Fütüvvetnâmelere Göre Cerrahlık ve Tabip Şerefeddîn Fütüvvetnâmesi

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 26, 426 - 447, 01.07.2021

M. Fatih Köksal

Öz

İnsanlık tarihinin en eski mesleklerinden biri hekimliktir. Eski dünyada, bugünün gelişmiş tıp literatüründen çok farklı tezahürleri olan ve genel olarak “sağaltıcılık” olarak adlandırabileceğimiz bu çok yönlü meslek, gerek Türk kültüründe gerekse İslâm medeniyetinde hep saygın ve hatta kutsal bir mevkide bulunmuştur. Eski Türklerde bir bakıma şamanların da üstlendiği bu sağaltıcılık işi İslâm dünyasında da “nüsha” muska yahut “heykel” denen iyileştirici olduğuna inanılan dualar yazılı metinlerin de devreye girmesiyle bir tür kutsiyet kazanmıştır. Hatta zamanla Hz. Peygamber’in insan sağlığıyla ilgili söz ve davranışlarıyla “tıbb-ı nebevî” denen bir ilim şubesi de ortaya çıkmıştır. Geniş manada “tabâbet” olarak bilinen bu mesleğin uygulama alanlarından biri de cerrahlıktır. Meslek ve meslek ahlakı denilince ilk akla gelen eserler fütüvvetnâmelerdir. Kaynağını İslâm esaslarından alan, Arap, Fars ve Türk kültürünün müşterek ürünlerinden ve aynı zamanda bir edebî tür olan fütüvvetnâmeler, kendisine, çevresine ve yaşadığı topluma yararlı, iyi insan modeli sunmayı gaye ittihaz etmiş metinlerdir. Zamanla Ahi birliklerinin kılavuz kitapları hâline gelen, her üç milletin dilinde de çokça örneği olan fütüvvetnâmelerin bazılarında “zalim, acımasız ve ürkütücü” olarak tanımlanan cerrahlar, diğer bazı meslek erbabıyla birlikte fütüvvet kapısının kapalı olduğu zümreler arasında sayılmaktadır. Bu makalenin ilk kısmında, bahsedilen konu etraflıca ele alınacak ve bunun sebepleri sorgulanacaktır. Daha sonra konu, XV. yüzyılın tanınmış hekimlerinden, aynı zamanda bir cerrah olan Sabuncuoğlu Şerefeddîn’in yazmış olduğu fütüvvetnâme özelinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvetnâmeler, Ahilik, cerrahlık, tababet, Sabuncuoğlu Şerefeddin

Surgery According to Fütüvvetname’s And Physician Şerefeddîn’s Fütüvvetnâme

Öz

Medicine is one of the oldest professions in history of humanity. This versatile profession, which had highly different manifestations from today's advanced medical literature in the ancient world and which we can generally refer as "healing", has been held respectable and even sacred in both Turkish culture and the Islamic civilization. This profession of healing, which was undertaken in a way by shamans among ancient Turks, gained a kind of sanctity in the Islamic world with the introduction of prayers and written texts believed to have healing powers such as "transcript" amulet or "sculpture". In fact, a branch of science referred as "prophetic medicine" emerged based on the sayings and behaviors of the prophet Muhammad about human health over time. One of the practice areas of this profession, known broadly as "tabâbet", is surgery. The first works that come to mind when it comes to profession and professional ethics are fütüvvetnâmes. Fütüvvetnâmes were texts based on the principles of Islam, were joint products of Arab, Persian, and Turkish cultures, which also formed a literary genre. They aimed to present a model of good people who were useful to themselves, their environment, and the society they lived in. Surgeons, who were described as "cruel, relentless, and frightening" in some of the fütüvvetnames, which had become the guidebooks of the Ahi orders over time and had many examples in the languages of all three nations, were counted among groups for which the fütüvved guild door was closed, along with some other professionals. This mentioned issue will be discussed in detail in the first part of this article and its reasons will be questioned. The matter will later be discussed specifically around the fütüvvetnâme written by Sabuncuoğlu Şerefeddîn, who was among the well-known physicians of the 15th century and also a surgeon.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvetnâme’s, Ahi order, surgery, medicine, Sabuncuoğlu Şerefeddin

Kaynakça

• AFSHARİ, Mehran 1383/2004 , Fütüvvetnâmehâ ve Resâil-i Hâksâriyye Sî Resâil , Tehran: Pezûheşgâh-ı Ulûm-ı İnsânî ve Mütâlaât-ı Ferhengî.
• AFSHARİ, Mehran - Mehdi Medayini 1388/2009 , Çehâr Risâle der-Bâb-ı Fütüvvet u Esnâf, 3. Baskı, Tehran: Neşr-i Çeşme.
• AFSHARİ, Mehran 1390/2011 , Sî Fütüvvetnâme-i Dîger: Sî Risâle-i Nâ-şinâhte der-Fütüvvet ve Pîşeverî ve Kalenderî, Tehran: Neşr-i Çeşme.
• ALTINTAŞ, Ayten - Hanzade Doğan 2001 , “Osmanlı’da Esnaf Tabip ve Ahilik Teşkilatı İle İlgisi”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 132, s. 125- 141.
• ARAT, Reşid Rahmeti 1979 , Kutadgu Bilig I – Metin, Tıpkıçekimle yapılmış ikinci baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ARSLANOĞLU, İbrahim 1997 , Yazarı Belli Olmayan Bir Fütüvvetnâme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Burgazî yz.1 , Fütüvvetnâme, Biblioteca Apostolica Vatikana, vat.turc 337.
• Burgazî yz.2 , Fütüvvetnâme, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi, Şevket Rado 473.
• Ebû Abdi’r-Rahman Muhammed ibn el-Hüseyn es-Sülemî 1977 , Kitâbu’l- fütüvve / Tasavvufta Fütüvvet, Çeviriyle birlikte neşreden: Süleyman Ateş, Ankara: AÜ İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Fütüvvetnâme yz. , Süleymaniye Kütüphanesi, Pertevniyal 981.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki 1949-50 , “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 11, S. 1-4, s. 2-354.
• GÜREL, Rahşan 1992 , Razavî’nin Fütüvvetnâmesi Miftâhu’d-dakâyık fî Beyâni’l-fütüvveti ve’l-hakâyık , Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Hüseyin Vâiz-i Kâşifî 1350 , Fütüvvetnâme-i Sultânî, Tahkik: M. Ca’fer Mahbûb, Tehran: İntişârât-ı Ferheng-i İran.
• İbnü’l-Miʿmâr el-Bağdâdî 1958 Kitâbu’l-fütüvve, Neşredenler: M. Cevâd, M. T. el-Hilâlî, A. H. en-Neccâr, A. N. el-Kaysî, Bağdat: Mektebetül’l- mutannâ.
• KÖKSAL, M. Fatih 2008 , Ahi Evran ve Ahilik, 2. Baskı, Ankara: Kırşehir Valiliği Yayınları.
• KÖKSAL, M. Fatih, Orhan Kurtoğlu, Hasan Karaköse, Özer Şenödeyici 2008 , Kırşehir Müzesi’ndeki Ahilik Belgeleri, Ankara: Kırşehir Valiliği Yayını.
• KÖKSAL, M. Fatih 2011 . “Ahilik Bilgisinin Temel Kaynaklarından Ahi Şecerenâmeleri”, Ahilik Uluslararası Sempozyumu “Kalite Merkezli Bir Yaşam” 20-22 Eylül 2011 - Bildiri Kitabı, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, s. 273-297
• KÖKSAL, M. Fatih 2015 , “Ahi Evran’dan Bahseden İki Fütüvvetnâme ve Ahi Evran’a Dair Yeni Bilgiler”, Ana Kaynaklarıyla Türk Ahiliği, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, s. 73-92.
• KÖKSAL, M. Fatih 2019 , Tarsuslu Dâ’î Manzum Fütüvvetnâme, Ankara: TÜBA Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• KÖKSAL, M. Fatih-Bünyamin Ayçiçeği 2020 , İki Fütüvvetnâme: Sabuncuoğlu Şerefeddîn Fütüvvetnâmesi, Bursalı Hoca Cân Fütüvvetnâmesi, Ankara: Ticaret Bakanlığı Yayını.
• KURDOĞLU, Veli Behçet 1967 , Şâir Tabîbler, İstanbul: Baha Matbaası.
• Mîr Seyyid Ali Hemedânî 1379 , Fütüvvetnâme Târîh, Âyîn, âdâb ve Rüsûm , Neşreden: M. Riyâz, İnceleyen: A. Corbezedâr, Tehran: İntişarât-ı Esâtîr.
• OCAK, Ahmet Yaşar 1996 , “Fütüvvet Tarih ”, İslâm Ansiklopedisi, 13. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 261-263.
• ÖZTÜRK, Mürsel 2011 , “Fars Edebiyatında Fütüvvetnameler”, I. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu, 15-17 Ekim 2008, Kırşehir-Bildiriler, 2. cilt, Ankara: Ahilik Haftası Kutlama Komitesi Yayını, s. 885-898.
• Seyyid Hüseyin İbni Gaybî yz.1 , Fütüvvetnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, İzmir 337.
• Seyyid Hüseyin İbni Gaybî yz.2 , Fütüvvetnâme, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, MC_Yz_K_0382.
• Şemseddîn Sâmî 1317 , Kamûs-ı Türkî, İstanbul: İkdâm Matbaası.
• Şeyh Mûsâ, yz., Fütüvvetnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa 613.
• TORUN, Ali 1998 , Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman 1996 , “Fütüvvet Tarih ”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 13, 259-261.
• UZEL, İlter - Kenan Süveren 1999 , Şerefeddîn Sabuncuoğlu - Mücerreb-nâme, Ankara: AKM Yayınları.
• UZEL, İlter 1992 , Şerefeddîn Sabuncuoğlu Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye-I, Ankara: TTK Yayınları.
• YILDIRIM, Nuran 2008 , “Sabuncuoğlu Şerefeddîn”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 35, 358-59.