DENETİMLİ SERBESTLİĞE TABİ TUTULAN MADDE KULLANICILARINA YÖNELİK DİN/MANEVİYAT TEMELLİ BAĞIMLILIK PROGRAMI MODEL ÖNERİSİ

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 1 - DİCLE İLAHİYAT DERGİSİ 2023/1 SAYI: 26, 82 - 116, 05.07.2023

Emrullah Akça , Muhammed Kızılgeçit

https://doi.org/10.58852/dicd.1296974

Öz

Madde bağımlılığıyla mücadele teşhis konulmasıyla başlar. Zira madde bağımlılığı hukuki ve hastalık temelli bir problem olduğu gibi ahlaki ve dini/manevi bir meseledir. Hukuki ve tıbbi yaklaşımların yetersiz kalmaları bağımlılık problemine karşı dini/manevi çözüm arayışlarını çoğaltmıştır. Çünkü din/maneviyat, bağımlılığa karşı hem koruyucu hem de bağımlılıktan iyileşme konusunda önemli bir destek imkânına sahiptir. Bunun için madde bağımlılığıyla mücadele eden bütün kurum ve kuruluşların tedavi ve iyileştirme programlarında dini/manevi içerikli programlara da yer vermeleri etkili bir sonuç doğurabilir. Bu kapsamda madde bağımlılığıyla mücadelede önemli bir yere sahip olan denetimli serbestlik kurumlarında yapılan manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri, bağımlılık ve iyileşme süreçlerinde olan bireylere dini/manevi destek sağlayarak iyileşme süreçlerini kolaylaştırabilir. Bu çalışmanın amacı denetimli serbestliğe tabi tutulan madde kullanıcılarına yönelik dini/manevi içerikli programların önemini ortaya koymak, bu kapsamda denetimli serbestliğe tabi tutulan madde kullanıcılarına yönelik uygulanmak üzere araştırmacı tarafından geliştirilen programın teorik çerçevesini sunmaktır. Araştırmada yurt içi ve yurt dışında bağımlılığı önleme ve tedavi etmek amacıyla oluşturulan psikospiritüel programların etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu kapsamda bağımlılara yönelik dini/ maneviyat içerikli bir programın geliştirilmesi için araştırmacı tarafından alan uzmanlarıyla yapılan görüşme ve alan yazından elde edilen veriler neticesinde on oturumluk bir program oluşturulmuştur. Programın bağımlılık sürecine etki düzeyini test etmek için ise yarı deneysel yöntemlerden ön test-son test eşleştirilmiş kontrol gruplu desen kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Denetimli serbestlik,, Manevi Danışmanlık, ,Madde bağımlılığı,, Din/Maneviyat,, Dini Anlam

Destekleyen Kurum

Yeşilay

Proje Numarası

SDK-2022-10718

Teşekkür

Literatüre katkı sağlamasını dilerim saygılar

Kaynakça

• Ali, Mustafa. “Perspectives on Drug Addiction in Islamic History and Theology”. Religions 5 (2014), 912-928.
• Akça, Emrullah - Kızılgeçit Muhammed. “Sekine Kişilik Ölçeği: Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/1 (2021): 225-243.
• Akıncı, Âdem. “Hayata Anlam Vermede Dinî Değerlerin ve Din Öğretiminin Rolü”. Değerler Eğitimi Dergisi, 3 /9 (2005), 7-24.
• Akıncı, Habibullah - Kesgin, Bedrettin. “Madde Bağımlılığından Uzaklaşmada İnanç Temelli Organizasyonların Rolü: Hıristiyanlık, Yahudilik ve Müslümanlık Bağlamında Bir Değerlendirme”. Gençlik Araştırmaları Dergisi 6/16 (2018), 165-179.
• Ay, Mesut. İslami Açıdan Manevi Rehberlik ve Manevi Rehberin Özellikleri. Rotterdam: Avrupa İslam Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Manevi Rehberlik Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak. İstanbul: İz Yayıncılık,2012.
• Ayten, Ali vd. (ed.). Manevi Danışmanlık ve Rehberlik. 2. Cilt. İstanbul: Dem Yayınları.2016.
• Bedri, Malik. “The AIDS Crisis: an Islamic Perspective.” In Islam and AIDS”. ed. Farid Esack - Sarah Chiddy.28-42. Oxford: Oneworld,2009.
• Bahadır, Abdülkerim. Hayatın Anlam Kazanmasında Psiko-Sosyal Faktörler ve Din. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi 1999.
• Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayınları,2015.
• Bayraktar, Bilal. Denetimli Serbestlik ve Bu Kavramın Ceza Adalet Sistemi ile Türk İnfaz Sistemine Getirdiği Yenilikler. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Yüksek Lisans Tezi,2007.
• Baygeldi, Merve Reyhan. “Türkiye’de Modern Sorunlara Dini Bir Çözüm Olarak Manevi Danışmanlık Uygulaması: Mevcut Durum ve Öneriler”. Analiz Dergisi, 234 (2018),1- 31.
• Bilgiç, Şükrü. Denetimli Serbestlik Uygulamalarında Manevi Danışmanlık ve Rehberlik, Cezaevi Hizmetlerinde Manevi Danışmanlık ve Rehberlik içinde ed. Mahmut Zengin vd. 57-76. İstanbul: Dem yayınları,2017.
• Brian, J. Grim – Grim, E. Melissa. “Belief, Behavior, and Belonging: How Faith is Indispensable in Preventing and Recovering from Substance Abuse”. Journal of Religion and Health, 58 (2019),1713–1750 https://doi.org/10.1007/s10943-019-00876-w.
• Burakgazi, Mustafa. Hükümlülerin Topluma Kazandırılmasında Denetimli Serbestliğin İşlevselliği Bingöl İli. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,2017.
• Büyük, Celal. Hayatın Anlamı Bağlamında Teizm ve Ateizm. Ankara: Dijital Yayınları,2021
• Ceylan, İsa. Madde Bağımlısı Bireylerin Manevi İhtiyaçlarının Belirlenmesi (Amatem Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi 2019.
• Cook, Christopher C.H. Alcohol and Other Addictions. Suffolk: Kevin Mayhew LTD, 2008.
• Chen, Gila. Social Support, Spiritual Program, And Addiction Recovery. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 50/3,(2006) 306–323. https://doi. org/10.1177/0306624X05279038.
• Cirhinlioğlu, Fatma Gül. Din Psikolojisi Ankara: Nobel Yayınları. 2. Basım,2014.
• Çakmak, Ahmet. Lise Öğrencilerinde DKAB Eğitimi İle Hayatı Anlamlandırma Arasında Dindarlık ve Sorumluluğun Aracılık Rolünün İncelenmesi Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi 2018.
• Çoban, Melih. Uyuşturucu Madde Bağımlılığı ile Mücadelede Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Uygulamalarının Yeri ve Önemi: İstanbuİ Örneği. İstanbul: I. Uluslararası Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Kongresi, 2016.
• Dağdelen, Gözde. Ankara İlinde Denetimli Serbestlik Yükümlülerinde Suç Tekrarı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktor Tezi, 2017.
• Demirbaş, Timur. İnfaz Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık. 2.Basım, 2008.
• Deikman, Arthur J. “Tasavvuf ve Psikiyatri”. Çev. Kemal Sayar, Sufi Psikolojisi, ed. Kemal Sayar,178-208. İstanbul: Kapı Yayınları.1. Basım,2006.
• Duman, Raşit. Denetimli Serbestlik Sisteminde Eğitim ve İyileştirme Faaliyetinin Etkinliği; Giresun Örneği. Samsun: On dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Gürsü, Orhan – İşbilen Nihal, Bağımlılara Yönelik Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri. Ed. Düzgüner, Sevde Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2020.
• DSHY, Denetimli Serbestlik Hizmetler Yönetmeliği.(Kanun No. 5402) Resmi Gazete.28578. (3/7/2005). Erişim, 2 Şubat 2023. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/03/20130305-7.htm.
• Ercan, Fatumatü Zehra vd. “Madde Bağımlılığı Rehabilitasyon Modelleri” Current Debates in Philisophy & Psychology ed. Bora Erdağı.209-223 Londra :IJOPEC Yayınları, 2017.
• Ertüzün, Ezgi vd. “Boş Zaman Aktivitelerinin Madde Bağımlılığı Sürecindeki Rolüne İlişkin Bir Çalışma”. Hacettepe Spor Bilimleri Dergisi,27/ 2 (2016) 49-58.
• Ertugay, Recep. Hz. Peygamber’in Sünnetinde Şefkat. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi,2017.
• Erdamar, Gürcü - Kurupınar, Abdülhamit. “Ortaöğretim Öğrencilerinde Görülen Madde Bağımlılığı Alışkanlığı ve Yaygınlığı”. Sosyal Bilimler Dergisi, 16/1, (2014), 65-84.
• Eryalçın, Talip - Birinci, Mehmet. “Türkiye ve Avrupa’da Denetimli Serbestlik Sisteminin Yönetim Yapısı” Management Structure of Probation System In Turkey and Europe. Sosyal Çalışma Dergisi.5/2,(2021),171-182 https://dergipark.org.tr/tr/pub/scd.
• Evren, Cüneyt vd. “Uçucu Madde Kullanıcılarının Özellikleri”. Bağımlılık Dergisi, 2/2, (2001), 57-60.
• Fırat, Mustafa. Denetimli Serbestlik Tarihi Gelişimi. https://www.google.com.Erişim, 25.04.2023. https://www.academia.edu/ Frankl, Viktor Emil . İnsanın Anlam Arayışı. İstanbul: Okuyanus Yayınları, 17.Basım, 2014.
• Frankl, Viktor Emil. Duyulmayan Anlam Çığlığı. Çev. Selçuk Budak, Ankara:Ötekin Yayınları, 1994.
• Gürsu, Orhan. Bağımlılık ve Din (Nöropsikolojik Bir Yaklaşım). İstanbul: Dem Yayınları.2018.
• Gürsu, Orhan. “Madde bağımlılığı ve din: HİGED Örneği”. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5, (2018),37–54. http://dx.doi.org/10.15805/addicta.2018.5.1.0006.
• İşbilen, Nihal. Maneviyat Temelli Bağımlılık Danışmanlığı: Alkol ve Madde Bağımlılığının Rehabilitasyon Sürecinde Bir Model Önerisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2022.
• Işık, Harun. “Ceza İnfaz Kurumu Bağlamında Manevi Rehberliğin Teorik Temelleri: İngiltere ve Türkiye’deki Uygulamaların Karşılaştırmalı Olarak Değerlendirilmesi”, Manevi Danışmanlık ve Rehberlik. ed. Ali Ayten vd. 2/215-236. İstanbul: Dem Yayınları,2016.
• Işık, Harun- Karaman, Kasım. Ceza İnfaz Kurumlarında Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2.Basım, 2020.
• Kahveci Düztaş, Sevilay. Madde Kullanım Suçu İle Denetimli Serbestlik Kurumuna Yönlendirilen Kişilerin Profil Özellikleri ve Bağımlılık Şiddetlerinin Ölçülmesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Adli Tıp Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Kaya, Mevlüt - Küçük, Nurettin. “İbadetler İle Hayatın Anlamı ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42, (2017), 17-44.
• Kızmaz, Zahir –Çevik. “Muhammed. Madde Bağımlılığıyla Mücadelede İnanç Odaklı Yaklaşım: Kardelen Rehabilitasyon Merkezi Örneği”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi The Journal of International Social Sciences 26/2, (2016), 313-335.
• Kızılgeçit, Muhammed. Yalnızlık Umutsuzluk ve Dindarlık İlişkisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2011.
• Kızılgeçit, Muhammed. Din Psikolojinin 300’ü, Ankara: Otto Yayınları,2020.
• Kızılgeçit, Muhammed - Yıldırım, Murat. “COVID-19 Korkusu, Ölüm Depresyonu ve Ölüm Kaygısı: Aracı Olarak Dini Başa Çıkma”. Din Psikolojisi Arşivi , 45/1,(2023), 23–36. https://doi.org/10.1177/00846724221133455
• Kızılgeçit, Muhammed. - Akça, Emrullah. “Kur’ân’ın Hayata Yansıması: 1001 Hatim Uygulaması (Erzurum Örneği)” Diyanet İlmî Dergi 58 (2022): 745-790.
• Kızılgeçit, Muhammed vd. “Yapay Zekâ Sohbet Robotu CHATGPT ile İnanç İnançsızlık, Doğal Afet ve Ölüm Konuları Üzerine Nitel Bir Araştırma: Din ve Maneviyatın Psikolojik Sağlığa Etkileri”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/1,(2023), 135-169.
• Koçak, Nadir. Türkiye’de Uyuşturucu Madde Kullanımını Etkileyen Faktörler. Ankara: Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, 2014.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Kubbealtı Lugati. Erişim 5 kasım 2023.http://lugatim.com/
• Kulanşi, Emine. Değerler Eğitiminin Madde Bağımlılığından Korunma ve Kurtulma Öz-Yeterliğine Etkisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Lewis, David C. “Disease Model of Addiction.” In Principles of Addiction Medicine. ed. Shannon N. Miller. Chevy Chase: American Society of Addiction Medicine (ASAM), 1994,. 1–7.
• Merter, Mustafa. Nefs Psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Yayınları,2014.
• Ögel, Kültegin. SAMBA - OKUMALAR. İstanbul:Yeniden Yayınları, 2014.
• Ögel, Kültegin. Denetimli serbestlik Bağımlılık Grup Çalışması (Erkek/ Kadın) Uygulama Rehberi. Y.Y. 2023.
• Pargament, Kenneth I. “Patterns of Positive and Negative Religious Coping with Major Life Stressors”, Journal for the Scientific Study of Religion, 37/ 4, 81998), 710-724.
• Parlak, Abdurrahman. Cezaevlerinde Dini Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetlerinin Verimliliği: Yozgat Cezaevi Örneği. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Rogers, Maria A. - Cobia, Debra. “An existential approach: An alternative to the AA model of recovery”. Alabama Counseling Association Journal, 34/1, (2008),59–76.
• Roy, A Kenison vd. “Neurobiology and Spirituality in Addiction Recovery”. Acta Sci Neurol. 4/9,(2021), 64–71.
• Sancı, Seviyya. Uyuşturucu Madde Kullanan Denetimli Serbestlik Tedbiri Kararı Almış Kişilerin Din Eğitimi ve Psiko-Sosyal Açıdan İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi,2015.
• Shamsalinia, Abbas vd. “Recovery Based on Spirituality in Substance Abusers in Iran”. Global Journal of Health Science 6/ 6 (2014), 1916-9736
• Al Haadi, Âmin Shafie vd.“The Effectiveness of a Guided Repentance Module: A Qualitative Analysis of Psycho Spiritual and DrugRelated Locus of Control”. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 9/6, (2019), 214–228.
• Sherman, Jo - Fischer, Jerome M. “Spirituality and Addiction Recovery For Rehabilitation Counseling”. Journal of Applied Rehabilitation Counseling, 33/4,(2002), 27–31.
• Schoenthaler, J. Stephen. vd. “NIDA-Drug Addiction Treatment Outcome Study (DATOS) Relapse as a Function of Spirituality/Religiosity (2015). Published in final edited form as: J Reward Defic Syndr”. J Reward Defic Syndr. 1/1,(2015), 36–45.
• Tokat, Latif. Anlam Sorunu. Ankara: Elis Yayıncılık, 2014.
• Turan, Yahya. Kişilik Özellikleri ve Dinsel Yönelimler Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2009.
• Turhan, Faruk - Altıkat, Abdurrahim. “Yeni Bir Ceza İnfaz Usulü Olarak Denetimli Serbestlik ve Bu Usulden Yararlanma Şartları”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.2/2,( 2012), 1-46.
• Vural, Muhammed Enes. Hayatın Anlamı, Dindarlık ve Ruh Sağlığı İlişkisi: Bir Karma Yöntem Araştırması. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi,2021.
• Yavuz, Ömer - Ateş, Hamza. “Türkiye’de Bağımlılıkla Mücadele Mevzuatı ve Politika Metinlerinin Analizi”. Bir Kamu Politikası Olarak Bağımlılıkla Mücadele. ed. Hamza Ateş -Ahmet Koçak, 51-83. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
• Yeğin, Hüseyin İbrahim. “Öfke Duygusu ve Dinî Açıdan Baş Edebilme Yolları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10 / 2 (2010), 235-258.
• Yeung, Jerf WK. “Faith-based intervention, change of religiosity, and abstinence of substance addicts”. Braz J Psychiatry. 44, (2022),46-56. http://dx.doi.org/10.1590/1516-4446-2020- 157.
• Yöntem, Mustafa Kemal. “Uyuşturucu Madde Kullanan Üniversite Öğrencilerinin Varoluşsal Problemlerinin İncelenmesi”. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6, (2019), 25−50. http://dx.doi.org/10.15805/addicta.2019.6.1.0037.
• Reşiydi, Tevfik Harun. “Mikyasu Mâna’l-Hayat”. Mecelletü’l-İrşadi en-Nefsiyyi,Camiatü Aynü’ş-Şems, (1996),1026-1055.
• Mutevelli, Abdu’l-Basit, “Mâna’l-Hayat Lîayinetin Min eş-Şabab ec-Camii fî Alakatihi bibâdi’l-Muteğayirati,” Buhusu’l-Mûtemer ed-Duveliyyi er-Rabii, Camiatü Aynü’ş-Şems (1997),327-350.
• Muhammed, Seyid Abdu’l-Âzim, “Hevau’l-Mâna Fî Alakatihi bibâdi’l- Muteğayirati’l-Nefsiyeti ve’l-İctimaiyeti leda Aynetin min tullabi’l-Camiati,” Mecelletü’l-Bâs fi’t-terbiyeti ve İlmi’l-Nefs, Camiatü Aynü’ş-Şems, 2, (2001).