Hüsn ü Aşk’ta Edebilik ve Alegori Sorunu

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 26, 303 - 333, 01.07.2021

Servet Gündoğdu

Öz

Bu yazıda öncelikle Hüsn ü Aşk’a ilişkin alegorik yorumların başlangıcı ile alegori kavramının estetik düşüncede tarihsel süreçte dönüşen negatif anlamı arasındaki bağa işaret edilecektir. Alegorinin on dokuzuncu asırla beraber kazandığı negatif anlam ile bir edebilik ve özerklik kriteri olarak ileri sürülen sembol düşüncesi arasındaki ilgi irdelendikten sonra ise Hüsn ü Aşk alegorik olarak yorumlanacaksa onun alegorikliği ile edebiliği arasında bir uzlaşmazlık ya da çelişki olup olmadığı sorusu üzerinde durulacaktır. Şayet alegori daima metinden önce mevcut tarihsel, siyasi, dini, ahlaki gerçekliklerin metinde ikincil düzeyde dilsel tezahürü olarak algılanırsa bunun Hüsn ü Aşk’ın edebiliğini ve özgünlüğünü riske atacağı, aynı zamanda bunun alegori kavramının da kökensel olarak yanlış bir kullanımı olduğu iddia edilerek alegorinin okurun tarihselliği ve zamansallığı nedeniyle ortaya çıkabilecek olası anlamlara açıklık olduğu ileri sürülecektir. Dolayısıyla Hüsn ü Aşk’ta alegori, tam da metnin söylediği ile kastettiği arasında özgür bir farklılaşma mekânı üretmesi nedeniyle, okurun edebî metinle beraber başka türlü konuşmaya başlaması hadisesidir.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk, Alegori, Edebilik, Logos

The Problem of Literariness and Allegory in Hüsn ü Aşk

Öz

In this article, first of all, it will be pointed out the connection between the beginning of allegorical interpretations regarding Hüsn ü Aşk and the negative meaning of the concept of allegory that has transformed in the historical process in aesthetic thought. After examining the relationship between the negative meaning that allegory gained in the nineteenth century and the symbol idea put forward as a criterion of literariness and autonomy, if Hüsn ü Aşk is interpreted allegorically, the question of whether there is a disagreement or contradiction between its allegory and its literariness will be discussed. If allegory is always perceived as a secondary linguistic manifestation of existing historical, political, religious, and moral realities in the text before the text, it will jeopardize the literariness and originality of Hüsn ü Aşk, and at the same time claiming that this is an inherently misuse of the concept of allegory, it will be suggested that allegory is openness to possible meanings that may arise due to the historical and temporality of the reader. Therefore, allegory in Hüsn ü Aşk is the event that the reader begins to speak in a different way with the literary text, as the text produces a space of free differentiation between what it says and what it means.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk, Allegory, Literariness, Logos

Kaynakça

• AÇIL, Berat 2016 , “Osmanlı Mesnevîlerinde Anlatıcı Olarak Gelenek: “Hüsn ü Aşk” Örneği”, Eser-i Aşk: Şeyh Galib Hakkında Makaleler ve Bibliyografya, Haz. Hanife Koncu, Müjgân Çakır ve Leyla Alptekin Sarıoğlu , İstanbul: Dergâh Yayınları, 38-52.
• AKTAŞ, Şerif 1995 , “Bir Anlayışın Romanı: Hüsn ü Aşk”, Şeyh Galib Kitabı, Haz. Beşir Ayvazoğlu , İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 123-230.
• ARI, Ahmet 2008 , Galib Dede’nin Aşk Ateşi: Şeyh Galib Divanında Aşk, İstanbul: Profil Yayınları.
• ARI, Ahmet 2018 , “Klasik Türk Şiirinde Şiir-Şair Değerlendirmesine Bir Bakış veya Şeyh Galib ve Sâlik-i Tavr-ı Nedîm Olmak", Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 21, 1-16.
• ARISTOTELES 2007 , Poetika, Çev. İsmail Tunalı , İstanbul: Remzi Kitabevi,.
• BABACAN, İsrafil 2016 , “Hüsn ü Aşk’ta Sebk-i Hindî Tesiri”, Eser-i Aşk: Şeyh Galib Hakkında Makaleler ve Bibliyografya, Haz. Hanife Koncu, Müjgân Çakır ve Leyla Alptekin Sarıoğlu , İstanbul: Dergâh Yayınları, 115-142.
• BAYRAM, Yavuz 2016 , “Bildungsroman Örneği Olarak Hüsn ü Aşk”, Eser- i Aşk: Şeyh Galib Hakkında Makaleler ve Bibliyografya, Haz. Hanife Koncu, Müjgân Çakır ve Leyla Alptekin Sarıoğlu , İstanbul: Dergâh Yayınları, 340-362.
• BİLGEGİL, M. Kaya 1992 , “Hüsn ü Aşk’a Dair”, Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk, Haz. Orhan Okay ve Hüseyin Ayan , İstanbul: Dergâh Yayınları, VII-XLVII.
• BURCKHARDT, Titus 1994 , “Ayna Simgeciliği”, Aklın Aynası: Geleneksel Bilim ve Kutsal Sanat Üzerine Denemeler, Çev. Volkan Ersoy , İstanbul: İnsan Yayınları, 127-133.
• COŞKUN, Menderes 2006 , “Klâsik Türk Şiirinde Mürekkep İstiare, Temsilî İstiare ve Alegori”, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 38, 51- 70.
• ÇELEBİ, Asaf Halet 1998 , “Hüsn-ü-Aşk”, Bütün Yazıları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 127-129.
• D’ISTRIA, Dora 1982 , “İstiareli Destanlar”, Osmanlılarda Şiir, Çev. Semay Taneri , İstanbul: Havass Yayınları, 40-46.
• DAY, Gail 1999 , “Allegory: Between Deconstruction and Dialectics”, Oxford Art Journal 22/1, 105-118.
• DE MAN, Paul 2008 , “Zamansallık Retoriği”, Körlük ve İçgörü: Çağdaş Eleştirinin Retoriği Üzerine Denemeler, Çev. Ferit Burak Aydar ve Cem Soydemir , İstanbul: Metis Yayınları, 216-259.
• DE SAUSSURE, Ferdinand 1998 , Genel Dilbilim Dersleri, Çev. Berke Vardar , İstanbul: Multilingual.
• DELEUZE, Gilles ve Guattari, Félix 2000 , Kafka: Minör Bir Edebiyat İçin, Çev. Özgür Uçkan ve Işık Ergüden , İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ECO, Umbetto 2012 , “Simge ve Alegori”, Ortaçağ Estetiğinde Sanat ve Güzellik, Çev. Kemal Atakay , İstanbul: Can Yayınları, 95-135.
• EFLATUN 1989 , Philebos, Çev. Sabri Esat Siyavuşgil , Ankara: MEB Yayınları.
• ELIADE, Mircea 2003 , Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi: Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna II, Çev. Ali Berktay , İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ERGUN, Sadettin Nüzhet 1932 , Şeyh Galip, İstanbul: İstanbul Kanaat Kütüphanesi.
• ESRAR DEDE 2000 , Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, Haz. İlhan Genç , Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• FICHTNER, Paula Sutter 2008 , Terror and Toleration: The Habsburg Empire Confronts Islam, 1526–1850, London: Reaktion Books.
• FLETCHER, Angus 1973 , “Allegory in Literary History”, Dictionary of the History of Ideas, Ed. Philip P. Weiner , New York: Charles Scribner’s Sons, I/42-48.
• FOUCAULT, Michel 2011 , “Nietzsche, Freud, Marx”, Felsefe Sahnesi, Çev. Işık Ergüden , İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 46-63.
• FRYE, Northrop 2015 , Eleştirinin Anatomisi: Dört Deneme, Çev. Hande Koçak , İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• GADAMER, Hans-Georg 2008 , Hakikat ve Yöntem I, Çev. Hüsamettin Arslan ve İsmail Yavuzcan , İstanbul: Paradigma Yayınları.
• GEMUHLUOĞLU, Zeynep 2019 , “Temsil-Taklit İlişkisi Açısından Tasvirin Teorik Zemini -İbnü’l-Arabî’nin Eserleri Esasında-”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 13, 285-312.
• GENÇ, İlhan, “Hüsn ü Aşk Kahramanı Aşk’ın Manevî Yolculuğunun Retorik Boyutu”,http://web.deu.edu.tr/ilyas/genc/dosyalar/husnuask.p df, Erişim tarihi: 6 Temmuz 2020.
• GİBB, E. J. Wilkinson 1999 , “Şeyh Gâlib”, Osmanlı Şiir Tarihi III-V, Çev. Ali Çavuşoğlu , Ankara: Akçağ Yayınları, 387-398.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki 2006 , “Önsöz”, Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, XL-LII.
• GÜRBİLEK, Nurdan 2012 , “Sunuş: Walter Benjamin 1892-1940”, Walter Benjamin, Son Bakışta Aşk içinde, Haz. Nurdan Gürbilek , İstanbul: Metis Yayınları, 7-38.
• HALPORN, James W. 1993 , “Allegory”, The New Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics, Ed. Alex Preminger and T. V. F. Brogans , Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 31-35.
• HOLBROOK, Victoria R. 2017 , “Hüsn ü Aşk’ın Arkeolojisi - I”, ASOBİD, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/1, 41-50.
• HOLBROOK, Victoria 1999 , “Alegorinin Ölümü Hüsn ü Aşk’ın Özgünlüğü”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Haz. Mehmet Kalpaklı , İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 403-412.
• HOLBROOK, Victoria 2005 , “Metinlerarasılık ve Biçim Kalesi”, Aşkın Okunmaz Kıyıları, Çev. Engin Kılıç ve Erol Köroğlu , İstanbul: İletişim Yayınları, 63-94.
• HORATİUS 2016 , Ars Poetica, Çev. C. Cengiz Çevik , İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• JUSDANİS, Gregory 2012 , Kurgu Hedef Tahtasında: Edebiyatın Savunusu, Çev. Çiçek Öztek , İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• KANT, Immanuel 2011 , Yargı Yetisinin Eleştirisi, Çev. Aziz Yardımlı , İstanbul: İdea Yayınevi.
• KOÇ, Turan 2018 , İslam Estetiği, İstanbul: İSAM Yayınları.
• KUT, Günay 2016 , “Şeyh Gâlib ve Ötekiler”, Eser-i Aşk: Şeyh Galib Hakkında Makaleler ve Bibliyografya, Haz. Hanife Koncu, Müjgân Çakır ve Leyla Alptekin Sarıoğlu , İstanbul: Dergâh Yayınları, 104-114.
• MAİLLOUX, Steven 2010 , “Hermeneutics, Deconstruction, Allegory”, The Cambridge Companion to Allegory. Cambridge Companions to Literature, Ed. Rita Copeland and Peter T. Struck , Cambridge; New York: Cambridge University Press, 54-265.
• MAZIOĞLU, Hasibe 1985 , “Divan Edebiyatında Hikâye”, Doğumunun Yüzüncü Yılında Ömer Seyfettin, Ankara: TTKB, 19-36.
• MEVLÂNÂ Celâleddin 2009 , Rubâîler, Çev. Abdülbâki Gölpınarlı , İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• MEYER, Michel 2009 , Retorik, Çev. İsmail Yerguz , Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• MORAN, Berna 1994 , “Üstkurmaca Olarak Kara Kitap”, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 3: Sevgi Soysal’dan Bilge Karasu’ya, İstanbul: İletişim Yayınları, 93-104.
• NASR, Seyyid Hüseyin 1999 , “İslam ve Müzik”, İslâm Sanatı ve Maneviyatı, Çev. Ahmet Demirhan , İstanbul: İnsan Yayınları, 193-206.
• ORTAYLI, İlber 1997 , “Joseph Freiherr von Hammer-Purgstall”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 491-494.
• PAMUK, Orhan 1999 , “Roman ve Alegori”, Öteki Renkler: Seçme Yazılar ve Bir Hikâye, İstanbul: İletişim Yayınları, 117-118.
• PETERS , Francis E. 2004 , Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, Çev. ve haz. Hakkı Hünler , İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• PLATON 2010 , Devlet, Çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz , İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• PLATON 1943, Phaidros, Çev. Hamdi Akverdi , İstanbul: Maarif Matbaası.
• RECÂİZÂDE MAHMUD EKREM 2014 , Tâkdir-i Elhân, Kudemâdan Birkaç Şâir, Pejmürde, Takrizat, Haz. Hakan Sazyek vd. , Kocaeli: Umuttepe Yayınları, 81-83.
• RICOEUR, Paul 2007 , Yorum Teorisi: Söylem ve Artı Anlam, Çev. Gökhan Yavuz Demir , İstanbul: Paradigma Yayınları.
• SCHLEGEL, Friedrich 1968 , “Dialogue On Poetry 1799-1800 ”, Dialogue on Poetry and Literary Aphorisms, Trans. Ernst Behler and Roman Struc , University Park and London: The Pennsylvania State University Press, 51-117.
• ŞEYH GALİB 2011 , Hüsn ü Aşk, Çev. ve haz. Abdülbaki Gölpınarlı , İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• STRAUS, Leo 2016 , “İstibdat ve Yazma Sanatı”, Siyasî Hermenötik: Siyaset Felsefesinin Temel Sorunları, Çev. ve haz. Burhanettin Tatar”, İstanbul: Vadi Yayınları, 173-194.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi 1998 , “Fuzuli’ye Dair”, Edebiyat Üzerine Makaleler, Haz. Zeynep Kerman , İstanbul: Dergâh Yayınları, 150- 160.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi 1998 , “Yahya Kemal Hakkında”, Edebiyat Üzerine Makeleler, Haz. Zeynep Kerman , İstanbul: Dergâh Yayınları, 309-316.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi 2007 , XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Haz. Abdullah Uçman , İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TATAR, Burhanettin 2013 , “Hilmi Yavuz’da Retorik Mekân Olarak Medeniyet Sorunu”, Granada Edebiyat Dergisi 4, 64-67.
• TATE, Alan 1995 , “Ezra Pound”, Ezra Pound, Seçilmiş Kantolar, Çev. Akşit Göktürk, haz. İlhan Berk , İstanbul: Adam Yayınları, 9-15.
• TÜRİNAY, Necmettin 1995 , “Klasik Hikâyenin Son Merhalesi: Hüsn ü Aşk”, Şeyh Galib Kitabı, Haz. Beşir Ayvazoğlu , İstanbul: İBB- KIDBY, 87-130.
• VON HAMMER, Ritter Joseph 1835 , “Literature of the Nineteenth Century: Review of the Ottoman Literature of the Nineteenth Century”, The Athenæum: Journal of English and Foreign Literature, Science and the Fine Arts 420, London, 851-856, 907-912.
• ZAVETTERO, Irene 2014 , “Alegori ve Doğa”, Ortaçağ: Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar, Editör: Umberto Eco, Çev. Leyla Tonguç Basmacı , İstanbul: Alfa Yayınları, 627-631.