Zir b. Hubaysh and Hadith Narration

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 1, 63 - 85, 30.06.2025

Mustafa Taş

https://doi.org/10.58852/dicd.1625793

Öz

The Sahâba and tabiûn have an important place in the transmission of hadith and sunnah. The muhadramûn, who are among these two strata, have also made important efforts in this regard. In this study, the hadiths narrated by Zir b. Hubaysh (d. 82/701), one of the muhadramûn and an important figure in Qiraah and hadith, was investigated, and his role in the transmission of hadith and sunnah was attempted to be determined. In this way, the subjects on which he narrated hadith, his areas of interest and what he paid more attention to were revealed. Collecting the hadiths narrated by the narrators, making their transmission (tahric) and categorising them under headings according to their subjects are among the important issues that need to be addressed in the science of hadith. With this study, it has been determined that Zir b. Hubaysh has narrations on subjects such as Qiraat and Tafsir, which are his special fields of interest, as well as ibadah such as ablution, prayer, fasting, and subjects such as knowledge, fiten, and fazil. This study will also reveal the narrations of Imam ‘Asim (d. 127/745), our imam of Qiraat, who narrated the hadith from Zir b. Hubaysh.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Sunnah , Narration , Muhadram , Zir b. Hubaysh

Zir b. Hubeyş ve Hadis Rivayeti

Öz

Sahâbe ve tabiûnun hadis ve sünnetin naklinde mühim bir yeri vardır. Bu iki tabaka arasında yer alan muhadramûnun da bu konuda önemli gayretleri olmuştur. Bu çalışmada muhadramûndan olup kıraat ve hadis ilminde önemli bir şahsiyet olan Zir b. Hubeyş’in (ö. 82/701) rivayet ettiği hadisler araştırılarak hadis ve sünnetin naklindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda Zir b. Hubeyş’in hangi konularda hadis rivayet ettiği, ilgi alanları ve daha çok nelere dikkat ettiği ortaya konulmuştur. Râvilerin rivayet ettiği hadislerin toplanması, tahriclerinin yapılması ve başlıklar altında konularına göre kategorize edilmesi hadis ilminde araştırılması gereken mühim konular arasında yer almaktadır. Yapılan bu çalışma ile Zir b. Hubeyş’in özel ilgisi olan kıraat ve tefsir alanlarında rivayetleri olduğu gibi abdest, namaz, oruç gibi ibadetler ile ilim, fiten ve fezâil gibi konularda da rivayetlerinin olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada ayrıca Zir b. Hubeyş’ten hadis rivayet eden kıraat imamımız İmam Âsım’ın da (ö. 127/745) rivayetleri böylece ortaya çıkmış olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Sünnet , Rivayet , Muhadram , Zir b. Hubeyş

Kaynakça

• Ahatlı, Erdinç. “Şakîk b. Seleme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/306. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ahmed b. Abdulhâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. es-Sâlihî. Tabakâtü ʿulemâʾil-hadîs. nşr. Ekrem el-Bûşî-İbrâhim ez-Zeybek. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1996/1417.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, Adil Mürşit vd. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 2001/1421.
• Ahmed b. Hanbel. el-İlel ve Ma‘rifetü’r-ricâl. thk. Vasıyyullâh b. Muhammed Abbâs. Riyâd: Dâru’l-hânî, 1422/2001.
• Altıkulaç, Tayyar. “Zir b. Hubeyş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/449. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Atik, M. Kemal. “Abdullah b. Mes‘ûd ve Mushafının Kur’an Tarihindeki Yeri”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/2005, 1-64.
• Atik, M. Kemal. “Übey b. Ka‘b ve Kur’an İlmindeki Yeri”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1987), 149-178.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Başaran, Selman. “Huzeyfe b. Yemân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/434-435. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bilgen, Osman. Muhadramların Hadis İlmindeki Yeri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’l-müsnedi’s-sahîhi’l-muhtasar min umûri Resûlillâhi sallallahü ‘aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Şu‘ayb Arnaût vd. Beyrut: er-Risâletu’l-âlemiyye, 1432/2011.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-kebîr. nşr. Muhammed Abdulmu‘îd Hân. Haydarabâd: Dâiretu’l-ma‘arifi’l-Osmâniye, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Abdullah b. Mes‘ûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/114-117. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Çakan, İsmail Lütfi. Anahatlarıyla Hadis. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Çelik, Nizamettin. Yedi Kıraat İmamının Hadis İlmindeki Konumu. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2024.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an İlimleri ve Kur’an’ı Kerim Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Suûdî Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 2000/1412.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. İslâm Düşünce Rehberi. çev. Mehmet Erdoğan. Ankara: İmaj Baskı, 2003.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şu‘ayb el-Arnaut-Muhammed Kâmil Karabelli. b.y.: Dâru’r-risâle el-Alemiyye, ts.
• Efendioğlu, Mehmet. “Muhadramûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/393. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Erul, Bünyamin. “Übey b. Ka‘b”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/272-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/371. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Güleç, İsmail. “Hz. Peygamber’in Şiir’e Karşı Tutumu”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 19 (2017), 126-146.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd ev Medinetu’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2001/1422.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm el-Büstî. Aʿlâmü’l (İʿlâmü)-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed b. Sa‘d b. Abdurrahman. b.y.; Câmiatü Ümmi’l-kurâ, 1988/1409.
• Hattâbî. Meʿâlimü’s-Sünen. nşr. Muhammed Râgıb et-Tabbâh. Haleb: el-Matba‘atu’l-ilmiyye, 1351/1932.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Kitâbu’l-cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1953/1372.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Absî. el-Muṣannef fi’l-ehâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Adil b Yusuf el-Azâzî-Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997/1418.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülazîz b. Abdillah b. Bâz. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1959/1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Sikât. thk. Seyyid Şerefuddîn Ahmed. b.y.: Dâru’l-fikr, 1975/1395.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, el-Menâru’l-munîf fi’s-sahîh ve’d-daîf. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebu’l-matbuâti’l-İslamiyye, 2004/1425.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn eş-Şâfiî. Muhtasar Tefsîr İbn Kesîr. haz. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2008/1429.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd. b.y.: Dâru’r-risâle el-Alemiyye, ts.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriya Yahya. Târîh. (Dûrî rivayeti). thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf. Mekke: Merkezu’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâu’t-turâsi’l-İslâmî, 1979/1399.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem er-Rüveyfiî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Hâşimî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990/1410.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Ğayetü’n-nihâye fî Tabakâti’l-kurrâ. nşr. Gotthelf Bergstraesser. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2006/1421.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Muncidu’l-mukriîn ve mürşidu’t-tâlibîn. nşr. Ali b. Muhammed el-Umrân. Mekke: b.y., 1419.
• İbnü’l-Esîr el-Cezerî. Câmiu’l-usûl. trc. Kemal Sandıkçı-Muhsin Koçak. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh. Maʿrifetü’s̱-sikât min ricâli ehli’l-ʿilm ve’l-hadîs̱ ve mine’d-duʿafâʾ ve zikru mezâhibihim ve ahbârihim. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medîne: Mektebetu’d-dâr, 1985/1405.
• Kandemir vd., M. Yaşar. Riyâzü’s-Sâlihîn Peygamberimizden Hayat Ölçüleri. İstanbul: Kampanya Kitapları, 2013.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/375. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Kandemir, M. Yaşar. “Abdullah b. Amr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/85-86. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân’ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kırâati. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
• Karaman vd., Hayreddin. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve es-San‘ânî. el-Câmiʿ. (Abdürrezzâk es-San‘ânî, el-Muṣannef içinde) nşr. Habîbürrahman el-A‘zamî. Beyrut: Mektebu’l-İslâmî, 1403/1983.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1992/1413.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Ahmed Zehve -Ahmed İnâye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2010/1430.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebu’l-matbu‘ati’l-İslamiyye, 1986/1406.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsil’l-Arabî, 1972/1392.
• Osmânî, Muhammed Tâkî. Sünnetin Değeri ve Bağlayıcılığı. çev. Mehmet Özşenel. İstanbul: İFAV. Yayınları, 2016.
• Özdemir, Esra. Abdullah b. Mes‘ûd ve Hadis Rivayeti. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Öztürk, Mustafa. “Tefsir ve Hadis Tarihinde Hz. Ali”. Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri. ed. M. Selim Arık. 57-88. Bursa: b.y., 2005.
• Sancaklı, Saffet. “Sûrelerin Faziletiyle İlgili Bazı Tefsirlerde Yer Alan Apokrif Hadislerin Kritiği”. İslamî Araştırmalar, 14/1 (2001), 129-144.
• Sarı, Mehmet Ali. “Âsım b. Behdele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/475. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Sarıçam, İbrahim. “Hz. Ali’nin Hayatı ve Şahsiyeti”. Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri. ed. M. Selim Arık. 17-26.Bursa: b.y., 2005.
• Sıddîkî, M. Zübeyr. Hadis Edebiyatı Tarihi. çev. Yusuf Ziya Kavakçı. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2004.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed eş-Şâfiî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an. nşr. Şuayb el-Arnavut-Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 2008/1429.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Merkezu’l-buhûs, 2001/1422.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Ezdî el-Mısrî. Şerhu Meâni’l-âsâr. nşr. Muhammed Zührî en-Neccâr ve Muhammed Seyyid Câdelhak. Kahire: Âlemu’l-kütüb, 1994/1414.
• Tetik, Necati. IX. Hicri Asra Kadar Kıraat İlminin Ta‘limi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1998. Uzunpostalcı, Mustafa. “Abîde es-Selmânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/309-310. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yüksel, Ali Osman. İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-neşr. İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. Kitâbu Tezkireti’l-huffâz. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1374/1954.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1983/1403.