversity. The Balkans is an important geography that has been under the influence of many civilizations from prehistoric times to the present day. From the Roman Empire to the Byzantine Empire and the Ottoman Empire, many states have struggled for dominance in this region. The Balkans have served as a bridge between Europe, Asia and Africa throughout history. The Balkan geography, where many civilizations ruled and great powers confronted each other from time to time, has been the scene of various alliances, wars and the struggle of international power centers as a transition point between East and West. The powers that were able to control this peninsula had the opportunity to impose their own cultures on the region. Today, ongoing territorial and border disputes, ethnic and religious struggles, and discriminatory policies against minorities can occasionally lead to crises between the countries concerned. Greece's claims over Macedonia and the dispute between Greece and Turkey over many issues, particularly the Aegean Sea Islands, are examples of these. The Balkans are an important fault line in this respect. Although many of the problems between the Balkan countries have been swept under the rug for now, this fault line will be violently broken if the conjuncture is favorable.

Anahtar Kelimeler

Venizelos, Balkans, EU, Greece, Balkan PAct, Geopolitics, Geostrategy

TARİHSEL SÜREÇTE BALKANLAR, BÖLGENİN JEOSTRATEJİK VE JEOPOLİTİK ÖNEMİ, KÜRESEL DİNAMİKLER İÇERİSİNDEKİ YERİ

Öz

Avrupa'nın güneydoğusunda yer alan Balkanlar; coğrafi konumu, tarihsel ve doğal zenginlikleri, ekonomik değeri, etnik ve kültürel çeşitliği ile küresel düzeyde jeostratejik ve jeopolitik bir öneme haizdir. Balkanlar, tarih öncesi çağlardan günümüze kadar çok sayıda uygarlığın etkisi altında kalmış önemli bir coğrafyadır. Roma İmparatorluğundan Bizans İmparatorluğu’na ve Osmanlı İmparatorluğu’na kadar birçok devlet bu bölgede hakimiyet kurma mücadelesi vermiştir. Balkanlar tarih boyunca Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları arasında bir köprü vazifesi görmüştür. Çok sayıda medeniyetin hüküm sürdüğü ve zaman zaman büyük güçlerin karşı karşıya geldiği Balkan coğrafyası, Doğu ile Batı arasında bir geçiş noktası olması itibarıyla çeşitli ittifaklara, savaşlara ve uluslararası güç odaklarının mücadelesine sahne olmuştur. Bu yarımadayı kontrol edebilen güçler bölgeye kendi kültürlerini de empoze etme fırsatını elde etmişlerdir. Günümüzde halen süren toprak ve sınır anlaşmazlıkları, etnik ve dini mücadeleler, azınlıklara karşı uygulanan ayrımcı politikalar zaman zaman ilgili ülkeler arasında krizlere neden olabilmektedir. Yunanistan’ın Makedonya toprakları üzerindeki hak iddiaları, Yunanistan ve Türkiye arasında başta Ege Deniz Adaları olmak üzere birçok konuda var olan anlaşmazlıklar bunlara örnek olarak verilebilir. Balkanlar bu açılardan önemli bir fay hattı konumundadır. Balkan ülkeleri arasında var olan birçok sorun şimdilik halının altına süpürülmüş olarak dursa da konjonktürün uygun olması durumunda bu fay hattı şiddetli bir şekilde kırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, AB, Yunanistan, Venizelos, Balkan Paktı, Jeopolitik, Jeostrateji

Kaynakça

• Adıyeke, Nüket, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
• Armaoğlu, Fahir, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul: Kronik Kitap, 2021.
• Arı, Kemal, Büyük Mübadele, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2023. Balkan Harbi. I. Cilt, Ankara: Gnkur. Basımevi, 1998.
• Çağla, D. Tağmat, Türk ve Yunan Kaynakları Çerçevesinde Megali İdea Değerlendirmeleri, Türk ve Yunan İlişkileri Üzerine Makaleler Dağler Dağler Viran Dağler içinde, editör Yeliz Okay, 89-108, İstanbul: Doğu Kitapevi, 2014.
• Demirhan, Hasan, İngilizlerin Balkan Politikası ve Yunanistan, İstanbul: İdil Yayıncılık, 2016.
• Erdem, Nilüfer, Megali İdea Hayali, Yunan Algısında Türk İmgesi(Kökenleri ve Dostluk İçin Kültürel Çıkış Yolları), Konya: Eğitim Yayınevi, 2021.
• Eser, Murat, Eleftherios Venizelos Yunan Arşiv Kaynaklarına Göre Türk-Yunan İlişkileri, İstanbul: Yeditepe Yayınevi 2019.
• Hall, Richard C., Balkan Savaşları 1912-1913 I.Dünya Savaşı'nın Provası, çeviren Mehmet Tanju Akad, İstanbul: Homer Kitapevi, 2003.
• Hacısalihoğlu, Mehmet, Jön Türkler ve Makedonya Sorunu 1890-1918, İstanbul: Tarih Vakfı, 2020.
• Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyıllar, çeviren İhsan Durdu, Gülçin Tunalı, Haşim Koç, İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
• Karaduman, Sait, "Birinci Balkan Harbi", K.K.K. K.H.O Harp Tarihi Ders Notları II içinde, 7-74. Ankara: KHO Matbaası, 2016.
• Kerimoğlu, Hasan Taner, İttihat Terakki ve Rumlar 1908-1914, İstanbul: Libra Kitap, 2018.
• Kerimoğlu, Hasan Taner, Osmanlı Kamuoyunda Balkan Meselesi 1908-1914, İstanbul: Libra Kitap, 2015.
• Macmillan, Margaret, Barış Yapanlar, çeviren. Belkıs Çorakçı Dişbudak, İstanbul: Alfa Basım Yayın, 2015.
• McCarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı, çeviren. Fatma Sarıkaya, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Ortaylı, İlber, Türkler’in Tarihi II, İstanbul: Timaş Yayınları 2016.
• Özsüer, Esra, Türkokratia Avrupa'da Türk İmajı, İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Öztuna, Yılmaz, Avrupa Türkiye'sini Kaybımız, İstanbul: Babıali Kültür Yayınevi, 2006.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih I İlkçağlardan 1918'e, Ankara: İmge Kitapevi, 2012.
• Smith, Michael Llewellyn, Yunanistan’ın Anadolu Hayali 1919-1922, çeviren. Nilgün Engin, İstanbul: Tarihçi Kitapevi Yayınları, 2017.
• Sonyel, Sallahi R., İngiliz Gizli Belgelerinde Türk-Yunan İlişkileri 1821-1923, İstanbul: Remzi Kitapevi, 2011.
• Sönmez, Bingür ve Yıldız, Reyhan, Ateşe Dönen Dünya: Sarıkamış, İstanbul: Boyut Yayıncılık, 2018.
• Ünalp, F.Rezzan, "Birinci Dünya Harbi Öncesi Gelişmeler ve Tarafların Durumu", K.K.K. K.H.O Harp Tarihi Ders Notları II içinde, 75-98. Ankara: KHO Matbaası, 2016.
• Ünalp, F.Rezzan, "Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesi ve Sarıkamış Harekatı", K.K.K. K.H.O Harp Tarihi Ders Notları II içinde, 99-114. Ankara: KHO Matbaası, 2016.
• Akkuş, Bülent, Tarihsel Süreç İçerisinde Türkiye-Yunanistan İlişkileri, Türk ve Yunan İlişkileri Üzerine Makaleler Dağler Dağler Viran Dağler içinde, editör Yeliz Okay, 325-358, İstanbul: Doğu Kitapevi, 2014.
• Ercan, Murat, "Avrupa Birliği’nin Genişleme Politikası: Yeni Dinamizm Batı Balkanlar", Anadolu Üniversitesi Anadolu Strateji Dergisi, C.1, S.1, (Kasım 2019):1-14,https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/870279, Erişim Tarihi: 04.02.2025.
• Eyicil, Ahmet, “Atatürk Devrinde Türkiye’nin Balkan Politikası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi C.20, S.59, (Temmuz 2004): 335-367, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1003633, Erişim Tarihi: 08.02.2025.
• Gökçen, Salim. “Balkanlarda Bölgesel Yaklaşım: Avrupa Birliği’nin Balkanlar Politikası”. Atatürk Dergisi, C.5, S.3, (Mart 2010): 115-132.
• Hatipoğlu, M. Murat, Eleftherı̇os Venizelos’un 1910 Yılında İktidara Gelmesiyle Megali İdea'nın Kazandığı Yeni
• Karakter, Üçüncü Askeri Tarih Semineri Bildiriler, Tarih Boyunca Türk Yunan İlişkileri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları içinde, Ankara: Gnkur. Basımevi, 1986.
• İnalcık, Halil, "Türkler ve Balkanlar", BAL-TAM Türklük Bilgisi 3 Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi, (Eylül 2005): 20-44, https://www.academia.edu/42726874/ Türkler_ve_Balkanlar_Halil_Inalcik, Erişim Tarihi: 08.02.2025.
• Noi, Aylin Ünver, “75 Yıllık Savunma Örgütü: Nato”, Seta/Perspektif 406, (Temmuz 2024): 1-5, https://www.setav.org/assets/uploads/2024/07/p406.pdf?, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Özüsüer, Esra “Elefteherios Venizelos’un Hatıralarında Paris Barış Konferansıve İzmir’in Yunanlara Bırakılma Kararı, Selçuk Türkiyat Dergisi 59, (Ekim 2023): 269-315.
• Rodoplu, Gültekin, "Gümrük Birliği Ve Türkiye", Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.1, S.1, (Mart 1996):1-6, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/195258, Erişim Tarihi:05.02.2025.
• Sancaktar, Caner, "Balkanlar'da Osmanlı Hakimiyeti ve Siyasal Mirası", Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, C.2, S.2, (Temmuz 2011): 27-47, https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/69529, Erişim Tarihi: 06.02.2025.
• Sancaktar, Caner “Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar’daki Kültürel ve Demografik Mirası”, Sosyal Bilimler Dergisi C.5, S.2, (Ekim 2012): 53-93, https://www.researchgate.net/publication/321085439_Osmanli_Imparatorlugu'nun_Balkanlar'daki_Kulturel_ve_Demografik_Mirasi, Erişim Tarihi: 06.02.2025.
• Sarınay, Yusuf, "İki Savaş Arası Dönemde Türkiye'nin Balkan Ülkeleri İle Münasebetleri (1919-1939)", Ondokuz Mayıs University Journal of Education Faculty, C.2, S.1, (Kasım 2014): 231-258, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/188294, Erişim Tarihi: 05.02.2025.
• Telli, Azime ve Demirtaş, Işıl, “Küresel Enerji Jeopolitiğinde Balkanların Ekonomi Politiği Üzerine Bir Değerlendirme”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, C.18, S.1, (Ocak 2019): 271-290, https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/630857, Erişim Tarihi: 02.02.2025.
• Kurt, Halil ve Yaşar, Ayşe, "Balkan Yarımadası’nın Jeopolitiği. Geopolitic of Balkan Peninsula," International Balkan and Near Eastern Social Sciences Congress Series VII. IBANESS Congress Series, Tekirdağ: Marmara Üniversitesi, 2018.
• Yellice, Gürhan, “Birinci Dünya Savaşı ve Yunanistan: Çanakkale’den Milli Bölünmeye”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/32, (Temmuz 2016): 205-242.