Abdülkâhir El-Cürcânî’nin İntihal Hakkındaki Görüşlerinin Metinlerarasılık Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 25, 355 - 372, 30.12.2020

Oğuzhan Et

Öz

Sözlük anlamı “gerçekte bir başkasına ait olanın kendine ait olduğunu iddia etme, özellikle bir başkasının yapıtından izinsiz alıntılama” olan intihalin kökleri Câhiliye dönemine kadar uzanmaktadır. Arap şiirinde “es-serikâtü’ş-şi’riyye” adıyla ele alınan intihal, İslâmiyetten sonra da tartışma konusu olmaya devam etmiştir. Abdülkâhir el-Cürcânî ö. 471/1078-79 , Esrâru’l-Belâgat adlı eserinde intihale yer vererek bu konuyu belâgate taşıyan ilk isim olmuştur. O, intihali “ibare intihali” ve “mana intihali” olarak iki kısımda ele almış, daha çok “mana intihali” üzerinde durmuştur. Manayı “aklî” ve “tahyîlî” olarak iki türe ayırmış, mana intihalini bunlara göre değerlendirmiştir. Bir başka fasılda Cürcânî, şairler arasında benzeşmenin “umumi manalar”da veya bu manaları “ifade ediş şekli”nde olacağını belirtmiş, hangi durumda özgünlükten veya intihalden söz edilebileceğini açıklamıştır. Hatîb el-Kazvînî ö. 739/1338 ise, Telhîsü’l-Miftah’ta intihali söz sanatlarının incelendiği “bedî’” kısmına dâhil etmiştir. O, intihali önce “zâhir” ve “gayr-i zâhir” olmak üzere iki kısma ayırmış, “zâhir intihal” altında “nesh ve intihal”, “igâre ve mesh” ve “ilmâm ve selh” terimlerini açıklamıştır. “Gayr-i zâhir” intihali ise intihal edilen mananın durumuna göre beş kısımda ele almıştır. Anadolu sahasında yazılan belâgat kitapları da genellikle Telhîs’i takip etmiştir. Belâgatçiler, ibarelerin doğrudan intihalini kınamış; mana intihalini ise belirli ölçülerde kabul etmiştir. İntihal edilen mana daha estetik bir üslupla ifade edildiğinde makbul sayılmış, fakat anlatımda ilk şiiri aşamadığı durumlarda yerilmiştir. Bu anlayış divan şiirine de tesir etmiştir. Latîfî, tezkiresinde şairleri özgünlük ve intihalcilik üzerinden tasnif etmiş, bazı durumlarda mana intihalinin yaratıcılık mertebesine çıkarılabileceğini ifade etmiştir. Riyâzî de tezkiresinde benzer bir değerlendirme yapmıştır.

Anahtar Kelimeler

Belâgat, intihal, Abdülkâhir el-Cürcânî, Esrâru’l-Belâgat

The Evaluation of Abd Al-Qâhir Al-Jurjânî's Views About The Plagiarism in the Framework of Intertextuality

Öz

Plagiarism, the lexical meaning of which is "a claiming as one's own what really belongs to another; especially, a plagiarizing of another's composition", has its roots in the Jahiliyyah period. Plagiarism, which is examined under the name of "es-serikâtü'ş-şi'riyye" in Arabic poetry, has been a subject of discussion even after Islam. Abd al-Qâhir al-Jurjânî d. 471 / 1078-79 included plagiarism in his work named Esrâru'l-Belâgat and became the first person to convey the plagiarism to Belaga eloquence . He discussed plagiarism in two parts as "plagiarism of phrase" and "plagiarism of meaning" and mostly focused on "plagiarism of meaning". He divided the meaning into two types as "logical meaning" and "imaginary meaning" and evaluated the “meaning plagiarism” according to these two types. In another chapter, al-Jurjânî stated that the resemblance between poets would be in “general meanings” or “way of expressing these meanings” and explained in which case can be mentioned about originality or plagiarism. On the other hand, Khâtib al-Qazvînî d. 739/1338 included plagiarism in Telhîsü'l-Miftâh in the "bedi’" section in which verbal arts are examined. He first divided plagiarism into two parts as "apparent" and "nonapparent ", and explained the terms "nesh and intihal", "igâre and mesh" and "ilmam and selh" under "apparent plagiarism". He discussed the nonapparent plagiarism in five parts according to the state of the plagiarized meaning. The belaga eloquence books written in Anatolia generally followed Telhîs.

Anahtar Kelimeler

Belaga, Abd al-Qâhir al-Jurjânî, Esrâru’l-Belâgat

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa 2017 , Belâgat-ı Osmâniye, Haz. Prof. Dr. T. Karabey ve Prof. Dr. M. Atalay , Ankara: Akçağ Yayınları.
• AKBAŞ, Rıfat 2019 , “Klasik Arap Edebiyatında Şiir Sirkati Hakkındaki Karşıt Görüşlerin Bir Mukayesesi”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 11 2 , 649-668.
• AKTULUM, Kubilay 2000 , Metinlerarası İlişkiler, Ankara: Öteki Yayınevi.
• AKTULUM, Kubilay 2011 , Metinlerarasılık // Göstergelerarasılık, Ankara: Kanguru Yayınları.
• ALFARO, M. J. Martinez 1996 , “Intertextuality: Origins and Development of the Concept”, Atlantis, 18 1 , 268-285.
• [CÜRCÂNÎ] Abdülkâhir el-Cürcânî 2018 , Esrâru’l-Belâgat: Belâgatin Sırları, Çev. Z. Çelik , İstanbul: Litera Yayıncılık.
• DURMUŞ, İsmail 2000 , “İntihal”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, 347-350.
• HACIMÜFTÜOĞLU, Nasrullah 1988 , “Abdülkâhir el-Cürcânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, I, 247-248.
• HIZLI, Mefail 2008 , “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, T.C. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 1 , 25-46.
• KAPLAN, Hasan 2017 , “Divan Edebiyatında İntihal: Alıntı mı Çalıntı mı?”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 40 , 39-98.
• [KAZVÎNÎ] Hatîb el-Kazvînî 2006 , Telhîs ve Tercümesi, Haz. N. H. Yanık, M. Kılıçlı ve M. S. Çögenli , İstanbul: Huzur Yayınevi.
• KIZIKLI, S. Zafer 1997 , Arap Belâgatinde Teşbih ve Mecaz Yüksek lisans tezi , Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KÖKSAL, M. Fatih 2006 , “Nazîre”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII, 456-458.
• LATÎFÎ 2018 , Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, Haz. R. Canım , Ankara: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-216998/latifi-tezkiretus-suara-ve- tabsiratun-nuzama.html Erişim Tarihi: 03.09.2020 . Bakanlığı
• LEVEND, A. Sırrı 2015 , Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh.
• ORAK, K. Yılmaz 2013 , Belâgat Geleneğimiz ve Belâgat-i Lisân-ı Osmânî, İstanbul: Kitabevi.
• REDHOUSE, J.W. 1987 . A Turkish and English Lexicon. Beyrut: Librairie du Liban.
• Riyâzî Muhammed Efendi 2017 , Riyâzü’ş-Şuarâ Tezkiretü’ş-Şuara , Haz. N. Açıkgöz , Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazus- suaratezkiretus-suara.html Erişim Tarihi: 03.09.2020 .
• SARAÇ, M. A. Yekta 2000 , “Klâsik Türk Edebiyatında Manada Orijinallik Meselesi”, Journal of Turkish Studies, 24 1 , 229-235.
• SARAÇ, M. A. Yekta 2018 , Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat, İstanbul: Gökkubbe.
• SEZGİN, Fuad 1993 , “Orijinallik ve İntihâl Arasında Eski Arap Şiiri”, Çev. H. Taşdelen , T.C. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 5 , 311-316.
• ŞERÎFÎ 2012 , Hadîkatü’l-fünûn: Türkçe Te’lîf Edilmiş Bir Belâgat Kitabı, Haz. M. Kaçar . İstanbul: Okur Akademi.
• TARLAN, Ali Nihat 1998 , Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.