Hz. Süleyman'ın Melekleri: Firdevsî-i Rûmî'nin Süleymân-nâme-i Kebîr'inde Melekler

Yıl 2025, Cilt: 35 Sayı: 35, 444 - 470, 30.12.2025

Fatih Uğur

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1775539

Öz

Firdevsî-i Rûmî’nin XVI. yüzyıl başlarında kaleme aldığı ve 81 ciltlik hacmiyle dikkat çeken Süleymân-nâme-i Kebîr, Hz. Süleyman’ın hayatı ve hükümdarlığı ekseninde kurgulanan, ansiklopedik nitelikte bir eserdir. Eserde, birçok varlık grubuna ilişkin çeşitli ilmî bilgiler çeşitli tasvir ve betimlerle sunulmaktadır. Bu varlıklar arasında en ayrıntılı biçimde ele alınan varlıklar meleklerdir. Firdevsî, her varlık grubuna bir müvekkel melek tayin ederek, evrenin işleyişini ilahî bir hiyerarşi üzerinden açıklamıştır. Çok sayıda meleğin isminin zikredildiği eserde, kimi melekler ayrıntılı betimlenirken bazıları yalnızca isim düzeyinde anılmış; ancak görev ve sorumluluklarına temas edilmiştir. Bununla birlikte meleklerin yaratılışı, hiyerarşik konumları, fiziksel görünümleri ve görevleri metin boyunca detaylı biçimde anlatılmıştır. Hamele-i Arş (Arş-ı azamı taşıyan taht melekleri) ve dört büyük melek (Cebrail, Mikail, İsrafil, Azrail) başta olmak üzere gökyüzü katlarını koruyan ve tabiat unsurlarına nezaret eden melekler detaylı şekilde tasvir edilmiştir. Firdevsî, melekleri binlerce yüzlü ve kanatlı varlıklar olarak tarif etmiş, onları hem tabiat unsurlarının sorumluları hem de Hz. Süleyman’ın savaşlarında yardımlarına başvuracağı ve gerektiğinde çeşitli bilgiler alabileceği tipik varlıklar olarak anlatmıştır. Nitekim eserde Hz. Süleyman, birçok konuda meleklerin bilgisine danışmış, insanüstü varlıklarla yaptığı savaşlarda onların yardımına başvurmuştur. Bu çalışmada, Süleymân-nâme-i Kebîr’in tüm ciltleri taranarak meleklere dair veriler tasnif edilmiş ve dinler tarihindeki benzer varlıklarla ilişkisi açıklanmaya çalışılmıştır. Bunun için öncelikle Süleymân-nâme’de meleklerin nasıl anlatıldığına odaklanılmış, ardından önce çıkan melekler kendi içlerinde gruplandırılarak açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı , Firdevsi-i Rumi , Süleyman-name , melekler , dinler tarihi

Angels of King Solomon: Angels in Firdevsi-i Rumi’s Suleyman-name-i Kebir

Öz

Firdevsi-i Rumi’s Suleyman-name-i Kebir (The Great Book of Solomon), written in the early 16th century and remarkable for its vast size of 81 volumes, is an encyclopedic work constructed around the life and reign of King Solomon. The text presents various scholarly accounts of different groups of beings through descriptive and illustrative depictions. Among these beings, the angels are treated in the most detailed manner. Firdevsi assigns a commissioned angel to each group of beings, thereby explaining the operation of the universe through a divine hierarchy. The work mentions the names of numerous angels: while some are elaborately described, others are only named but still associated with particular duties and responsibilities. In the Suleyman-name, the creation of angels, their hierarchical positions, physical appearances, and functions are narrated in detail. Bearers -the angels carrying the Supreme Throne- and the four great angels (Gabriel, Michael, Israfel and Azrael), as well as those assigned to guard the heavenly spheres and oversee natural elements, are richly portrayed. Firdevsi depicts the angels as beings with countless faces and wings, presenting them both as guardians of natural forces and as essential agents assisting King Solomon in warfare and in the acquisition of hidden knowledge. Indeed, throughout the narrative Solomon frequently consults the angels for information and calls upon their aid in his battles against supernatural beings. This study classifies the angelological data by surveying all volumes of the Suleyman-name-i Kebir and seeks to explain their relationship with similar beings in the history of religions. The analysis first focuses on how angels are represented in the Suleyman-name, and then groups and examines the prominent angels within their respective categories.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature , Firdevsi-i Rumi , Suleyman-name , melekler , dinler tarihi

Kaynakça

• Alper, H. (2020). “Mukarrebîn”, İslam Ansiklopedisi (c. 31). Ankara: TDV Yayınları.
• Aquinas, T. (1923). The summa theologia, (c. 2), (D. J. Sullivan, Düz.). London: Encyclopædia Britanica Inc.
• Balalan, A. (2023). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i kebîr (50. cilt), inceleme-metin-dizin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Black, J. & Green, A. (2017). Mezopotamya mitolojisi sözlüğü. Köprü Kitapları.
• Büyükkarcı Yılmz, F. (2013). Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/firdevsi-serefeddin-musa-uzun-firdevsi [Erişim tarihi: 17.09.2025].
• Cebeci, L. (2001). “İsrafil”, İslam Ansiklopedisi (c. 23). İstanbul: TDV Yayınları.
• Çakın, M. B. (2018). Firdevsî-i Rûmî'nin Süleymân-nâme adlı eseri (14.-15. ciltler), metin-inceleme [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Davidson, G. (2013). Melekler sözlüğü. (İ. Yerguz, Çev.) İstanbul: Sel Yayınları.
• Demiröz, F. (2022). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i kebîr (2. cilt), giriş-metin-dizin [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] . Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, A. (2020). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i kebîr, 61.-62. ciltler, inceme-metin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eren, H. (2018). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i kebîr, 34-35. ciltler, inceleme-tenkitli metin-dizin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Firdevsî-i Rûmî (t.y.). Süleymânnâme (C. 14-20). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H.1526.
• Firdevsî-i Rûmî (t.y.). Süleymânnâme (C. 25-30). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H.1527.
• Firdevsî-i Rûmî (t.y.). Süleymânnâme (C. 38-42). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H.1529.
• Firdevsî-i Rûmî (t.y.). Süleymânnâme (C. 55-60). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H.1533.
• Firdevsî-i Rûmî (t.y.). Süleymânnâme (C. 61-66). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H.1534.
• Firdevsî-i Rûmî (t.y.). Süleymânnâme (C. 67-72). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H.1535.
• Firûzâbâdî, M. (Der.) (2016). Tenvîrü’l-mikbâs min tefsîr-i İbn Abbâs, (C. Caduk, Çev.). C. 4. İlk Harf Yayınevi.
• Gök, A. (2019). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i kebîr (37. cilt), inceleme-tenkitli metin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İbn Kesîr. (1995). el-Bidaye ve'n-nihaye, büyük İslam tarihi. (c. 1), (M. Keskin, Çev.) İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Jafarova, İ. (2010). Firdevsî-i Rûmî'nin Süleymân-nâme-i kebîr'i (63. cilt), inceleme-metin-dizin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi, Türkyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Karahan, M. (2019). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i kebîr (31. cilt) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kirik, E. (2018). Firdevsî-i Rûmî'nin Süleymân-nâme'si, 75. cilt, giriş-inceleme-tenkitli metin-dizin-sözlük [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• Koçoğlu, T. (2020). Rûznâmeci Muhammed Şâkir'in Âcâibü'l-mahlûkât tercümesi. Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Özkarakoç, M. (2024). Firdevsî-i Rûmî'nin Süleymân-nâme-i kebîr'i, 31. cilt, inceleme-metin-dizin [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Sparrow-Simpson, W. & Lowther-Clarke, W. (1920). Dionysos areopagita. Cambridge: Richard Clay & Sons.
• Sucu, A. Ö. (2020). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme (67-68. ciltler), inceleme-tenkitli metin-dizin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentürk, A. A. (1994). “Osmanlı edebiyatında felekler, seyyâre ve sâbiteler (burçlar)”, Türk Dünyası Araştırmaları (94), 131-180.
• Taberî, C. M. (1996a). Taberî tefsîri (c. 7), (H. Karakaya & K. Aytekin, Çev.). İstanbul: Hisar Yayınevi.
• Taberî, C. M. (1996b). Taberî tefsîri (c. 8), (H. Karakaya & K. Aytekin, Çev.). İstanbul: Hisar Yayınevi.
• Usta, H. İ. (1995). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i kebîr, inceleme-metin-sözlük [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• Yardım, A. (1994). “Dihye b. Halîfe”, İslam Ansiklopedisi (c. 9). İstanbul: TDV Yayınları.
• Zemahşerî (2016). el-Keşşâf, Keşşâf tefsiri, (c. 6), (N. Çağıl vd., Çev.). İstanbul: TÜYEK Yayınları.
• Wood, A. (2008). Of wings and wheels: a synthetic study of the Biblical cherubim. New York: Walter de Gruyter.