A THEORETİCAL CRITIQUE OF THE HUMAN CAPITAL APPROACH AND A NEW MODEL OF SOCİAL AND ECONOMIC DEVELOPMENT IN LIGHT OF THE TEACHINGS OF AMARTYA SEN AND MASLOW

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 1, 29 - 47

Cemal Bilge Kapçak

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1468021

Öz

This study is a critique of a life indexed to earning money and being successful. At the same time, it attempts to highlight the psychological dimension of the individual neglected in the Human Capital Approach, and in the light of Sen and Maslow's theories, it tries to present a new social and economic development model. Sen's Development Approach, which is a continuation of Maslow's Hierarchy of Needs Theory, has been examined in a holistic manner. While the phenomenon of self-realization is considered a endpoint according to Maslow, it is seen as a beginning according to Sen. This study, approached from this perspective, requires rational practices through collective collaboration in both individual development and societal development contexts. Therefore, there is a great responsibility on policymakers and organizational leaders with high awareness to facilitate the reproduction of practices. The success of practices aimed at unleashing the potential of each individual in society and ensuring its sustainability, turning into shared values and behaviors, will transform both the individual and the society within the framework of social cooperation. Although the applicability of the model within the context of Turkey may be challenging, its conceptualization is deemed important. In a model where nurturing "enlightened individuals" plays a key role, alleviating exam anxiety and transforming learning into enjoyment constitute two critical points.

Anahtar Kelimeler

Human Capital Approach, Capability Approach, Hierarchy of Needs

İNSAN SERMAYESİ YAKLAŞIMININ KURAMSAL ELEŞTİRİSİ VE AMARTYA SEN VE MASLOW’UN ÖĞRETİLERİ IŞIĞINDA YENİ BİR SOSYAL VE EKONOMİK KALKINMA MODELİ

Öz

Bu çalışma, para kazanmaya ve başarılı olmaya endeksli bir yaşamın eleştirisidir. Aynı zamanda İnsan Sermayesi Yaklaşım’ında ihmal edilen insanın psikolojik boyutuna vurgu yapılarak, Sen ve Maslow’un teorileri ışığında yeni bir sosyal ve ekonomik kalkınma modeli ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sen’in Kalkınma Yaklaşımı, Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi’nin devamı niteliğinde bütüncül bir biçimde ele alınarak incelenmiştir. Kendini gerçekleştirme olgusu Maslow’a göre bir bitiş noktası iken, Sen’e göre bir başlangıçtır. Bu perspektiften ele alınan bu çalışma gerek bireysel gelişim gerekse toplumsal kalkınma bağlamında kollektif bir iş birliği aracılığıyla rasyonel uygulamaları gerektirmektedir. Dolayısıyla uygulamaların yeniden üretimine önayak olabilecek, farkındalığı yüksek politika üreticilerine ve örgüt yöneticilerine büyük iş düşmektedir. Toplumdaki her bir ferdin potansiyelini açığa çıkarmaya dönük ortaya konan uygulamaların toplumsal iş birliği içerisinde başarıya ulaşması ve bunun sürdürülebilirliğinin sağlanması, ortak değer ve davranış haline dönüşmesi bireyi de toplumu da dönüştürecektir. Türkiye özelinde modelin uygulanabilirliği güç olsa da düşünsel anlamda ortaya konulması bile önemli görülmektedir. “Aydın insan” yetiştirebilmenin kilit bir rol oynadığı modelde, sınav kaygısının giderilmesi ve öğrenmenin hazza dönüştürülebilmesi iki kritik noktayı oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnsan Sermayesi Yaklaşımı, Amartya Sen, Maslow, Kapasite Yaklaşımı, İhtiyaçlar Hiyerarşisi

Kaynakça

• Aydın, G. Ç. (2017). Amartya Sen’de özgürlük, eşitlik ve adalet: sosyal haklar açisindan bir değerlendirme (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Baptiste, I. (2001). Education lone wolves: pedagogical ımplications of human capital theory. Adult Education Quarterly, 51 (3), s. 184-201.
• Baykul, S. (2008). Küreselleşen dünya’da kalkınma sürecinde ab'deki ve türkiye'deki eğitim finansmanının karşılaştırılması. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi İktisat Anabilim Dalı İktisat Teorisi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Becker, G. S. (1994). Human Capital: A theoretical and empirical analysis with special reference to education (3 b.). Chicago: The University of Chicago Press.
• Boz, Ç. (2009). Amartya Sen’in yetkinlik yaklaşımı: teori ve uygulama (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Çoban, G. S. (2021). Maslow’un İhtiyaçlar hiyerarşisi kendini gerçekleştirme basamağında gizil yetenekler. European Journal of Educational & Social Sciences, 6 (1), s. 111-118.
• Davies, B., & Davies, B. (2014). Eğitimde Yetenek Yönetimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Demir, Ç., & Chang, R. (2011). Kendini gerçekleştiren insanın özellikleri: doğu ve batıdan görüşler. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, s. 11-16.
• Durgun, S. (2002). Küreselleşen dünyada kalkınma süreci bağlamında eğitim harcamaları ve türkiye örneği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi: İstanbul.
• Erdem, M., & Akman, Y. (2002). Gelişim ve öğrenme. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Freire, P. (2018). Ezilenlerin pedagojisi (17 b.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fukuda-Parr, S. (2003). The human development paradigm: operationalizing Sen’s ideas on capabilities. Feminist Economics, 9 (2), s. 301-317.
• Gökçek, H. A. (2023). Neoliberal iktisat politikaları ve 1980-1989 yılları arasında türk ekonomisinin genel görünüşünün alti faktör altinda ıncelenmesi ve değerlendirilmesi. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (1), 147-161. doi:10.30692/sisad.1214395
• Günkör, C. (2017). Eğitim ve kalkınma ilişkisinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 3 (1), s. 14-32.
• Hesse, H. (2022). Kendini keşfet bireyleşmenin albenisi üzerine. İstanbul: Profil Kitap.
• Kaag, J. (2019). Nietzsche ile yürümek. İstanbul: My Matbaacılık.
• Karakütük, K. (2012). Eğitim planlaması. Ankara: Elhan Kitap Yayın Dağıtım.
• Kirmanoğlu, H. (2005). Amartya Sen’in özgürlük ve kalkınma üzerine düşüncelerine bir bakış. İstanbul üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırmaları Merkezi Konferansları. İstanbul Üniversitesi.
• Kozanoğlu, H., Gür, N., & Özden, B. A. (2015). Neoliberalizmin gerçek yüzü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Küllahoğlu, Ş. (2018). Eğitimde eşitlik politikalarının Amartya Sen’in kapasite yaklaşımı açısından analizi, Kastamonu Education Journal. 26 (4), s. 433-439. doi:10.24106/kefdergi.433439
• Marx, K. (2011). Capital: ekonomi politiğin eleştirisi. (M. Selik, & N. Satılgan, Çev.) İstanbul: Yordam yayıncılık.
• McCann, T., & Clark, E. (2003). Grounded theory in nursing research: Part 2-Critique. Nurse Researcher, 11 (2), s. 19-28. doi:10.7748/ nr2004.01.11.2.19.c5919
• Neill, A. S. (1990). Bir eğitim mucizesi. İstanbul: Mert Yayıncılık.
• Nietzsche, F. (2003). Öğretim kurumlarımızın geleceği üzerine. İstanbul: Say Yayınları.
• Nussbaum, M. (2011). Capabilities, Entitlements, rights: supplementation and critique. Journal of Human Development and Capabilities, 12 (1), s. 23-37.
• O'Neill, J. (2001). Piyasa: Etik, bilgi ve politika. (Ş. S. Kaya, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.
• Önal, İ., & Özlem, T. Ş. (2013). Eğitimi gerçekleştirmek: öğretim programlarında okul kütüphanelerinin yeri. Bilgi Dünyası, 14 (2), s. 306-328.
• Özbek, A. (2013). Sosyal politika sosyal kalkınma ilişkisi’’. Karacadağ Bölgesel Kalkınma Dergisi, 3 (4), s. 21.
• Özcan, M. (2021). Örgütlerde motivasyon. K. Yılmaz, & K. Demir (Ed.) içinde, Eğitim yönetimi kuram ve uygulama (s. 268-288). Ankara: Pegem Akademi.
• Punch, K. F. (2011). Sosyal Araştırmalara Giriş. Ankara: Siyasal Yayınevi.
• Qizilbash, M. (1996). Capabilities, well-being and human development: a survey. Journal of Development Studies, s. 280-316.
• Ranciere, J. (2014). Cahil hoca. Ankara: Metis Yayınları.
• Sem, A. (1999). Commodities and Capabilities. Amsterdam: North Holland.
• Sem, A. (2004). Özgürlükle kalkınma. (Y. Alagon, Çev.) istanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2020). Karakter aşınması. İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.
• Soydan, T. (2020). İnsan sermayesi kuramı üzerine tarihsel ve toplumsal bir analiz. Ankara: Pegem Akademi.
• Stewart, F. (1985). Planning to Meet Basic Needs. London: Macmillian.
• Streeten, P. (1981). First Things First: Meeting Basic Human Needs in the Developing Countries. Oxford: Oxford University Press.
• Şeker, F. (2009, Ocak-Haziran). Amartya Sen'in Kapasite Yaklaşımı. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, s. 259-280.
• Taban, S., & Kar, M. (2015). Kalınma ekonomisi. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Taş, U. (2010). Türkiye’de Eğitimin Kalkınma Üzerindeki Rolü ve Eğitim Yatırımlarının Geri Dönüş Oranı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 155-186.
• Tezel, S. (2010). Az gelişmiş ülkelerde kalkınmayı etkileyen faktörler ve eğitimin kalkınma üzerindeki etkileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi İstanbul.
• Tilak, J. (2002). Education and Poverty. Journal of Human Development(3), s. 191-207.
• Tuzcu, G. (2021). Eğitim ekonomisi. Ankara: Pegem Akademi.
• Ünal, A., & Gülmez, D. (2017). Motivasyon kuramları ve uygulamaları. S. Özdemir, & N. Cemaloğlu (Ed.) içinde, Örgütsel Davranış ve Yönetimi (s. 89-128). Ankara: Pegem Akademi.
• Vatansever, A., & Yalçın, M. G. (2022). Ne Ders Olsa Veririz. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wells, K. (1995). The strategy of grounded theory: possibilities and problems. Social Work Research, 19(1), s. 33-77.
• Woodhall, M. (1999). İnsan sermayesi kavramı, eğitim ekonomisi-seçilmiş yazılar. (B. Burgaz, & Y. Kavak, Çev.) Ankara: Pegem.
• Yavilioğlu, C. (2002). Kalkınmanın anlam bilimsel tarihi ve kavramsal kökenleri. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(1), 59-77.
• Yayla, Y. (2022). Amartya Sen: Kapasite Yaklaşımı ve özgürlükle kalkınma sorunu. Fiscaoeconomia, 6(1), s. 20-39. doi: 10.25295/fsecon. 1050437
• Yılmaz, T., & Sarpkaya, R. (2016). Eğitim ekonomisi: eleştirel bir yaklaşım. Ankara: Anı Yayıncılık.