Telif-Tercüme Meselesi: Abdullah Seyyidî’nin Şifâ-i Kulub’u Mehmet Birgivî Efendi’nin Tarîkat-i Muhammediyyesi’nin Bir Tercümesi Midir?

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 123 - 153, 31.12.2022

Nagehan Uçan Eke Ermiş Dandan

Öz

Klasik Türk edebiyatı tercüme geleneği, bugünkü anlayışı aşarak sahadaki araştırmacıları zorlayan, bir eserin orijinal mi yoksa tercümeden mi meydana geldiğini müşkül hale getiren bir meseledir. Telif-tercüme çizgisinde Osmanlı müellifinin, kaynak metinden veya birçok kaynaktan ulaştığı bilgileri, kendi kültürel seviyesinde işleyerek tercüme etmesinin yanında bütünüyle olmamakla birlikte kendisinin de katkılarıyla telif eser üretebileceği aşikârdır. Abdullah Seyyidî, XVII. yüzyılda yaşamış, dinî konularla halkı bilinçlendirmiş ve döneminde ortaya çıkan bidatlere karşı tenkitlerde bulunmuştur. Kaleme aldığı Şifa-i Kulûb adlı akaitnamesinde de temel dinî inanç ve bilgileri aktardığı metnin arka planı dikkatli tetkik edildiği vakit bozuk fikirlerin dine sirayet ettiğini ve ortaya çıkan bidatlere karşı dini müdafaa etmek amacıyla yazılan bir eser olduğunu görmekteyiz. Eserinde yer yer Kadızadeliler’in düşüncelerini yansıtarak akıl hocası olarak gördüğü Birgivî’den iktibaslar gerçekleştirmiş, dinî görüş ve fikirlerinin temelini bu şahıs etrafında inşa etmiştir. Bu çalışmada, Seyyidî’nin hayatına dair birincil ve ikincil kaynaklar mukayese edilerek hakiki şahsiyeti ortaya konulacaktır. Ayrıca telif-tercüme eserin üretimi etrafında XVII. yüzyılda yazılan Şifâ-i Kulûb adlı eserin, Mehmet Birgivî Efendi’nin XVI. yüzyılda Arapça kaleme aldığı Tarikat-i Muhammediyye adlı eserinin tercümesi olup olmadığı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

tercüme, telif, Seyyidî, Şifâ-i Kulûb, Birgivî, Tarikat-i Muhammediyye

The Issue of Copyrıght And Translatıon: is Abdullah Seyyid's Şifâ-i Kulub A Translation of Mehmet Birgivi Efendi's Tarikat-i Muhammediyye?

Öz

The translation tradition of classical Turkish literature is an issue that challenges the researchers in the field by exceeding today's understanding and makes it difficult whether a work is original or a translation. In the line of copyright-translation, it is obvious that the Ottoman author could not only translate the information obtained from the source text or many sources by processing at his own cultural level, but also could produce copyrighted works with his own contributions. Abdullah Sayyidi lived in the 17th century, raised awareness of the people with religious issues and criticized the innovations that emerged in his time. When the background of the text, in which he conveys basic religious beliefs and information, is carefully examined, we see that it is a work that was written to defend religion against the emerging innovations. Incorporating the thought of the Kadızadeliler from time to time in his work, he quoted Birgivî, whom he saw as his mentor, and built the basis of his religious views and ideas around this person. This work is primary and secondary sources about Sayyidi's life will be compared and his real personality will be revealed. In addition, around the production of the copyright-translated work in the XVII century. The work called Şifa-i Kulûb, which was written in the XVI century. It will be discussed whether it is a translation of Mehmet Birgivî Efendi's Tarikat-i Muhammediyye, which was written in Arabic in the 16th century.

Anahtar Kelimeler

translation, copyright, Sayyidi, Şifa-i Kulûb, Birgivî, Tarikat-i Muhammediyye

Kaynakça

• ÇAPAN, Pervin 2005 , Mustafa Safayî Efendi Tezkire-i Safâyî Nuhbetü'l-Âsâr Min Fevâ'idi'l-Eş'âr İnceleme-Metin-İndeks, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• DEMİRCİOĞLU, Cemil 2009 , “Osmanlı Çeviri Tarihi Araştırmaları Açısından “Terceme” ve “Çeviri” Kavramlarını Yeniden Düşünmek”, Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları , 33, 159-177.
• DONUK, Suat 2019 , “Bursa Enarlı Zaviyesi Şeyhi Seyyid Mehmed Efendi ve Manzum Hac Menâzilnâmesi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 123-169.
• GÜNEŞ, Mehmet Fatih 2017 , Tarikat-i Muhammediyye, Trabzon: Kalem Yayınları.
• KAÇAR, Mücahit 2018 , “Kadızâdelilerin Din Ve Ahlâk Anlayışını Yansıtan Bir Eser: Seyyidî’nin Şifâ-i Kulûb’u”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 77-96.
• KİRAZ, Seydi 2020 , “Konyalı Seyyid Mehmed Efendi’nin Manzum Menâsik-i Hacc’ı”, Külliyat: Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 10, 1-21.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1984 , Divan Edebiyatı: Kelimeler, Remizler, Mazmunlar, Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ÖZCAN, Gülsüm 2013 , Manzûme-i Akâid-i Seyyidî İnceleme-Tenkitli Metin- Sözlük-Dizin , Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi basılmamış , İstanbul.
• PAKER, Saliha 2014 , “Terceme, Te’lîf ve Özgünlük Meselesi”, Editör: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım , Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme Ve Şerh, İstanbul: Klasik Yayınları, 36-71.
• SEYYİDÎ, Şifâ-i Kulûb, Ankara Milli Kütüphane, No. 06 Mil Yz A 1980/2.
• SEYYİDÎ, Şifâ-i Kulûb, Süleymaniye Kütüphanesi Çelebi Abdullah Bölümü, No. 387/1.
• SEYYİDÎ, Manzûme fi’l-Ahlâk, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, No. 03533.
• SEYYİDÎ, Manzûme fi’l-Ahlâk, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu No: 03644.
• SEYYİDÎ, Dînî ve Ahlâkî Bir Manzûme, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, No: 03460.
• SÖYLEMEZ, İdris 2020 , “Konyalı Seyyid Mehmed Efendi’nin Dinî Manzumeleri”, Külliyat: Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 12, 35-48.
• YAZAR, Sadık 2011 , Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.