Tarihî Metinlerde Yuvarlak Ünlülerin Okunması Sorunu: Süheyl ü Nevbahâr’dan Örnekler

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 669 - 700, 30.12.2019

Sadettin Özçelik

Öz

Arap harfli tarihî metinlerin okunma sorunlarının bir kısmı yuvarlak ünlüler ile ilgilidir. Örnek olarak metinde şeklinde yazılmış olan bir biçimbirimini -anlamlı bir kelime olarak- öli, ulı, üli şeklinde okumak mümkündür. Ancak söz konusu biçimbiriminde yazılmış olan vav harfinin aynı zamanda v ünsüzünü karşıladığını unutmamak gerekiyor. Yani söz konusu biçimbirim - anlamlı bir kelime olarak- avlı, evli şeklinde de okunabilir. Bu durumda okuma şekillerinden hangisinin okuduğumuz metin için doğru veya geçerli olduğu, bağlama göre belirlenir veya anlaşılır. Böylece mümkün olan diğer iki okuma şekilleri elenir. İşte bu bildiride Süheyl ü Nevbahâr’da yuvarlak ünlülerin yanlış okunmuş bazı örnekleri üzerinde durulacak, ortaya çıkan karışıklıklar ile sorunlar bağlam ve kelimelerin yapısı dikkate alınarak çözüme kavuşturulacaktır. Daha sonra yapılan yeni okuma teklifleri tanıklarla güçlendirilecektir. Böylece burada verilen örneklerden hareketle yuvarlak ünlülerin okunuşunda yapılan okuma yanlışları listelenerek gösterilecek ve metinler üzerinde yapılacak çalışmalarda yuvarlak ünlülerin doğru okunmasına bir katkı sunulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yuvarlak ünlülerin sorunlu okunuşlarına Süheyl ü Nevbahâr’dan örnekler

The Problem Of Reading Rounded Vowels İn Historical Texts: Examples From The Süheyl Ü Nevbahâr

Öz

Some of the problems of reading the Arabic-letter historical texts are related to the rounded vowels. As an example, a grammatical morpheme written in the form of , it is possible to read in three ways: öli, ulı, üli and these are meaningful. However, it should not be forgotten that in this grammatical morpheme, the vav letter corresponds to the v consonant. In other words, the grammatical morpheme in question -as a meaningful word- can also be read as avlı, evli. In this case, it is understood or determined from context that what reading styles are true or valid for the text we are reading. Thus, the other two possible reading styles are eliminated. In this study, some misreaded examples of rounded vowels in Süheyl ü Nevbahar will be emphasized. In addition, the problems and confusion that arise will be solved by considering contexts and word structure. Later, new reading proposals will be strengthened with witnesses. Thus, from the examples given here, the reading mistakes made in the reading of the rounded vowels will be listed, and a contribution will be made to the correct reading of the rounded vowels in the text studies.

Anahtar Kelimeler

Examples from Süheyl ü Nevbahar to the incorrect readings of the rounded vowels

Kaynakça

• AKKUŞ, Muzaffer 2004 , “a / e Seslenme Edatının İşlevleri Üzerine Bir Araştırma”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I 20-26 Eylül 2004 , Türk Dil Kurumu Yayınları: 855/I, s. 109-118, Ankara.
• AKTUNÇ, Hulki 2000 , Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü Tanıklarıyla , Yapı Kredi yayınları, İstanbul.
• Almaani.com. Mucemu’l-Maani.
• ALPASLAN, Sevil 2016 , El-Ferec Ba‘de’ş-şidde Paris Nüshası İnceleme - Metin , Yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• ALTAYLI, Seyfettin 1994 , Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II, Milli Eğitim Bakanlığı yayınları: 2648, İstanbul.
• ALYILMAZ, Cengiz 1999 , “Ünlemleri Seslenmeleri Kuvvetlendirici İşlevleri”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 434-540.
• ARAT, Reşit R. 1992 , Atebetül-Hakayık, Türk Dil Kurumu Yayınları: 32, Ankara.
• ARAT, Reşit R. 1999 , Kutadgu Bilig I Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları: 458, Ankara.
• ATALAY, Besim 1986 , Divanü Lûgat-İt-Türk Tercümesi 4 Cilt , Türk Dil Kurumu yayınları: 524, Ankara.
• AYSAN, Adviye ve TUNCAY, Selma 1993 , Türkiyede Kadın-Erkek Adları Sözlüğü, Ankara.
• BANGUOĞLU, Tahsin 1938 , Altosmaische Sprachstudien zu Süheyl ü Nevbahar, Breslau.
• BOZ, Erdoğan 2012 , Risaletü’n-Nushiyye, Gazi Kitabevi, Ankara.
• CANPOLAT, Mustafa; ÖNLER, Zafer 2007 , İshâk bin Murad Edviye-i Müfrede, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• CİN, Ali 2012 , Mesud bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr Kenzü’l-Bedâyî‘ ; İnceleme- Metin- Dizin. Konya. Eğitim Yayınevi.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil 1976 , Sultan II. Murad Devri Mesnevileri Doçentlik Tezi , Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi, Erzurum, s. 35- 39.
• DANKOFF, Robert 2004 , Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü Katkılarla İngilizceden çeviren: Semih Tezcan , İstanbul.
• DENY, Jean 1941 , Türk Dili Grameri Osmanlı Lehçesi Tercüme Eden: Ali Ulvi Elöve , Maarif Matbaası, İstanbul.
• Derleme Sözlüğü 1965-1979 I-XI C, Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 1993 , Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• DİLÇİN, Cem 1991 , Mes’ūd bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr; İnceleme- Metin- Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 51, Ankara.
• DİLÇİN, Cem 1995 , Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları: 517, Ankara.
• DOERFER, Gerhard 1963-1974 , Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen, unter besonderer Berücksichtigung älterer neupersischer Geshichtsquellen, vor allem der Mongolen- und Timuridenzeit, I-IV: Wiesbaden. Franz Steiner Verlag.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican ve Diğerleri 1991 , Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı yayınları, Ankara.
• ERCİLASUN, Ahmet B. 2008 , “La Enklitiği ve Türkçede Bir ‘Pekiştirme Enklitiği’ Teorisi”, Dil Araştırmaları, S. 2 Bahar , s. 35-56, Ankara.
• ERCİLASUN, Ahmet B. - AKKOYUNLU, Ziyat 2014 , Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t
• Türk Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları: 1120, Ankara.
• GÜLSEVİN, Gürer 2017 , “Türk Yazı Dillerinde 2. Teklik Kişi ‘Serzeniş- Kınama’ Kipliği ve İşaretleyicileri”, Zeynep Korkmaz Armağanı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, s.189-208.
• KARA, Funda 2017 , “‘Bana Seni Gerek Seni’ Yapısı Üzerine”, Yunus Emre Kitabı, Aksaray valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları: 15, s. 109-137.
• KARATAŞ, Turan 2004 , Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KAVRUK, Hasan - Kadıoğlu, İdris 2017 , Manzum Siyer-i Nebi, İnönü Üniversitesi Yayınları No: 9, Malatya.
• KAYA, CEVAL 1994 , Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin , Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad 1928 , Millî Edebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirleri, İstanbul.
• KÜÇÜK, SABAHATTİN 1994 , Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara.
• MA‘LUF, Lewis 1973 , El-Müncid Fi’l-Luga, Beyrut.
• MUHAMMED ABDÜLKADİR ER-RAZİ, 1967 , Muhtaru’s-sihah, Daru’l- Kutubu’l-‘Arabi, Beyrut.
• MÜTERCİM ASIM EFENDİ 2000 , Burhân-ı Katı, Hazırlayanlar: Mürsel Öztürk, Derya Örs , Türk Dil Kurumu Yayınları: 733, Ankara.
• MÜTERCİM ASIM EFENDİ 2014 , Kâmuûs’l-Muhît Tercümesi, Hazırlayanlar: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi , Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 1, İstanbul.
• MORDTMANN, J. H. 1925 , Suheil und Nevbehâr, Hannover.
• MÜTERCİM ASIM EFENDİ 2000 , Burhân-ı Katı, Hazırlayanlar: Mürsel Öztürk, Derya Örs , Türk Dil Kurumu Yayınları: 733, Ankara.
• ÖNLER, Zafer 1996 , “Türkçede -LA Zarf Eki”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992, Türk
• Dil Kurumu Yayınları: 632, Ankara, s.9-15.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2012 , “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler”, Uluslararası VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu 15-17 Kasım 2012, Diyarbakır ’nda sunulan bildiri metni.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2014 , “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi TEKE , Haziran 2014, s.62-79.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2016/I , Dede Korkut -Dresden Nüshası- Giriş, Notlar I, Türk Dil Kurumu Yayınları: 1166/1, Ankara.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2016/II , Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin II, Türk Dil Kurumu Yayınları: 1166/2, Ankara.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2016 , “Tarihî Metin Okumalarında Kelimeyi Bölme ve Kelimeleri Birleştirme Sorunları: Süheyl ü Nevbahâr’dan Örnekler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi TEKE , Aralık 2016, s. 1593-1602.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2017a , “Tarihî Metinlerde Yuvarlak Ünlülerin Okunması Sorunu: Süheyl ü Nevbahâr’dan Örnekler”, Uluslararası 8. Türk Dil Kurultayı’nda sunulmuş bildiri metni.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2017b , “Süheyl ü Nevbahâr’da Kafiye Tasarrufları”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 18, İstanbul, s. 425-440.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2017c , “Süheyl ü Nevbahâr ve Tarama Sözlüğünde boyla- Fiili Üzerine Düzeltmeler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi TEKE , Aralık 2017, S. 6/4, s.2114-2121.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2017ç , “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler 2 ”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Aralık 2017, 65. Cilt - 2. Sayı, s.233-242.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2018a , “Süheyl ü Nevbahâr’da deg-, degür- Fiilleri ve +A degir / degmez Söz Kalıbının Anlaşılması Sorunu”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz 2018, 46. Sayı, s.181-193.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2018b , “Süheyl ü Nevbahâr’da Kafiye Tasarrufları 2 ”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 21, İstanbul, s. 605-628.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2018c , “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler 3 ”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Aralık 2018/1, 66. Cilt - 1. Sayı, s. 5-62.
• PALA, İskender 2004 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• SARAÇ, Yekta 2012 , Klâsik Edebiyat Bilgisi - Biçim - Ölçü - Kafiye, Gökkubbe, İstanbul.
• STEİNGASS, F. 1892 , A Comprehensive Persian-English Dictionary, London.
• Tarama Sözlüğü 1977 , Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Tarama Sözlüğü VII Ekler 1974 , Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TAŞ, İbrahim 2009 , Süheyl ü Nevbahâr’da Eskicil Öğeler, Palet Yayınları, Konya.
• TAŞ, İbrahim 2015 , Süheyl ü Nevbahārda Eskicil Ögeler, Türk Dil Kurumu Yayınları: 1141, Ankara.
• TATÇI, Mustafa 1990 , Risaletü’n-Nushiye, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• TATÇI, Mustafa 1990 , Yunus Emre Dîvânı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• TEKİN, Talat 1989 , XI. Yüzyıl Türk Şiiri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TEKİN, Talat 2000 , Orhon Türkçesi Grameri, Sanat Kitabevi, Ankara.
• TEZCAN, Semih 1994 , Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlar, Simurg Yayınları, Ankara.
• TEZCAN, Semih 1995a , “Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlara Birkaç Ekleme”, Türk Dilleri Araştırmaları Cilt: 5, Simurg Yayınları, s. 239- 245, Ankara.
• TEZCAN, Semih 1995b , “Mes’ud ve XIV. Yüzyıl Türk Edebiyatı Üzerine Yeni Bilgiler”, Türk Dilleri Araştırmaları Cilt: 5, Simurg Yayınları, s. 65-84, Ankara.
• TULUM, Mertol 1993 , “-LA/ -LE Ekine Dair”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, C. XXVI, s.157-164.
• TULUM, Mertol 2011 , 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Türk Dil Kurumu Yayınları: 1036, Ankara.
• Türkçe Sözlük 2011 , Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.