ÖLÜM ALGISI BAĞLAMINDA DEFİN KÜLTÜRÜ VE MEKÂNSAL SAPMA: MÜZELERİN ÖLÜ GÖSTERİMİ

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 3, 983 - 1006, 30.09.2022

Emine Kef

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1083486

Öz

Yeryüzünde varlığını kalıcı kılma çabasında olan insanın/toplumların en büyük kaygısı yok olmaktır. Kendisinin yokluğunda devam eden zamanda yeryüzü, öncekilere mezar olurken yeni varlıklara yaşam sunmaktadır. Tabiatın mizacını bir yasaya indirgeyerek sınırlandırmaya kalktığı "ölüm yasasını" değiştirmek hatta tamamen kaldırmak isteyen insanın paradoksu tam da buradadır. Tüm bu hezeyanlara rağmen toplumlar, geri dönüşü ve döndükten sonra ölümsüzlüğe ulaşılacağını vadederek mekânı tasarlamaktadır. Kültürlerin belirleyiciliğinde, şekillenen cenaze ritüelleri toplumlar arasında farklılık gösterse de hepsinde değişmez olan, defin kültürünün varlığıdır. Tarihsel süreçte, medeniyetlerin birbirleriyle girdiği etkileşimle değişen defin kültürünün mekânla ilişkisinin ele alındığı çalışmada, on dokuzuncu yüzyılla birlikte yaşanan keskin değişim incelenmiştir. Bu değişimin gözlemlendiği yerler, modernleşme sürecinde temsil gücüyle donatılan kent müzeleri olmuştur. Avrupa’dan ithal edilen modern müze kültürü beraberinde sömürü anlayışını getirmiştir. Fakat bu sefer sömürülenler sadece mezarlardaki ölülere ait eşyalar değil bizatihi ölü bedenler olmuş ve tarihin koruyuculuğu söylemiyle müzelerde sergilenmeleri meşrulaşmıştır. Varlıklarının bir ayağını modernleşmeye diğer ayağını evrenselleşmeye koyarak dengede kalmaya çalışan toplumlarda tabu olan ölülerin dahi nesneleşmesi, hiçbir şeyin sömürüye konu olmaktan kurtulamayacağını imler. Had çizgisinin silindiği modern çağın toplumlarının katlanmayı göze aldığı bedel ise medeniyetlerini doğuran ve ayakta tutan geleneğin yok oluşudur.

Anahtar Kelimeler

Ölü Kültü, Cenaze Ritüelleri, Defin Kültürü, Müzecilik, Müzelerin Ölü Sergisi

BURIAL CULTURE AND SPATIAL DEVIATION IN THE CONTEXT OF DEATH PERCEPTION: DEAD EXHIBITION OF MUSEUMS

Öz

The biggest concern of people/society trying to make their existence permanent on earth is extinction. The time that continues in his absence offers life to new beings while being a grave to the previous ones. The paradox of the human being, who wants to change or even completely abolish the "law of death", which nature tries to reduce its temperament to a law and restrict it to its own definition, is exactly here. Despite all these delusions, societies design the space by promising return and immortality after returning. Although the funeral rituals shaped in the determinant of cultures differ between societies, what is unchangeable in all of them is the existence of the burial culture. In the study, which deals with the the relationship between burial culture and space, which changed with the interaction of civilizations in the historical process, the sharp change that took place with the nineteenth century was examined. The places where this change is observed have been the city museums equipped with the power of representation in the modernization process. The modern museum culture imported from Europe has brought with it the understanding of exploitation. However, this time, the exploited were not the objects belonging to the dead in the graves, but the dead bodies themselves, and it became legitimate to exhibit them in modern transparent museums with the discourse of the protection of history. Objectification of even the dead, which is taboo in societies that try to stay in balance by putting one foot of their existence on modernization and the other on universality, implies that nothing can escape from being the subject of exploitation. The price that the societies of the modern age, where the border line has been erased, are willing to endure, is the disappearance of the tradition that gave birth to and sustains their civilizations.

Anahtar Kelimeler

Burial Culture, Funeral Rituals, Burial Culture, Museology, Dead Exhibition of Museums

Kaynakça

• Akçay, T. (2017). Yunan ve Roma’da Ölü Kültü. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Alexander, C. (1977). A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction. New York: Oxford University Press.
• Ambrose, T., & Paine, C. (2006). Museum Basics. New York: Routledge.
• Ariès, P. (1991). Batılının Ölüm Karşısında Tavırları. (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ankara: Gece Kitapları.
• Artun, A. (2019). Mümkün Olmayan Müze Müzeler Ne Gösteriyor? İstanbul: İletişim.
• Artun, A. (2019). Mümkün Olmayan Müze/Müzeler Ne Gösteriyor? İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, E. (2015). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). Konya: Kömen Yayınları.
• Aydın, E. (2019). Sibirya’da Türk İzleri / Yenisey Yazıtları. İstanbul: Kronik Kitap.
• Aydın, E. (2021). Türklerin Bilge Atası Tonyukuk. İstanbul: Kronik Kitap.
• Baudrillard, J. (1997). The System of Collecting. J. Elsner, & R. Cardinal içinde, The Cultures of Collecting. London: Reaktion Books.
• Baudrillard, J. (2011). Nesneler Sistemi. (O. Adanır, & A. Karamollaoğlu, Çev.) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Baudrillard, J. (2016). Simgesel Değiş Tokuş ve Ölüm. (O. Adanır, Çev.) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bauman, Z. (2000). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. (N. Demirdöven, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Biçer, R. (2020). Kaşgar. İstanbul: İlke.
• Desvallées, A., & Mairesse, F. (Dü). (2010). International Council of Museums, ICOM. 2 12, 2022 tarihinde Key Concepts of Museology: https://icofom.mini.icom.museum/wp-content/uploads/sites/18/2022/01/2010_key_concepts_of_museology_english.pdf adresinden alındı
• Eflatun. (1989). Phaidon. (S. K. Yetkin, & H. R. Atademir, Çev.) İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş. (L. Arslan, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi / Taş Devrinden Eleusis Mysteria'larına. İstanbul: Kabalcı.
• Eyuboğlu, İ. Z. (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal.
• Farabi. (2011). İdeal Devlet "El-Medinetü'l Fazıla". İstanbul: Divan Kitap.
• Filiz, L. (2017). Noktanın Sonsuzluğu . İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Foucault, M. (2018). Texts/Contexts: Of Other Spaces. D. Preziosi, & C. Faraga içinde, Grasping the World-The Idea of the Museum (s. 371-379). New York: Routledge.
• Fromm, E. (2003). Sahip Olmak Ya Da Olmak. (A. Arıtan, Çev.) İstanbul: Arıtan.
• Heidegger, M. (2018). Varlık ve Zaman. (K. Ökten, Çev.) İstanbul: Alfa Kitap.
• Henning, M. (2006). Museums, Media and Cultural Theory. England: Open University.
• Homeros. (2008). Odysseia. (A. Erhat, & A. Kadir, Çev.) İstanbul: Can Yayınları.
• Hökelekli, H. (1991). Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 3(3), 151-165.
• Huyssen, A. (1999). Alacakaranlık Anıları / Bellek Yitimi Kültüründe Zamanı Belirlemek. (K. Atakay, Çev.) İstanbul: Metis.
• ICOM. (2013). ICOM Code of Ethics for Natural History Museums. 05 23, 2022 tarihinde International Council of Museum, ICOM: https://icom.museum/wp-content/uploads/2018/07/nathcode_ethics_en.pdf adresinden alındı
• ICOM. (2017). International Council of Museums, ICOM. 05 23, 2022 tarihinde ICOM Code of Ethics for Museums: https://icom.museum/wp-content/uploads/2018/07/nathcode_ethics_en.pdf adresinden alındı
• ICOM. (2019, 07 25). ICOM announces the alternative museum defination that will be subject to a vote. 05 21, 2022 tarihinde International Council of Museums, ICOM: https://icom.museum/en/news/icom-announces-the-alternative-museum-definition-that-will-be-subject-to-a-vote/ adresinden alındı
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Kalafat, Y. (2010). Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Berikan.
• Kandemir, Ö., & Uçar, Ö. (2015, 1 12). Değişen Müze Kavramı ve Çağdaş Müze Mekanlarının Oluşturulmasına Yönelik Tasarım Girdileri. Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(2), 17-47. 12 17, 2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/192412 adresinden alındı
• Koç, T. (2016). Zamanın Gözleri - Sanat-Dil-Hakikat. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Lady Montagu. (2004). Doğu Mektupları. (M. A. Erginöz, Çev.) İstanbul: Ark Kitapları.
• Mahmud el-Kaşgari. (2016). Divanu Lugati't-Turk. (M. Ölmez, Dü., & M. S. Kaçalin, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Malraux, A. (1990). Anti-Memoirs. (T. Kilmartin, Çev.) Canada: Holt, Rinehart and Winston, Inc.
• Ricoeur, P. (2012). Hafıza, Tarih, Unutuş. (M. E. Özcan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm. (A. Kazancıgil, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Roux, J. P. (2012). Eski Türk Mitolojisi. (M. Y. Sağlam, Çev.) Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Savaş, A. (2005). Arzulanan Nesneler: Müze, Nesne ve Hafıza Arasında Sıkışan Mekana Dair. Voyvoda Caddesi Toplantıları 2004-2005. İstanbul. 01 08, 2021 tarihinde https://archives.saltresearch.org/bitstream/123456789/169629/1/ECOBARCE069.pdf adresinden alındı
• Şeşen, R. (2013). İbn Fadlan Seyahatnamesi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Taşağıl, A. (2020). Kök Tengri'nin Çocukları (Avrasya Bozkırlarında İslam Öncesi Türk Tarihi). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tunay, M. İ. (1972). İstanbul Arkeoloji Müzesi III. Arkitekt, 1972(347), 127-130. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/270/3787.pdf adresinden alındı