Nakş and Nakkaş in Divan Literature 1: First Era

Yıl 2014, Cilt: 12 Sayı: 12, 13 - 28, 01.06.2014

Fatma Büyükkarcı Yılmaz

https://doi.org/10.15247/dev.192

Cited By: 3

Öz

Mani, the founder of Manichaeism, in his lifetime wrote his teachings in a book called “Erjeng” and he ornamented a chapter of his book with drawings describing the universe. Since drawings in “Erjeng” are so beautiful, the book was shown as a miracle coming from the sky and therefore Mani was attributed to be a miniaturist. That illustrated periodical which consists of seven inscriptions and an illustration chapter is also known as “Nigâr”, “Nigâristan”, “Engelyûn” or “Erteng”. Also within the divan literature, the beauty of the lover, her image being engraved into the lover’s heart and creativity attribute of Allah were mentioned through various literary arts by using the miniature (nakş), the miniaturist (nakkaş), and other related words and terms (musavvir, nigâr, Mani, and Erjeng). In order to determine how these words and terms were used in divan poetry, limiting the search in terms of the era, four poets from XIV. and XV. centuries were selected and their poems were analyzed. Those poets are Kadı Burhaneddin (d. 800/1398), Şeyhî (d. later than 832/1429), Ahmed Paşa (d. 902/1497), and Necati Beg (d. 914/1509). In this way, it is tried to manifest in which context these words and terms were used in these centuries when the divan literature started to develop.

Anahtar Kelimeler

Mani, Erjeng, nakş (miniature), nakkaş (miniaturist), Kadı Burhaneddin, Şeyhî, Ahmed Paşa, Necati Be

Divan Edebiyatında Nakş ve Nakkaş 1: İlk Yüzyıllar

Öz

Maniheizm dininin kurucusu Mani, sağlığında öğretilerini Erjeng adlı kitabında yazıya geçirmiş ve kitabının bir bölümünü kâinatı tasvir eden çizimlerle süslemiştir. Bu resimler çok güzel olduğu için bu kitap, gökten inen bir mucize olarak gösterilmiş ve bundan dolayı da Mani'ye nakkaşlık isnad edilmiştir. Yedi yazıt ve bir resim bölümünden oluşan bu resimli mecmua Nigâr, Nigâristan, Engelyûn veya Erteng adlarıyla da bilinir. Divan edebiyatında da nakş, nakkaş ve ilgili diğer kelime ve terimler (musavvir, nigâr, Mani ve Erjeng gibi) kullanılarak çeşitli oyunlar ve edebi sanatlar vasıtasıyla sevgilinin güzelliğinden, onun hayalinin aşığın gönlüne nakşedilmiş olmasından, Allah'ın yaratıcılık vasfından bahsedilmiştir. Bu kelime ve terimlerin divan şiirinde nasıl kullanıldığını tespit etmek amacıyla dönem bakımından da sınırlamaya gidilerek XIV. ve XV. yüzyıllardan dört şair seçilmiş ve divanları taranmıştır. Bu şairler Kadı Burhaneddin (ö. 800/1398), Şeyhî (ö. 832/1429’dan sonra), Ahmed Paşa (ö. 902/1497) ve Necati Beg (ö. 914/1509)'dir. Böylece divan edebiyatının gelişmeye başladığı bu yüzyıllarda bu kelime ve terimlerin hangi bağlamlarda kullanıldığı ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mani, Erjeng, nakş, nakkaş, Kadı Burhaneddin, Şeyhî, Ahmed Paşa, Necati Beg

Kaynakça

• ARSEVEN, Celâ1 Esad (1950), "Mâniye veya maniheizm" Sanat Ansiklopedisi, c. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 1279.
• ARSEVEN, Celâl Esad (1950), "Musavvir”, Sanat Ansiklopedisi, c. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 1474.
• ARSEVEN, Celâ1 Esad (1950), "Nigâr", Sanat Ansiklopedisi, c. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 1502.
• ARSEVEN, Celâl Esad (1950), “Nigârende", Sanat Ansiklopedisi, c. III, İstan- bul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 1502.
• ARSEVEN, Celâl Esad (1950), "Nigârhane”, Sanat Ansiklopedisi, c. III, İstan- bul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 1503.
• ARSEVEN, Celâ1 Esad (1950), "Nakış", Sanat Ansiklopedisi, c. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 1496.
• ARSEVEN, Celâl Esad, "Nakkaş", Sanat Ansiklopedisi, c. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 1497.
• BÜYÜKKARCI, Fatma (1996), "Divan Edebiyatında Nakş ve Nakkaş", Yazı- dan Söze Edebiyat Sohbetleri, Boğaziçi Üniversitesi, 1996.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (1971), Necâtî Bey Divanı’nın Tahlîli, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• ÇELTİK, Halil (haz.) (1998), Ömer Ferit Kâm ve Âsâr-ı Edebiye Tetkikatı, Anka- ra: Kültür Bakanlığı.
• DICKSON, Martin Bernard and Stuart Cary Welch (1981), The Hougliton Shahnameh, volume I, Cambridge: Harvard University.
• ERGİN, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üni- versitesi.
• ESİN, Emel (1972), "Burkan ve Mânî Dinleri Çevresinde Türk San'atı", Türk Kültürü El-Kitabı Cilt II, Kısım Ia, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 334-35.
• ESİN, Emel (1972a), "İslâmiyetten Evvel Orta Asya Türk Resim San'atı," Türk Kültürü El-Kitabı, Cilt II, Kısım la, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 201-02.
• ESİN, Emel (1978), “İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Gi- riş”, Türk Kültürü El-Kitabı, II, Cild Ib’den Avrı Basım, İstanbul: Ede- biyat Fakültesi, 133-34.
• ESİN, Emel (1984), "Uygur Sanatı,” Türk Ansiklopedisi, c. XXXIII, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, s. 133.
• GÜNDÜZ, Şinasi (2003), “Maniheizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo- pedisi, c. 27, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 575-577.
• İSEN, Mustafa ve Cemâl KURNAZ (1990), Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1943), Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, 2. bs., İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• LİGETİ, L. (1946), Bilinmeyen İç-Asya, çev. Sadrettin Karatay, İstanbul: Anka- ra Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
• ONAY, Ahmet Talât (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• PALA, İskender (t.y.), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ.
• SUNGUR, Necati (1994), Âhî Divânı, Ankara: Kültür Bakanlığı.