Klasik Şiiri Kierkegaard’la Okumak: Varoluş Evreleri ve Tipler

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 649 - 690, 31.12.2022

Emrullah Yakut

Öz

Divan şiiri kendine mahsus bir hayat görüşünü, dünya ve varoluş algısını da içinde barındırır. Bu hayat görüşünün makbûl olan ve olmayan tipleri şiire yansır. Bu çalışmayı ilgilendiren tipler sahte âşık ehl-i hevâ, ehl-i heves , zâhid ve âşık’tır. Bu tiplerin belli başlı özellikleri Divan şiiri mahsullerinde tespit edilebilmektedir. Böylelikle kabule mazhar olan ve kınanan hayat tarzlarını belirlemek de mümkündür. Diğer yandan insan varoluş biçimlerini estetik, etik ve dinî olmak üzere üç kısımda ele alan Kierkegaard bu üç evreyi temsil eden; edebiyat, müzik, tarih ve mitoloji gibi farklı alanlardan tipler seçmiştir. Bu çalışmada Divan şiirinin yukarıda bahsi geçen üç tipi ile Kierkegaard’ın varoluş evreleri arasında bir karşılaştırma yapılmıştır. Buna göre estetik evrenin dolaysız hazcısı ile ehl-i heves, etik evrenin ahlakçı tipi ile zâhid, din evresinin iman şövalyesi ile âşık tipleri mukayeseli bir şekilde tahlil edilmiştir. Divan şiiriyle doğrudan bir teması tespit edilemeyen Kierkegaard’ın, tasnif ve tarif ettiği varoluş biçimleriyle Divan şiirindeki söz konusu tipler arasındaki benzerliğin nasıl yorumlanabileceği üzerine düşünceler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kierkegaard, divan şiiri, ehl-i hevâ, zâhid, âşık

Reading Classical Poetry With Kierkegaard: Stages of Existence And Stock Characters

Öz

Divan poetry contains a unique view of life, the perception of the world and existence. The acceptable and undesirable stock characters of this view of life are reflected in the poem. The stock characters that are relevant to this study are the false lover ehl-i havâ, ehl-i heves , the ascetic zahid and the lover aashiq . The main features of these stock characters can be determined in the Divan poetry works. In this way, it is also possible to determine the lifestyles that are accepted or condemned. On the other hand, Kierkegaard, who deals with human existence forms in three parts aesthetic, ethical and religious, represents these three stages, chose characters from different fields such as literature, music, history and mythology. In this study, a comparison has been made between the three stock characters of Divan poetry mentioned above and the stages of existence of Kierkegaard. Accordingly, the immediate hedonist of the aesthetic universe and ehl-i heves people of caprice , the moralistic type of the ethical universe and zahid the ascetic , the knight of faith of the religious stage and aşık lover have been analyzed comparatively. Thoughts have been put forward on how the similarity between the stock characters in Divan poetry and the forms of existence classified and described by Kierkegaard, whose direct contact with the Divan poetry could not be determined, can be interpreted.

Anahtar Kelimeler

Kierkegaard, divan poetry, peole of caprice, lover, ascetic

Kaynakça

• ÂBİDİN PAŞA 1324 , Terceme ve Şerh-i Mesnevî-yi Şerîf Cilt I , İstanbul: Kütübhâne-i İrfân.
• AKIŞ YAMAN, Yasemin 2017 , Mevlânâ ve Kierkegaard’da Benliğin Gelişimi, Kaygı Dergisi 29 , 111-123.
• AKKUŞ, Metin Dü. 1993 , Nef'î Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• AKYÜZ, K., Beken, S., & Yüksel, S. Dü. 1990 , Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ALİ FUÂD 1325 , Gâye ve Fezâil-i Aşk, Dersaâdet: İkbâl-i Millet Matbaası.
• ARI, Ahmet 2018 , Sâkıb Dede Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• ARSLAN, Mehmet 2018 , Bursalı İffet Divanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• ARSLAN, Mehmet, & Aksoyak, İ. Hakkı Haz. trs. . Haşmet Külliyatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• AVŞAR, Ziya 2017 , Revânî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• AYAN, Hüseyin 2002 . Nesîmî: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, Ankara: TDK Yayınları.
• AYDEMİR, Yaşar 2017 , Ravzî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• AYDIN, Abdullah 2018 , Divan Şiirinde Rakip Portresi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• AYHAN, Emrah 2000 , Nakşî Divanı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• AYNÎ, M. Ali 2013 , İsmail Hakkı Bursevî, İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• AYNÎ, M. Ali 2017 , Tasavvuf Tarihi, İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• AYVERDİ, İlhan 2010 , Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• BAŞPINAR, Fatih 2018 , Beyânî Dîvânı İnceleme-Metin , Ankara: KTB Yayınları.
• BİLGİN, Azmi 2007 , "Nesîmî", TDV İslam Ansiklopedisi, 32: 3-5.
• BİLKAN, Ali Fuat 1997 , Nâbî Dîvânı, İstanbul: M.E.B.
• CEVİZCİ, Ahmet 1999 , Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları.
• CORBİN, Henry 2017 , İslam Felsefesi Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet 1977 , Yahyâ Bey, Dîvan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet 1979 , Amrî, Dîvan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet, TANYERİ, M. Ali 1981 , Hayretî Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• DEMİRLİ, Ekrem 2012 , "Vahdet-i Vücûd", TDV İslam Ansiklopedisi, 42: 431- 435.
• DENİZ, Sabahat 2005 , Tecellî ve Dîvânı, İstanbul: Veli Yayınları.
• EBÛBEKİR NUSRET, Şerh-i Dîvân-ı Sâib, Süleymaniye Kütüphanesi, Hâfid Efendi Bölümü 368.
• EBÛBEKİR NUSRET 1188 , Şerh-i Dîvân-ı Sâib. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 3377.
• ERGİN, Muharrem 1980 , Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• GAYBÎ, Sunullah 2017 , Sohbetnâme, Biatnâme, Devre-i Arşiyye 2. b. , H. R. Yananlı, Dü. İstanbul: Büyüyenay yayınları.
• GAZÂLÎ, Ahmed 2019 . Âşıkların Hâlleri, İstanbul: Hece Yayınları.
• GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ 1994 , Künhü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı, Ankara: AKM Yayınları.
• GÖKCAN, Melike 2018 , Faust ve Şeyh San'an Hikâyelerinde Varoluşsal Yolculuk, Zeitschrift für die Welt der Türken , X 2 , 15-32.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki 2014 , Nesimî, Usûlî, Rûhî, İstanbul: Kapı Yayınları.
• HÜCVİRÎ 2018 , Hakikat Bilgisi: Keşfü'l-Mahcûb, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İSEN, Mustafa 1990 , Usûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• JUNG, C. Gustav 2001 , Doğu Metinlerine Psikolojik Yaklaşım, İstanbul: İnsan Yayınları.
• KAPLAN, Yunus 2019 , Fevzî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• KARAVELİOĞLU, Murat 2014 , Şem'î Dîvânı, İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• KAVRUK, Hasan 2001 , Şeyhülislâm Yahyâ Divânı, Ankara: MEB Yayınları.
• KİERKEGAARD, Soren 2019 , Korku ve Titreme, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• KİERKEGAARD, Soren 2010 , Ölümcül Hastalık Umutsuzluk, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• KİERKEGAARD, Soren 2020 . Ya / Ya da, İstanbul: Alfa Yayınları.
• KUŞEYRÎ 2009 , Kuşeyrî Risalesi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin 1994 , Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yayınları.
• MERMER, Ahmet 2004 , Kütahyalı Rahimi ve Divanı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı Yayınları.
• MERMER, Ahmet 1991 , Mezâkî Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı'nın Tenkitli Metni, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• OKÇU, Naci Dü. , Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• ONAY, A. Talat 2009 , Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, İstanbul: H Yayınları.
• ÖZYILDIRIM, A. Emre 1999 , Hamdullah Hamdi ve Divanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• PALA, İskender 1995 , "Âh Mine'l-Aşk", Cogito 4 , 81-102.
• RÛZBİHÂN-I BAKLÎ 1958 , Abheru'l-Âşıkîn, Tahran/Paris: Institute İran u Fransa.
• SEVİMLİ, Erdem 2020 , "Klasik Şiirde Izdırabın Aşırı Boyutu: Seng-i Melâmet", Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3 1 , 295-348.
• ŞENTÜRK, A. Atilla 1995 , "Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler", Osmanlı Araştırmaları 15 , 1-91.
• TARLAN, A. Nihat 1992 , Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, A. Nihat 2009 , Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, A. Nihat Dü. , 1992 . Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, A. Nihat 1970 , Zâtî Divanı: Gazeller Kısmı, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• TAŞDELEN, Vefa 2017 , Benlik ve Varoluş: Kierkegaard Felsefesi Üzerine Bir İnceleme 2. b. , İstanbul: Hece Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman 2005 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• UYANIK, Necip 2018 , "Kierkegaard'ın Rasyonel Teoloji Eleştirisi Bağlaında Tanrı-Birey İlişkisi", Düşünce Bilimleri Klasik Sorunlar-Güncel Tartışmalar, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• UYANIK, Necip 2020 , "Yaşam ve Ölümün Varoluşsal Sınırında Kierkegaard'da İnsan Kavramı", Kavramlar ve Kuramlar- Düşünce Bilimleri, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• ÜST, Sibel 2012 , Edirneli Nazmî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• ÜZÜM, İlyas 2007 . Nesîmî. TDV İslam Ansiklopedisi, 33: 5-6.
• YAZAR, Sadık 2006 , Seyyid Şerîfî Mehmed Efendî; Hayatı, Divanı ve Hilyesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YEŞİLBAĞ, Semih 2004 , Muhyiddîn Bursevî Dîvânı. Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi SBE.