HALK İNANIŞLARININ TÜRK ROMANINA YANSIMASI (1939-1942 YILLARI ÖZELİNDE)

Yıl 2022, Cilt: XXV Sayı: 2, 403 - 427, 04.01.2023

Serap Tanyıldız

Öz

Kültür tarihi boyunca din ve inanç olgusunun sanatı bir şekilde etkilediği bilinir. Türklerin İslâmiyet’i kabulünden sonra din ve sanat etkileşimi yüzyıllar boyunca üst düzeyde devam etmiştir. Başta ilahiyat, sosyoloji ve felsefe olmak üzere antropoloji, psikoloji, tarih ve edebiyat gibi sosyal bilimler inanç unsurlarını doğrudan veya dolaylı olarak inceleme ve değerlendirme yoluna gitmiştir. Edebî metinler, toplumu ilgilendiren her sahaya temas ettiği gibi inanç unsurlarına da yer verirler. Dinî ve sosyolojik açıdan toplumun zaman içerisinde meydana getirmiş olduğu birtakım gelenekler halk inanışlarının özünü teşkil eder. Türk romanı da ilk örneklerinden itibaren halk arasında yaygın olan birtakım inanışların işlendiği zeminler arasındadır. Roman yazarları dönemin ruhuna uygun bir şekilde olumlu veya olumsuz bir bakış açısıyla toplumda yaygın olan inanışları eserlerinde işlemişlerdir. Bu yazıda 1939-1942 yılları arasında kaleme alınmış Türkçe romanlarda halk inanışlarının ne şekilde yer aldığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Toplum içerisinde yaygınlaşmış olan birtakım inanışlar, dinî adetler ve törenler, giyim kuşam unsurları gibi konular bu çerçevede değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Din, Halk inanışları, Edebiyat, Türk Romanı (1939-1942)

REFLECTION OF FOLK BELIEFS IN TURKISH NOVEL (IN PARTICULAR, THE YEARS 1939-1942)

Öz

Throughout the history of culture, it is known that the phenomenon of religion and belief affects art in some way. After the Turks accepted Islam, the interaction of religion and art continued at a high level for centuries. Social sciences such as anthropology, psychology, history, and literature, especially theology, sociology, and philosophy, have directly or indirectly examined and evaluated the elements of belief. Literary texts include belief elements as well as touching every field that concerns society. Regarding religion and sociology, some traditions society has created over time constitute the essence of folk beliefs. The Turkish novel is also among the groundwork in which some beliefs, which are common among the people, are treated since its first examples. By the spirit of the period, novel writers have addressed the common faiths in society in their works with a positive or negative point of view. In this article, how folk beliefs took place in Turkish novels written between 1939-1942 will be tried to determine. Issues such as certain beliefs, religious customs, ceremonies, and clothing elements that have become widespread in society will be evaluated within this framework.

Anahtar Kelimeler

Religion, Folk Beliefs, Literature, Turkish Novel (1939-1942)

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edip. Tatarcık. İstanbul: Can Yayınları, 2017.
• Ağırnaslı, Niyazi. Elem Kaynağı. İstanbul: Tan Matbaası, 1941.
• Aka Gündüz, Giderayak. İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1939.
• Akçay, Emre. Veli Kültü Bağlamında İstanbul’da Bulunan Ziyaret Yerleri ve Türbeler Üzerine Bir İnceleme. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Arık, Durmuş; Eroğlu Ahmet Hikmet (ed.). Halk İnanışları El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Aykut, Mahmut Atilla. Silâh Arkadaşları. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1942.
• Ayverdi, Sâmiha. Batmayan Gün. İstanbul: Damla Yayınevi, 1939.
• Ayverdi, Sâmiha. Ateş Ağacı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1993.
• Banoğlu, Niyazi Ahmet. Zindancı Kaptan. İstanbul: Vakit Matbaası, 1941.
• Bayraktar, İbrahim. “Bayram (İslâmî Dönem)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/259-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Beler, Turan Aziz. Sevda. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1942.
• Benice, Etem İzzet. Sen de Seveceksin, (İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1942.
• Berkand, Muazzez Tahsin. O.. ve Kızı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1940.
• Burçak, Burhan. Bir Genç Kızın Sergüzeşti. İstanbul: Vakit Matbaası, İstanbul 1940.
• Çelebi, İlyas. “Rüyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/306-309. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Çelepi, Mehmet Surur. Türk Halk Kültüründe Rüya. Konya: Kömen Yayınları, 2017.
• Çelik, Celaleddin. “Türk Halk Dindarlığında Değişim ve Süreklilik: Ziyaret Fenomeni Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1 (2004), 211-239.
• Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Demirci, Kürşat. “Uğursuzluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/52-53. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Diyanet İşleri Başkanlığı “Adakla İlgili Şartlar Nelerdir?” Din İşleri Yüksek Kurulu (DİYK), Erişim Tarihi: 11.10.2022, https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/717/adakla-ilgili-sartlar-nelerdir-
• Düzgün, Şaban Ali. “Dinsel ve Mitolojik Yönüyle Cin ve Şeytan Algımız”. Kelâm Araştırmaları Dergisi. 10/2 (2012), 11-30.
• Gökçe, Orhan Rahmi. Dağların Çocuğu. İstanbul: Etiman Kitabevi, 1939.
• Gökçe, Orhan Rahmi. Sevdiğim Adam. İstanbul: Etiman Kitabevi, 1939.
• Gümüş, Şule. “Türk Kültüründe Sihir/Büyü ve Fal: Türk destanlarından Örneklerle”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. 50 (Summer-2021), 1-20.
• Günay, Umay. Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1986.
• Gürkan, Salime Leyla. “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/155-157. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Güzide Sabri, Neclâ. İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi, 1941.
• Hall, Manly P. Rüya Sembolizmi, çev. Özge Esirgen. İstanbul: Mitra Yayınları, 2011.
• Hisar, Abdülhak Şinasi. Fahim Bey ve Biz. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1996.
• İshaki, Ayas. Üyge Taba (Eve Doğru). İstanbul: Sertel Matbaası, 1941.
• İşliyen, Burhan. Dünyevîleşme. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Kalafat, Yaşar. “Türk dünyası Tarih Çalışmalarında Halk İnançlarının Önemi”. Milli Folklor Dergisi. 6/44, (1999), 88. Karay, Refik Halid. Sürgün. İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi, 1941.
• Kaygılı, Osman Cemal. Çingeneler. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1972.
• Kur’ân-ı Kerîm. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. https://kuran.diyanet.gov.tr/.
• Morkaya, Burhan Cahid. Köydeki Dost. İstanbul: Köroğlu Matbaası, 1940.
• Orhon, Orhan Seyfi. Çocuk Adam. İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi, 1941.
• Ozansoy, Halit Fahri Âşıklar Yolunun Yolcuları. İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1939.
• Poupard, Paul. Dinler. çev. Muna Cedden. İstanbul: Dost Kitabevi, 2005.
• Su, Mükerrem Kâmil. Sus Uyanmasın. İstanbul: Semih Lutfi Kitabevi, 1939.
• Su, Mükerrem Kâmil. Ateşten Damla. İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi, 1942.
• Talu, Ercüment Ekrem. Beyaz Şemsiyeli. Kanaat Kitabevi, İstanbul 1939.
• Tan, M. Turhan. Devrilen Kazan. İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1939.
• Tan, M. Turhan. Safiye Sultan. İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1939.
• Ülken, Hilmi Ziya. Yarım Adam. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Basımevi, 1941.
• Yesari, Mahmut. Dağ Rüzgârları. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1939.