A Review on Sidratu'l-Muntahâ and Cennetu'l-Me'vâ'

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 1, 1 - 14, 30.06.2024

Hacı Çiçek

https://doi.org/10.58852/dicd.1365670

Öz

Each holy book has a very important place in the eyes of its adherents. In this respect, a lot of information has been given, opinions have been expressed and comments have been made about the holy books and texts throughout history. The Qur’an is one of the holy books that went through the same process. As a matter of fact, the Quran informed the prophets about religious, criminal, commercial and moral values, as well as many beings and places beyond the knowledge of man. The news about the unseen was conveyed to people through prophets without any excess or omission. For example, in the Qur’an it is reported that the Prophet went through a process called isra and miraj, that he did not deviate from the right path, that he did not convey what he saw according to his desires, that his heart did not deny what his eyes saw, that his eyes did not wander, and that he did not deviate from his goal (Najm, 53/2-3). Among the places shown to the Prophet, two sacred places called Sidrat al-Muntahâ and Cannat al-Ma’vâ attract attention. Commentators, sciences have made many comments about the placeses; However, it can be said that some of their comments go beyond the tafsir methodology. It has even been observed that some interpretations were influenced by Isra'iliyyat-oriented narrations. It is a consensus that Israiliyyat entered in through such people as generally mentions Ka'b al-Akhbâr (d.32/652-53), Abdullah b. Salâm (d.43/663-64), Wahb b. Munabbih (d.114/732) and İbn Jürayc (d.150/767) is a that it the tafsir books people. The narrations conveyed by these people vary greatly. In this study, the opinions of commentators on Cannat al-Ma’vâ, Sidrat al-Muntahâ and Sidre tree will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Surat an-Najm, Hadith, Sidrat al-Muntaha, Cannat al-Ma’vâ.

Sidretü’l-Müntehâ ve Cennetü’l-Me’vâ’ ya Dair Bir İnceleme

Öz

Her kutsal kitabın, taraftarları nezdinde oldukça önemli bir yeri vardır. Bu itibarla tarihte kutsal kitap ile metinler hakkında birçok bilgi verilmiş, görüş belirtilmiş ve yorum yapılmıştır. Kur’ân da aynı süreci yaşayan kutsal kitapların başında gelmektedir. Nitekim Kur’ân itikadî, cezaî, ticarî ve ahlakî değerlerin yanı sıra insanın bilgisi dışındaki birçok varlık ile mekânı peygamberlere bildirmiştir. Yüce Allah, gayb kapsamındaki haberleri, peygamberlere iletmiş, onlar da olduğu gibi insanlara aktarmıştır. Örneğin Kur’ân, Hz. Peygamber’in isrâ ve mirâc diye bir süreci yaşadığını, doğru yoldan sapmadığını, gördüklerini arzularına göre aktarmadığını, gözünün gördüğünü kalbinin yalanlamadığını, gözünün kaymadığını ve hedefinden şaşmadığını bildirmiştir (en-Necm, 53/2-3). Hz. Peygamber’e gösterilen mekânlar arasında Sidretü’l-Müntehâ ve Cennetü’l-Me’vâ diye adlandırılan kutsal mekânlar dikkat çekmektedir. Müfessirler, söz konusu mekânlar hakkında yorumlar yapmış; ne var ki onların bazı yorumları tefsir usûlü metodolojisi dışına çıktığı söylenebilir. Hatta bazı yorumların, İsrâiliyyât eksenli rivâyetlerin etkisinde kaldığı müşahede edilmiştir. İsrâiliyyât’ın genelde Ka‘bü’l-Ahbâr (ö.32/652-53), Abdullah b. Selâm (ö.43/663-64), Vehb b. Münebbih (ö.114/732) ve İbn Cüreyc (ö.150/767) gibi şahıslar aracılığıyla tefsir kitaplarına girdiği konusunda fikir birliği vardır. Bu şahıslardan aktarılan rivâyetler, oldukça farklılık arz etmektedir. Bu çalışmada Sidretü’l-Müntehâ, Cennetü’l-Me’vâ ile Sidre Ağacına dair müfessirlerin görüşleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Allah, Kur’ân, Hz. Muhammed, Cennetü’l-Me’vâ, Sidretü’l-Müntehâ.

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mü‘cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: el-Matbaatü’l-İslâmiyye, 1982.
• Abdülkâhir el-Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdurrahmân b. Muhammed el-Cürcânî. Dercü’d-dürer fî tefsîri’l-ây ve’s-süver. Ammân: Darü’l-Fikr, 2009.
• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade. Meʿâni’l-Kurʾân. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1990.
• Âişe Abdurrahmân, bint Muhammed Alî. et-Tefsîrü’l-beyânî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kâhire: Dârü’l-Maârif, ts.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-me‘ânî fi tefsiri’l-Kur’âni’l-‘azim ve’s-sebi’l-mesânî. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, H/1415.
• Bahrak, Muhammed b. Ömer b. Mübârek el-Himyerî el-Hadramî. Hadâikü’l-envâr ve metâliü’l-esrâr fî sîreti’n-nebiyyi’l-muhtâr. thk. Muhammed Gassân Nasûh Özkûl. Cidde: Dârü’l-Minhâc, H/1419.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd el-Ferrâ. Me‘âlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. 5 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâil. Sâhîhu’l-Buhârî. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1979. Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• Demir, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Garîbu’l-Kur’ân’ın Yeri (Kurtubî Tefsiri Örneği). Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. 10 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1963.
• Ebû Habîb, Sa‘dî. el-Kâmûsü’l-fıkhî lügaten ve ıstılâhen. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1988.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf. el-Bahrü’l-muhît. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1999.
• Ebû Zehra, Muhammed. Zehretü’t-tefâsîr. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr el-Arabî, ts.
• Ekinci, Kutbettin. “Bilimsel Tefsirin Tefsir Olma Sorunu”. Bilimname, XXXVII, (2019/1), 169-190.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüga. 8 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Fârâbî, Ebû İbrâhîm İshâk b. İbrâhîm. Mü‘cemü dîvâni’l-edeb. thk. Ahmed Muhtâr Ömer. 4 Cilt. Kâhire: Dârü’ş-Şa‘b, 2003.
• Ferâhîdî, Ebû Abdurrahmân Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. 8 Cilt. Kâhire: Dârü Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yakûp. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 6 Cilt. Kâhire: Lecne İhyâ Türâsi’l-İslâmî, 1996.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yakûp. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Muhammed. Fıkhu’s-sîre. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, H/1427
• Halîmî, Ebû Abdullâh Hüseyn b. Hasen b. Muhammed b. Halîm el-Cürcânî. el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân. thk.
• Hilmî Muhammed Fûda. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1979.
• Hâzin, Ali b. Muhammed, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk.
• Muhammed Ali Şâhîn. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, H/1415.
• Hererî, Muhammed Emîn. Hadâiku’r-ravhi ve’r-reyhân fî ravâbî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 33 Cilt. Beyrût: Dârü Tavki’n-Necât, 2001.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Ruslan. 7 Cilt. Kâhire: Hasan Abbâs Zekî, 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnusî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atıyye el-Endülüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdurrahmân. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. Beyrût: Şirketü Dâri’l-Erkam, H/1416.
• İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh b. Îsâ el-Mürrî el-Kurtubî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîz. 5 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2002.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mücmelü’l-lüga ve es-sâhibî fî fıkhi’l-lüga. thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultan. 2 cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullâh Şemseddîn Muhammed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrût: Dârü ve Mektebetü’l-Hilâl, H/1410.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâduddîn İsmâil. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. 9 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Manzûr, Ebû Fadl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dârü Sâdır, 1300.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-aʿzam. thk. Abdülhamid Handâvî. 11 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî. 4 Cilt. Beyrût: 2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk.Tâhir Ahmed ez-Zâvî-Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât. thk. Safvân Adnân ed-Dâvudî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, H/1412.
• Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 9 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, H/1418.
• Kayravânî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye fî ʽilmi meʽâni’l-Kur’ân ve tefsîrihî ve ahkâmihî ve cümelin min fünûni ʽulûmih. Şârika: Mecmûatu Buhûsi’l-Kitâb-i ve’s-Sünne, 2008.
• Kirmânî, Tâcülkurrâ Ebü’l-Kâsım Burhânuddîn Mahmûd b. Hamza. Garâibu’t-tefsîr ve ʿacâibu’t-teʾvîl. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü ‘Ulûmi’l-Kur’ân, ts.
• Kur’ân Yolu Meâli, haz. Komisyon. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutub, Seyyid. fî Zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kâhire: Dârü’ş-Şurûk, 2003.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. Tefsîrü’l-Kurʾân (en-Nüket ve’l-‘uyûn). 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Mazharî, Muhammed Senâullah Pânîpetî. et-Tefsîrü’l-Mazharî. thk. Gulâm Nebî Tûnusî. 10 Cilt. Pakistan: Mektebetü’r-Rüşdiyye, 1412.
• Merâgî, Ahmed b. Mustafâ. Tefsîrü’l-Merâgî. 30 Cilt. Kâhire: Mektebetü ve Matbaatü Mustafâ el-Babî el-Halebî,1946.
• Merzübân el-Kerhî, Ebû Mansûr el-Bâhis Muhammed b. Sehl. el-Elfâz. Ammân: Dârü’l-Beşîr, 1991.
• Mevdûdî, Ebü’l-Ala. Tefhîmü’l-Kur’ân. çev. Komisyon. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî. Tefsîrü Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şahhata. 5 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâs, 2002.
• Mücâşiî, Ali b. Faddâl b. Ali b. Gâlib el-Kayravânî. en-Nüketü fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Abdullah Abdülkâdir et-Tavîl. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûreddîn Alî. et-Tevkîf ʿalâ mühimmâti’t-teʿârîf. Kâhire: Alemü’l-Kütüb, 1990.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmud. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kelim et-Tayyib, 1998.
• Neşvân el-Himyerî, Ebû Saîd b. Sa‘d b. Ubeydullâh. Şemsu’l-ʿulûm ve devâʾü kelâmi’l-‘Arab mine’l-külûm. 11 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr el-Muâsır, 1999.
• Nîsâbûrî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ebi’l-Hasen b. el-Hüseyn el-Gaznevî. Îcâzü’l-beyân ʿan meʿâni’l-Kurʾân. thk. Hanîf b. Hasan el-Kâsımî. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Garb el-İslâmî, 1995.
• Ömer, Ahmed Muhtâr Abdülhamîd. Mü‘cemü’l-lügati’l-‘Arabiyye el-mu‘âsıra. 4 Cilt. Kâhire: Alemü’l-Kütüb, 2008.
• Pişgin, Yasin-Karabulut, Aziz. “Necm Sûresinin İnişiyle Mi’rac Olayının Gerçekleşme Zamanı Arasındaki Tarih Uyuşmazlığına Dair Bir Değerlendirme”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED), (2023/59), 41-53.
• Râzî, Ebû Abdullâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtârü’s-sıhâh. Beyrût: Dârü’n-Nemûzaciyye, 1999.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhü’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1999.
• Sa‘dî, Ebû Abdullâh Abdurrahmân b. Nâsır. Teysîrü’l-kerîmi’r-rahmân fî tefsîri kelâmi’l-mennân (Tefsîrü’s-Saʿdî). Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kurʾân. 10 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. Fıkhü’l-lüga ve sırrü’l-ʿArabiyye. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sehl et-Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullâh b. Yûnus b. Îsâ b. Abdullâh b. Refî‘. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm (Tefsîrü’t-Tüsterî). thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdulcabbâr. Tefsîrü’l-Kur’ân, thk. Komisyon. 6 Cilt. Riyâd: Dârü’l-Vatan, 1997.
• Sıddîk Hasan Hân, Ebü’t-Tayyib Muhammed el-Kannevcî. Fethü’l-beyân fî mekâsidi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
• Suyûtî, Abdurrrahmân b. Ebûbekir Celâluddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. el-Havâtır havle’l-Kurʾâni’l-Kerîm. 20 Cilt. Kâhire: Matbaatü Ahbâr el-Yevm, ts. Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethü’l-kadîr. 6 Cilt. Dımaşk: Dârü İbn Kesîr, 1993.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿü’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid el-Fârûkî. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. thk. Ali Dahrûc. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed. Sünenü’t-Tirmîzî. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Garb el-İslâmî, 1998.
• Uleymî, Ebü’l-Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdurrahmân el-Makdisî. Fethu’r-rahmân fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Nureddîn Tâlib. Beyrût: Dârü’n-Nevâdir, 2009.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. thk. Komisyon. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ b. Ebî Sa‘lebe et-Teymî. Tefsîrü Yahyâ b. Sellâm. 2 Cilt. Beyrût: Hind Şelebî, 2004.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Yûnus el-Hatîb, Abdülkerim. et-Tefsîrü’l-Kur’ânî li’l-Kur’ân. 16 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Fikr el-Arabî, 1970.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Heyet. 40 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Hidâye, ts.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 2 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadîse, 1976.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l ekâvil fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• Zeyno, Muhammed b. Cemîl. Macmua’tü-tevcîhât el-İslâmiyye li ıslâhi’l-ferdi ve’l-muctama‘. 3 Cilt. Cidde: Dârü’s-Samîi‘, 1997.
• Zühaylî, Vehbe. et-Tefsîrü’l-münîr. 30 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr el-Muâsır, 1991.