Yaygın Bir Yanlıştan Hareketle: Leff ü Neşr Sanatı ve Problemler

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 24, 351 - 406, 01.07.2020

M. Fatih Köksal

Öz

Bu yazıda, leff ü neşir sanatına dair, en eski belâgat eserlerinden günümüzde yazılan kitaplara kadar tarama yapılarak tespit edilen problemler ele alınmış ve bunlara açıklık kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu makaleyle asıl vurgulanmak istenen, leff ü neşir sanatının -özellikle günümüzde yazılan kitaplarda- “Bir beytin ilk mısraında bulunan iki veya daha fazla…” vb. cümlelerle başlayan tanımına olan itirazdır. Çünkü eski Arap belâgatine dair kitaplarda da konuya dair yazılan Arap harfli Türkçe eserlerde de leff ü neşrin bir beytin iki mısraındaki kelimeler arasında yapılacağına dair bir kayıt olmadığı gibi nazma özgü bir sanat olduğu bilgisi de mevcut değildir. Bu yaygın yanlışın yanı sıra tarihî süreçte bu sanatın tarifinde sebebi ve dayanağı tam olarak anlaşılmayan başka değişimler, tasnifinde de farklılaşmalar ortaya çıkmış, ayrıca kayda değer ayrıntılar göz ardı edilmeye başlanmıştır. Bütün bu ihmaller, bir yandan metinlerde mevcut leff ü neşirlerin tespit edilememesine, bir yandan da aslında başka sanatların yapıldığı metinlerin leff ü neşre örnek olarak gösterilmesine yol açmış; açıkçası leff ü neşir sanatı -artçıları hâlâ devam eden- temelli bir sarsıntıya uğramıştır. Bu yazının amacı, bilimsel-akademik çalışmalardan ders kitaplarına kadar yanlış tanımların ve örneklerin yer aldığı, bu yüzden üniversite kürsülerinde ve lise sıralarında öğretilen bu sanatın aslına uygun en doğru tarif ve tasnifine ulaşmak, sebep ve gerekçelerini oluşturan teferruatla birlikte sanatın doğru örneklerini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Leff ü neşir, belâgat, edebî sanatlar, bedî’

Considering a Common Misconception: Leff ü Neşir Art and Problems

Öz

In this article, the problems determined by reviewing from the oldest rhetoric works to the books that are written today related to leff ü neşir art were addressed and tried to be clarified. The main point of this article is the objection of leff ü neşir art to the definition that starts with sentences such as - especially in books written today, “Two or more... in the first line of a couplet”. Since, there is no record that the leff ü neşir must be made between the words in two lines of a couplet in the both Turkish books in Arabic literacy and the ancient Arab rhetoric, and there is no information that it is an art in versification. In addition to this common misconception, other changes in the description and the classification of this art in historical process, which were not fully understood in terms of foundation, have also emerged, and significant details have begun to be ignored. All these neglect led to that the existing leff ü neşir art was not detected in the texts, and moreover, the texts with other arts were shown as an example instead of leff ü neşir; apparently, the art of leff ü neşr was shaken to the foundation, which is still in progress. The aim of this article is to find out the most accurate description and classification of this art, which is taught in universities and high schools and included with incorrect definitions and examples from scientific-academic studies to textbooks; and to reveal the correct examples of art along with the details which constructs the causes and reasons.

Anahtar Kelimeler

Leff ü neşir, rhetoric, literary arts, bedî

Kaynakça

• Abdunnafi İsmet Efendi Mütercim 1289 , Taftazânî Nef’ü’l-muavvel fî Tercemeti’t-Telhîs ve’l-Mutavvel, II, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Ahmed Cevdet Paşa 1298 , Belâgat-i Osmâniye, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Ahmed Hamdi 1293 , Belâgat-i Lisân-i Osmânî, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• AKTAŞ, Hasan 2004? , Klasik Türk Şiirinde Edebî Sanatlar, Edirne: Yort Savul Yayınları.
• Ali Cânib 1928 , Edebiyât, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Ali Nazîf Sürûrîpaşazâde 1306 , Zînet'ü'l-kelâm, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Ali Nazîmâ 1308 , Muhtıra-i Belâgat, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Ali Seyyidî 1324 , Lugatçe-i Edebiyât Seci’ ve Kafiye Lugatine Zeyl Olarak Tertip Edilmişdir , İstanbul: Cihan Kütüphanesi Matbaası.
• Ankaravî Şeyh İsmâîl 1284 , Miftâhu’l-belâga ve Mısbâhu’l-fesâha, İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Matbaası.
• AYNUR, Hatice 1999 , 15. YY Şairi Çâkerî ve Divanı, İstanbul: Yenilik Basımevi.
• BİLGEGİL, M. Kaya 1980 , Edebiyat Bilgi ve Teorileri I Belâgat, Atatürk Üniversitesi Yayını, Ankara: Sevinç Matbaası.
• BULUT, Ali 2015 , Belâgat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
• COŞKUN, Menderes 2007 , Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, İstanbul: Dergâh
• ÇİLEM AYAR, Sevda 2015 , Fuzûlî Divanı’nda Bir Üslup Özelliği Olarak Leff ü Neşr, Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DÂD, Sîmâ 1380 , Ferheng-i Istılâhât-ı Edebî, Tahran: İntişârât-ı Morvârîd.
• DEMİREL, Mustafa 1996 , İbn-i Kemâl - Divan, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• DİLEKÇİ, İbrahim 2014 , Resimli Türk Mitoloji Sözlüğü Altay/Yakut , Ankara: Eskişehir Valiliği Yayını.
• DOĞAN, Yusuf 2007 , “Arap Belagatında El-leff ve’n-neşr Sanatı ve Kur’an’daki Bazı Ayetler Üzerine Bir İnceleme”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VII, 313-339.
• Ebû Ya’kûb es-Sekkâkî 2017 , Miftâhu’l-ulûm Belâgat, Çev.: Zekeriya Çelik, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• ELİAÇIK, Muhittin 2018 , “Osmanlı Belâgat Kitaplarında Leff ü Neşr Sanatı”, Researcher: Social Science Studies, VI/4, 211-218.
• ERDİM, Enes 2011 . “Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ında Bedi’ Sanatlarının Kullanılışı”, Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Temmuz – Aralık 2011, Yıl: 4, IV/8, 71-82.
• ERGİN, Muharrem 1980 , Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki 1961 , Fuzûlî Divanı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki 1972 , Nedîm Divanı, 2. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• HAŞICI, Duygu 2010 , Klasik Türk Şiiri Öğretiminde Leff ü Neşr Sanatından Yararlanma, Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Hatîb e-Kazvînî trs. , Telhîs ve Tercümesi, Ter.: N. H. Yanık, M. Kılıçlı, M. S. Çöğenli , İstanbul: Huzur Yayın Dağıtım.
• İmâm Celâleddîn es-Suyûtî trs. , el-Itkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Ter.: Sakıp Yıldız, H. Avni Çelik , II, İstanbul: Madve Yayınları.
• İSEN, Mustafa, Cemal Kurnaz 1990 , Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsmail Habib 1942 , Edebiyat Bilgileri, İstanbul: Güven Basımevi.
• KAÇAR, Mücahit, Beyhan Kesik, Bahir Selçuk, Ahmet Tanyıldız, Sadık Yazar, Savaşkan Cem Bahadır, Ahmet Akdağ 2016 , Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu. Ed.: Özer Şenödeyici , İstanbul: Kesit
• KARACA, Mehmed 1960 , İzahlı Edebî Sanatlar Antolojisi, İstanbul: Gün Matbaası.
• KAYA, Bayram Ali, Ozan Yılmaz, Vildan S. Coşkun, Orhan Kaplan 2018 , Klasik Türk Edebiyatı Temel Bilgiler, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KOCAKAPLAN, İsa 1992 , Açıklamalı Edebî Sanatlar, Ankara: MEB Yayınları.
• Köprülüzâde Mehmed Fuâd-Şehâbeddîn Süleymân 1330 , Ma’lûmât-ı Edebiyye, II, İstanbul: Kanaat Matbaası.
• KUTLAR, Fatma Sabiha 2009 , “Klasik Türk Edebiyatında Çâr-ender-Çâr ve Kara Fazlî’nin Kasidesi”, Türkbilig, S. 17, 92-115.
• KÜÇÜK, Sabahattin 1994 , Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım , Ankara: TDK Yayını.
• KÜLEKÇİ, Numan 1999 , Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MACİT, Muhsin, Uğur Soldan 2008 , Edebiyat Bilgi ve Teorileri El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Manastırlı Mehmed Rif’at 1308 , Mecâmi’ü’l-edeb -İlm-i Bedî’-, Dördüncü Kitap, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Mehmed Abdurrahman 1309 , Tertîb-i Cedîd Belâgat-i Osmâniye, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Menemenlizâde Tâhir 1314 , Osmanlı Edebiyatı, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• MERMER, Ahmet, Neslihan Koç Keskin 2005 , Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mîrdûhizâde Abdurrahmân Süreyyâ 1303 , Mîzânu’l-belâga, İstanbul: Cerîde-i Askeriye Matbaası.
• Mîrsâdıkî, Meymenet 1997 , Vâjenâme-i Hüner-i Şâirî, 2. Baskı, Tahran: Kitâb- ı Mahnaz.
• Muallim Nâcî 1307 , Istılâhât-ı Edebiyye, İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye Matbaası.
• Muhyiddîn, Yeni Edebiyat 1335 , İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası.
• OLGUN, Tahir 1935 : Edebiyat Lügati, İstanbul: Asar-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• ÖGEL, Bahaeddin 1993 , Türk Mitolojisi Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar , Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖZDEMİR, Emin 1990 , Örnekli Açıklamalı Edebiyat Bilgileri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ÖZÖN Mustafa Nihat 1954 , Edebiyat ve Tenkid Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• PALA, İskender 1989 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ruscuklu M. Hayrî 1305 , Belâgat, Aydın: Vilâyet Matbaası.
• Sa’îd Paşa Diyarbekirli 1305 , Mîzânü’l-Edeb, İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye Matbaası.
• SARAÇ, M. A. Yekta 2001 , Klasik Edebiyat Bilgisi: Belâgat, İstanbul: Bilimevi.
• SARAÇ, M. A. Yekta, İsmail Durmuş 2003 , “Leff ü Neşr”, DİA, XXVII, 122- 124.
• SELÇUK, Bahir, Beyhan Kesik, Özer Şenödeyici, H. Sercan Koşik, Fatma Kola 2015 , Söz ve Sihir Arasında Edebî Sanatlar, İstanbul: Kesit Yayınları.
• SERTKAYA, Ayşegül 1999 , “Doğu Türkçesiyle Yazılmış Leffüneşirli Bir Kasidenin Kaynakları Üzerine Düşünceler”, İlmî Araştırmalar, S. 7, 178-190.
• Süleymân Fehmî 1325 , Edebiyât, İstanbul: Hilâl Matbaası.
• Sürûrî, Bahru’l-ma’ârif, Süleymaniye Kütüphanesi, Âtıf Efendi Bölümü, Nu. 1978.
• Şehâbeddîn Süleymân 1329 , San’at-ı Tahrîr ve Edebiyât, İstanbul: Araks Matbaası.
• Şemseddîn Sâmî 1318 , Kāmûs-ı Türkî, İstanbul: İkdâm Matbaası.
• Tâhirü’l-Mevlevî 1973 , Edebiyat Lügati, Neşre Hazırlayan: Kemal Edib Kürkçüoğlu, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• TAŞ, Hakan 2008 , Vusûlî – Dîvân İnceleme – Metin - Çeviri – Açıklamalar – Dizin , Konya: Gençlik Kitabevi.
• TOK, Vedat Ali 2005 , Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar Ansiklopedisi. Kayseri: Laçin Yayınları.
• TULUM, Mertol-M. Ali Tanyeri 1977 , Nev’î – Divan Tenkidli Basım , İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TURAN, Lokman 1998 , Yenişehirli Avnî Bey Divanı’nın Tahlili Tenkitli Metin Encümen-i Şu’arâ ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÜZGÖR, Tahir 1983 , Edebiyat Bilgileri, İstanbul: Veli Yayınları.
• YAZICI, Rıfkı 1967 , Örneklerle Edebî Sanatlar, İzmir: İstiklal Matbaası.
• Zemahşerî 2018 , el-Keşşâf-Keşşâf Tefsiri Metin-Çeviri , Ed.: Murat Sülün , Çev.: A. Alim, N. Yılmaz, M. Erdoğan, A. Bebek, A. E. Ateş, N. Çağıl, A. Temizer, N. Uzun , V, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.