Reconstruction of the Hadith- Texts in Turtushi's Book: Ahlakun Nabi

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 2, 327 - 342, 03.01.2024

Ebru Adıyaman

https://doi.org/10.58852/dicd.1375300

Öz

Talfîq is a method that has been deployed by certain hadith scholars since early periods. It incorporates the synthesis of divergent hadiths from various sources. Talfiq doesn’t mean to look at the hadiths holistically by reaching all the variants of one hadith, together. It refers to the process that an researcher selects certain hadiths with shared aspects in their texts or content, according to their own criteria. After that he rearranges the hadiths and presents that as if they are in one matn. Some hadith scholars, such as Ahmad b. Hanbal, have severely criticized mixing isnads in this way. Although viewing different variants of a narration together makes it closer to understand the subject better, it should also be taken into account that it may mislead non-experts in determining the authenticity of the narrations. As an Andalusian scholar Turtushi, often used this practice in his books. In this study, it was explained how he applied this method through examples, and the original forms of the narrations he used were tried to be determined separately. It has been seen that Turtushi generally adopts this method among the hadiths that have a common companion narrator and a common subject. Besides, it has been determined that he sometimes combines the narrations that have no common point. It is clear that Turtushi has used this method more in his book Ahlakun-Nabi, which he wrote as an ikhtisar on the book Ahlakun-Nabi ve Adabuh belonging to Ebu-Sheikh al-Isfahani. İkhtisar may potentially adopted such a method in this study as a requirement of his work, but it has been identifed that there are applications in this way in his other works. It is possible to say that the narrations combined by the author are mostly combined in accordance with narrative with meaning.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Isnad, Talfiq, Text reconstruction, Turtushi

TURTÛŞÎ’NİN AHLÂKU’N-NEBÎ İSİMLİ ESERİNDE ORTAK METİN İNŞÂSI

Öz

“Birbirinden farklı hadîsleri birleştirerek ortak bir metin inşâ etmek” olarak ifade edilebilecek olan telfîk, erken dönemlerden itibaren bazı muhaddislerin kullandığı bir yöntemdir. Telfîkten kasıt bir hadîsin bütün tariklerini bir arada göstererek hadîse bütüncül bakmak değildir. Burada yapılan, metninde veya senedinde ortak yönleri bulunan bazı hadislerin bir müellif tarafından kendi kriterlerine göre seçilmesi, senedlerinin düşürülmesi ve nakledilmiş tek bir metin gibi algılanmasına yol açacak şekilde yeniden kurgulanmasıdır. Ahmed b. Hanbel gibi bazı muhaddisler isnadları bu şekilde birleştirmeyi, birbirine karıştırmayı ağır bir dille tenkit etmiştir. Telfîk isnad ve metin yönünden farklı şekillerde yapılabilmektedir. Hadisleri birleştiren kişi, rivâyetinde lafız ve râvî farklılıklarını belirtebilir veya gizler. Bir rivâyetin farklı versiyonlarının bir arada görülmesi, konunun daha iyi anlaşılması açısından kolaylık sağlasa da uzmanı olmayan kişileri rivâyetlerin sıhhatini belirlemede yanılgıya düşürebileceği de göz önünde bulundurulmalıdır.
Endülüslü âlim Turtûşî (öl. 520/1126) kitaplarında sık sık bu yöntemi kullanmıştır. Bu çalışmada örnekler üzerinden onun bu yöntemi nasıl uyguladığı açıklanmış ve kullandığı rivâyetlerin ayrı ayrı orijinal asılları tespit edilmeye çalışılmıştır. Turtûşî’nin telfîk yaparken genellikle ortak bir sahâbi râvisi olan ve konu bütünlüğü olan hadisler arasında bu metodu benimsediği görülmüştür. Turtûşî’nin bu yöntemi Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî’ye ait Ahlâku’n-Nebî ve Âdâbüh isimli kitap üzerine bir ihtisâr olarak kaleme aldığı Ahlâku’n-Nebî isimli kitabında daha çok uyguladığı görülmüştür. Müellif, ihtisâr yapmayı hedeflediği için, bu çalışmada hacmi genişletmemek adına böyle bir yöntem benimsemiş olabilir ancak bunun dışındaki eserlerinde de bu şekilde uygulamalarının olduğu tespit edilmiştir. Müellifin rivâyetleri çoğunlukla mânen rivâyete uygun bir şekilde birleştirildiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İsnad, Telfîk, Metin İnşâsı, Turtûşî

Etik Beyan

Bu çalışma tarafımızca hazırlanıp 2022 yılında savunulmuş olan “Turtûşî’nin Hadîs Kullanımı ve Kitâbu’l-Havâdis ve’l-Bid‘a İsimli Kitabının Değerlendirilmesi” isimli doktora tezi esas alınarak oluşturulmuştur.

Kaynakça

• Adıyaman, E. (2022). Turtûşî’nin Hadîs Kullanımı ve Kitâbu’l-Havâdis ve’l-Bid‘a İsimli Kitabının Değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (710348)
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş- Şeybânî. Müsnedü İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnâût- ve diğerleri. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ahmed, Imtiaz. “Bir Muhaddis Olarak Vâkıdî”. çev. Ramazan Özmen. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3, 2000, 439.
• Aydınlı, Abdullah. “Telfîk”. Hadîs Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadîsevi, 2006.
• Aykut, A. Sait. “Turtûşî ve Ortaçağ İslam Dünyasında Siyâsî Realizm”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. 26/51, 2021/2, 39-80.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnâût- Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Beyhakî, Ahmed el-Hüseyin b. Ali b. Mûsâ el-Husrevcirdî el-Horasânî Ebû Bekir. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık el-Basrî. Müsnedü’l-Bezzâr el-menşûr bismi’l-Bahri’z-zehhâr. thk. Mahfûz er-Rahmân Zeynullâh vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-‘Ulûmi ve’l-Hikem, 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u‘l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasâr min umûri Rasûlillâhi sallallahu ‘aleyhi ve selleme ve sunenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
• Coşkun, Selçuk. “Metin İnşâsının Teorik ve Uygulamadaki Bazı Problemleri Üzerine”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1/1, 2015.
• Dabbî, Ahmed b. Yahya b. Ahmed b. Amîre Ebû Ca‘fer. Buğyetü’l-mültemis fî târîhi ricâli ehli’l-Endelüs. Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî, 1967.
• Doğanay, Süleyman. “Hadiste Telfik: Metin Eksenli Bir Araştırma”. Bilimname: Düşünce Platformu. 1/30, 2016.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘âs b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Amr el-Ezdî es-Sicistânî. Sünen-ü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ty .
• Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahânî. Ahlâku’n-Nebî ve âdâbüh. thk. Sâlih b. Muhammed. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l- Müslim li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1998.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Da‘îfu’l-Câmi‘i’s-sağîr ve ziyâdâtuh. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2010.
• Erul, Bünyamin. “Telfîk”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 40/ 400-401 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Halil b. Ahmed el-Ferâhidî. Kitâbü’l-‘ayn. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hamevî, Şihâbuddîn Ebû Abdillah Yakût b. Abdillah er-Rûmî. Mu‘cemu’l-buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdr, 2. Basım, 1995.
• Hatîb el-Bağdâdî. (2002). Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• Herevî, Muhammed b. Ahmed b. el-Ezherî. Tehzîbu’l-luğa. thk. Muhammed Avd Mur‘ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetullah. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğirâme el-Umerî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Beşkuvâl, Ebu’l-Kâsım Halef b. Abdilmelik b. Beşkuvâl. es-Siletu fî târîhi eimmeti’l-Endelüs. tsh. Seyyid İzzet el-Attâr el-Huseynî. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2. Basım, 1955.
• İbn Ebû Âsım, Ebû Bekr b. Ebî Âsım Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş- Şeybânî. es-Sünne. thk. Muhammed Nâsıruddîn Elbânî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1980.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1971.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân bi tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb el-Arnâût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk b. Huzeyme b. el-Muğîre b. Sâlih b. Bekir es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafâ el-A‘zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ty.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbakî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ty.
• İbn Râhûye, Ebû Ya‘kub İshâk b. İbrahim b. Mahled b. İbrahim el-Hanzalî el-Mervezî. Müsnedü İshâk b. Râhûye, thk. Abdulğafur b. Abdilhâlık el-Belûşî. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Îmân, 1991.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtu’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbnü’l-Ca‘d, Ali b. Ca‘d b. Ubeyd el-Cevherî el-Bağdâdî. Müsnedü İbni’l-Ca‘d. thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1990.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyuddîn Osman b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ma‘rifetü envâi ‘ulûmi’l-hadîs/Mukaddimetü İbn Salâh. thk. Nûreddin Itr. Suriye & Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
• Mahmut, Sacide Taha- Mehdî, Şems Ali. “İmam et-Turtûşî ve Ârâuhu’l-fıkhiyyetü fi’l-ahvâli’ş-şahsiyyeti”. Mecelletü’t-türâsi’l-ilmiyyi’l-Arabî. 4. 2015. 211-239.
• Makrîzî, Takıyyuddîn. el-Mukaffa’l-kebîr. thk. Muhammed Ya‘lâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2. Basım, 2006.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve el-Basrî. el-Câmi‘. thk. Habîb er-Rahmân el-A‘zamî. 2 Cilt. Pakistan: el-Meclisü’l-İlmî& Beyrut: Tevzî‘u’l-Mektebi’l-İslâmî, 2. Basım, 1983.
• Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsnedü Ebî Ya‘lâ. thk. Huseyin Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1984.
• Müslim b. el-Haccâc Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-adli ani’l-adli ilâ Rasûlillâh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1991.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî. el-Müctebâ min es-Sünen. thk. Abdulfettah Ebû Ğudde. 8 Cilt. Halep: Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
• San‘ânî, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfî‘ el-Himyerî el-Yemânî. el-Musannef. thk. Habîb er-Rahmân el-A‘zamî. 11 Cilt. Hind: el-Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1983.
• Şulul, Kasım. Muhammed b. Ömer el-Vâkıdî Hayatı, Eserleri, Tarihçiliği ve Etkileri. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021. Tayâlîsî Ebû Dâvûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlîsî. thk. Muhammed b. Andulmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsa b. Sevre b. Mûsâ b. ed-Dahhâk. el-Câmi‘u’l-kebîr, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Turtûşî, İmam Ebû Bekr Muhammed b. Velîd. Kitâbu’l-havâdis ve’l-bid‘a. thk. Ebû Abdillah Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: 2003.
• Turtûşî, İmam Ebû Bekr Muhammed b. Velîd. thk. Heyet. Sirâcu’l-mülûk. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2016.
• Turtûşî, İmam Ebû Bekr Muhammed b. Velîd. Ahlâku’n-Nebî. thk. Nureddin b. Muhammed el-Humeydî el-İdrîsî. Riyad: Merkezu’l-Melik Faysal lil-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2017.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ b. Hammâd el-Mekkî. ed-Duafâu’l-kebîr. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1984.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• Ziriklî, Hayreddin b.Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris ed-Dımaşkî. el-A‘lâm. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.