EBÛ HAYYÂN EL-ENDELÛSÎ’NİN DİLSEL İSTİŞHATLARA BAKIŞI

Yıl 2022, Cilt: XXV Sayı: 2, 562 - 579, 04.01.2023

Abdulhamit Turgut

Öz

Arapçada bir ifade veya kaidenin doğruluğunu bir delil ile ispat etmek olan istişhâd, hangi delillerle yapılacağı konusu, dil âlimleri arasında dilin ilk dönemlerinden itibaren tartışılan bir konu olmuştur. Fakat dilcilerin genel kabulüne göre dildeki istişhâd: Kur’ân ve kırâatleri, Hadis, Arap kelamı ve zarûret ile yapılmaktadır. Sarf, nahiv, tefsir, hadis, usûl-i fıkh ve kelâm konularında yetişmiş olan, bu konularla alakalı birçok eser telif eden, bu çerçevede birçok meşhur öğrenci yetiştiren ve asıl çalışma alanı Arap dili ve grameri olan Ebû Hayyân el-Endelüsî(ö. 745/1344), istişhâd konusunda her ne kadar Basra dil mektebi ve Zâhiriyye mezhebinin görüşlerini takip etmişse de kendine özgü bir bakış açısına sahiptir. Çalışmada kırâatler ile ilgili genel bilgiler verildikten sonra Ebû Hayyân’nın hangi kırâatlerle istişhâd yaptığı ve kırâatlerle istişhâd meselesindeki bakış açısı açıklanmıştır. Yine dilciler arasında tartışmalı bir konu olan hadis ile istişhâd meselesini ayrıntılı bir şekilde ele alıp konu ile alakalı Ebû Hayyân’ın görüşü anlatılmıştır. Ayrıca nesir ve şiirden oluşan Arap kelamı ve zarûret açıklandıktan sonra Ebû Hayyân’ın bu konulardaki bakış açısı serdetmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili,, Ebû Hayyân el-Endelüsî,, İstişhâd,, Kırâatler,, Hadis,, Arap Kelamı., Zâruret.

Kaynakça

• Âlûsî, Mahmûd Şükrî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd el-Âlûsî. ed-Darâʾir ve mâ yesûġu li’ş-şâʿir. Mısır: el-Matbaatü’s-selefiyye, 1925.
• Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer el-Bağdatî. Hizânetü’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-‘Arab. 13 Cilt. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-hancı, 1997/1418.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetu’l-‘ârifîn esmâu’l-muellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1955.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru tavki’n-necât, 2.Basım, 1422/2001.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd” 23/396–397. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. Bahru’l-Muhît, 8 Cilt. thk. Âdil Ahmed-Alî Muavved. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye, 1993/1413.
• Ebû Hayyân, İrtişâfü’d-darab min lisâni’l-ʿarab, Kahire: Mektebetu’l-hancî, 1998/1418.
• Ebu’l-Bekâ, Eyüp b. Mûsâ el-Hüseynî el-Kefevî. el-Külliyât. thk. Adnan Derviş, Muhammed Medâr. Dımaşk: Muessesetu’r-risâle, 1433/ 2012.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Neîm el-Arkasûsî. Beyrut-Lübnan: Muessetü’r-risâle, 2005/1426.
• İbn Mâlik, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik et-Tâî el-Endelüsî el-Ceyyânî. Şerhu’t-teshîl. 4 Cilt. thk. Abdurrahman es-Seyyid – Muhammed el-Mahtûn, Kahire: Dâru Hecer,1990/1410.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l Arap. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Muhammed, Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. thk. Nâsır Muhammedî Muhammed Câd. Kahire: Dâru’l-Afâki’l-Arabiyye, 2010.
• Kafes, Mahmut. “Ebû Hayyân el-Endelüsî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Nefhu’t-tîb min ğusni’l-endelus er-ratîb. 8 Cilt. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât. thk. Muhammed Seyyid el-Keylânî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Marife, ts.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh es-Safedî. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 30 Cilt. thk. Ahmed el-arnavût-Turkî Mustafâ, Beyrut-Lübnan: Dâru ihyai’t-Turâsi’l-Arabî, 2000/1420.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. 5 Cilt. thk. Muhammed Hârûn, Kahire: Mektebetu'l-hancî, 1988.
• Süyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-Suyûtî, el-İktirâh. thk. Abduhakîm‘Atiyye Dımaşk: Dâru'l-Beyrutî, 2006/1427.
• Süyûtî, Hemhu’l-Hevami. Mısır: Matbaatu’s-saade, 1909/1327.
• Toprak, M. Faruk. “Zarûrât-ı şi‘riyye” 44/138-140. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.