İki Körfez Savaşı Arasında Türkiye-Irak İlişkileri (1990-2003)

Yıl 2025, Sayı: 1, 151 - 172, 31.03.2025

Nuri Cem Tabanlı

Öz

İki Körfez Savaşı arasında Türkiye-Irak ilişkileri, hem bölgesel güvenlik hem de ekonomik çıkarlar açısından önemli değişimlere sahne olmuştur. 1990 yılında Irak’ın Kuveyt’i işgali ile başlayan süreçte Türkiye, uluslararası koalisyonun bir parçası olarak Irak’a karşı uygulanan ambargoya katılmıştır. Türkiye, bu dönemde, bölgesel güvenliği sağlamak adına Irak’taki gelişmeleri yakından takip etmiştir. Birinci Körfez Savaşı sonrasında, Kuzey Irak’ta PKK'nın etkinliği Türkiye için büyük bir tehdit oluşturmuş, bu durum iki ülke arasındaki ilişkilerin daha da karmaşıklaşmasına yol açmıştır. Ayrıca, Saddam Hüseyin yönetimiyle yaşanan gerilimler, Türkiye’nin Kürt meselesine dair iç ve dış politikalarını etkileyerek, ilişkilerde sık sık gerginliklere neden olmuştur. Irak’a yönelik uygulanan ambargo ise Türkiye’nin ekonomik çıkarlarını olumsuz yönde etkilemiş, bu durumu aşmak adına Türkiye, diplomatik ve ticari stratejiler geliştirmiştir. Ancak, her iki ülkenin de güvenlik ve ekonomik çıkarları doğrultusunda pragmatik bir işbirliği zemini arayışı, ilişkilerin zamanla yeniden şekillenmesine olanak sağlamıştır. İki Körfez Savaşı arasındaki dönemde Türkiye-Irak ilişkileri, hem zorluklar hem de işbirliği fırsatlarıyla şekillenmiş, bölgesel dengeler açısından kritik bir dönem oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Irak, Türkmen, Kürt, Körfez Savaşı, Güvenlik, Petrol

Türkiye-Iraq Relations Between Two Gulf Wars (1990-2003)

Öz

Between the two Gulf Wars, Türkiye-Iraq relations underwent significant changes in terms of both regional security and economic interests. Following Iraq's invasion of Kuwait in 1990, Türkiye participated in the international coalition and joined the economic embargo against Iraq. During this period, Türkiye closely monitored developments in Iraq to ensure regional security. After the First Gulf War, the increasing PKK activity in Northern Iraq became a major threat for Türkiye, complicating bilateral relations. Additionally, tensions with Saddam Hussein’s regime further impacted Türkiye’s internal and external policies regarding the Kurdish issue, leading to frequent strains in relations. The embargo on Iraq also negatively affected Türkiye's economic interests, prompting the country to develop diplomatic and trade strategies to mitigate these effects. However, the pursuit of pragmatic cooperation in line with both countries’ security and economic interests allowed for a recalibration of relations over time. During the period between the two Gulf Wars Türkiye-Iraq relations were shaped by both challenges and opportunities for cooperation, marking a critical phase in the regional balance.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Iraq, Turkmen, Kurd, Gulf War, Security, Oil

Kaynakça

• Abrahamıan, Ervand, Modern İran Tarihi, çev. Dilek Şendil, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Akdoğan, İsmail Bağımlılık ve Bağımsızlık Arasında Suudi Arabistan, Ankara: Kadim Yayınları, 2020.
• Akşin, Sina, Kısa 20.Yüzyıl Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Armaoğlu,Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul: Kronik Kitap, 2018.
• Aziz, Mahir A. Irak Kürtleri, çev.Zülal Kılıç, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
• Galbraith, Peter, Irak’ın Sonu, çev. Mehmet Murat İnceayan, İstanbul: Doğan Kitap, 2007.
• Gordon, Michael R. and Trainor, Bernard E., Cobra II, New York: Vintage Books, 2006.
• Kıran, Abdullah, Ortadoğu’da Su, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
• Kongar, Emre, 21.Yüzyılda Türkiye, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1998.
• Kubal, Ayfer Yazkan,Osmanlı-İngiliz İlişkileri ve Irak’ın Doğuşu, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2018.
• Kamran Mofid, The Economic Consequences of the Gulf War, New York: Routledge, 2017.
• Mansfield, Peter, A History of the Middle East, England: Penguin Books, 2010.
• Öymen, Onur, Arka Plan, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2016.
• Özal, İlkin Başar, Kısa Soğuk Savaş Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2020.
• Rupe, Irak İşgalinin Perde Arkası, çev. Buket Dabancalı-Alaz Pesen, İstanbul: Yordam Kitap, 2006.
• Said, Edward, Oslo’dan Irak’a ve Yol Haritası, çeviren: Murat Uyurkulak, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2005.
• Sönmezoğlu, Faruk Soğuk Savaş Döneminde Türk Dış Politikası 1945-1991, İstanbul: Der Yayınları, 2016.
• Şen, Sabahattin, Su Sorunu, Türkiye ve Ortadoğu, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 1993.
• Tür, Özlem “Türkiye’nin Irak ve Suriye İlişkileri,” XXI. Yüzyılda Türk Dış Politikasının Analizi, derleyen:Faruk
• Sönmezoğlu, Nurcan Özgür Baklacıoğlu, Özlem Terzi, 593-617. İstanbul: Der Yayınları, 2012.
• Woodward, Bob, Plan of Attack, Great Britain: Simon Schuster, 2004.
• Yenigün, Cüneyt, Soğuk Savaş Sonrasında TBMM ve Dış Politika, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2004.
• Altunışık, Meliha Benli, “Ortadoğu ve ABD: Yeni Bir Döneme Girilirken”, Ortadoğu Etütleri, Cilt:1 Sayı:1 (2009): 69-81.
• Bengio, Ofra, “Ankara, Erbil, Baghdad: Relations Fraught with Dilemmas”, Ortadoğu Etütleri, Cilt:5 Sayı:1(2013): 65-84.
• Kaştan, Yüksel, “II. Dünya Savaşı Sonrası Türkiye-Irak Siyasi İlişkileri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:19 (2008): 313-326.
• Molla, Alptekin, “Soğuk Savaş Sonrası Körfez Krizleri ve Türkiye-ABD-NATO İlişkileri”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt:7 Sayı:11 (2009):29-45.
• Önal, Tekin ve Özdağ, Abdullah, “Körfez Savaşı ve Türk Dış Politikasına Etkileri,” Turkish Studies, 11 (Sonbahar 2016): 53-70.
• Pusane, Özlem Kayhan, “Türkiye’nin Kuzey Irak Politikasında Değişim: Turgut Özal ve Tayyip Erdoğan Dönemlerinin Karşılaştırmalı Analizi,” Uluslararası İlişkiler, Cilt 14 Sayı 56 (2017): 39-52.
• Sayın, Yusuf ve Aksoy, Esra “Türkiye-Irak Dış Politikaları Üzerine Bir İnceleme,” Cilt:5 Sayı:2, Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (2023): 186-204.
• Semin, Ali, “Türkiye’nin Irak Politikası Işığında Kuzey Irak Açılımı,” Bilge Strateji, Cilt 3 Sayı 5 (Güz 2011): 179-205.
• Swaidan, Ziad ve Nica, Mihai, “The 1991 Gulf War And Jordan’s Economy”, Middle East Review Of International Affairs, Cilt. 6 Sayı 2, (Haziran 2002): 70-76.
• Yaycı, Cihat, “Irak’ta Yaşanan Savaşlar ve Türkiye’ye Etkileri,” Güvenlik Stratejileri, Cilt 15 Sayı 30, (2019): 331-352.
• Hüseyinkahyaoğlu, Murat, “Körfez Savaşı ve Savaş Sürecinde Türkiye-ABD İlişkileri (1990-93),” Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, 2008.
• Kekevi, Serkan, “Devlet ve Egemenlik Açısından İki Körfez Savaşı Arasında Kuzey Irak’taki Gelişmelerin Analizi,” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010.
• Tabanlı, Nuri Cem, “İngiltere’nin 1990-1998 Yılları Arasındaki Irak Politikası”,Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2023.
• Yanık, Oktay, “Irak Müdahalesi ve Bölgesel Güvenlik: Türkiye Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2006.